wynikłe na tle prowadzenia spraw karnych
Od 1 lipca 2015 r. radcowie prawni uzyskali prawo do prowadzenia obron
w sprawach karnych i karnoskarbowych. Przed tą datą mogli w procesach karnych reprezentować jedynie pokrzywdzonych. Nowe kompetencje spowodowały pojawienie się przewinień dyscyplinarnych związanych z tą sferą aktywności.
Krzysztof
Górecki -przewodniczący Wyższego Sądu Dyscyplinarnego
Należy pamiętać, iż konsekwencją obrony oskarżonych jest zobowiązanie radcy prawnego do zachowania tajemnicy obrończej, która ma charakter bezwzględny. Co prawda z brzmienia art. 3 ust. 5 ustawy wynika generalna zasada, że (także poza prowadzeniem obron w sprawach karnych) radca prawny nie może być zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, jednak orzecznictwo poszło w innym kierunku. Trybunał Konstytucyjny w słynnej sprawie Optimusa S.A. w wyroku z 22 listopada 2004 r., SK 64/03, orzekł, że art. 180 § 2 k.p.k. przewidujący możliwość zwolnienia w postępowaniu karnym m.in. osób obowiązanych do zachowania tajemnicy radcy prawnego jest zgodny z konstytucją. Trybunał wskazał przy tym, iż jedynym przepisem konstytucji, na którym można oprzeć bezwzględny nakaz zachowania tajemnicy zawodowej przez przedstawiciela zawodu prawniczego, jest art. 42 ust. 2 przewidujący prawo do obrony.
Naruszenie tajemnicy obrończej
W orzeczeniu z 15 września 2021 r. (WO-81/21) Wyższy Sąd Dyscyplinarny KIRP uznał za zasadne ukaranie radcy prawnego za przekazanie prokuraturze otrzymanego uprzednio od tymczasowo aresztowanego listu, którego treść zawierała informacje i okoliczności odnoszące się wprost do prowadzonego wobec niego postępowania karnego i była objęta tajemnicą obrończą. Co prawda w chwili przekazania listu obwiniony nie był już obrońcą jego autora, ale wobec nieograniczoności tajemnicy w czasie (art. 3 ust. 4 ustawy) nie miało to znaczenia. W uzasadnieniu orzeczenia WSD wskazał, iż obwiniony nie ma racji, zarzucając OSD obrazę art. 7 k.p.k. poprzez twierdzenie, iż informacje zawarte w liście nie wchodzą w zakres tajemnicy obrończej. Analizując list napisany do obwinionego, nie sposób było pominąć, że obok informacji o zachowaniu prokuratora prowadzącego postępowanie znajdowały się tam pytania o ocenę prawną sytuacji związanych z kierunkami postępowania karnego, bezpośrednie odniesienia do przedmiotu tego postępowania i zawoalowane sugestie zachowania byłego obrońcy. Nie miało przy tym znaczenia, że były klient nie ma obecnie pretensji do radcy prawnego, a wręcz uważa, że ten dobrze postąpił. Rzeczywiste intencje autora listu oddawała za to adnotacja na końcu listu, że prosi o jego spalenie.
Przekazania listu przez obrońcę dotyczyła też inna sprawa dyscyplinarna ? WO-221/2019. Obwiniona dopuściła się przewinienia polegającego na przekazaniu tymczasowo aresztowanemu, poza wiedzą organów określonych
w k.k.w., podczas widzenia urzędowego korespondencji od członków rodziny osadzonego. WSD, podobnie jak sąd dyscyplinarny pierwszej instancji, nie dał wiary oświadczeniu złożonemu przez tymczasowo aresztowanego, że w czasie wizyt obwiniona nigdy nie przekazywała mu dokumentów bez zgody i wiedzy władz aresztu śledczego. Bezpośrednio po wykryciu listu złożył on bowiem oświadczenie, że list dostał od obwinionej podczas widzenia.
Obowiązek dbania
o godność zawodu
W sprawie WO-102/2016 obwiniony, ustanowiony obrońcą na etapie postępowania apelacyjnego, nie podjął nawet próby zapoznania się z obszernymi aktami sprawy, a wniosek o odroczenie rozprawy złożył dopiero po obszernym referacie sędziego sprawozdawcy. WSD zaznaczył, że obok naruszenia zasad określonych w art. 3 ust. 2 ustawy i art. 6 ust. 1 KERP radca prawny naruszył też obowiązek dbania o godność zawodu, wynikający z art. 11 KERP, zachowując się nieprofesjonalnie. Biorąc pod uwagę krótki czas na przygotowanie się do obrony, obszerność akt, stopień skomplikowania sprawy, a także inne obowiązki radcy prawnego, obwiniony ? o ile faktycznie nie był w stanie dostatecznie się przygotować ? winien złożyć wniosek o odroczenie jeszcze przed rozprawą, a najpóźniej w jej części wstępnej, w której składa się wnioski formalne.
Ciekawa była sprawa WO-96/21 dotycząca radcy prawnego, który działając jako pełnomocnik pokrzywdzonego, złożył zażalenie na postanowienie prokuratury o umorzeniu dochodzenia, w sytuacji gdy, zgodnie z art. 330 § 2 k.p.k., zażalenie na to postanowienie nie przysługiwało. W uzasadnieniu orzeczenia z 12 października 2021 r. WSD, cytując wyrok Sądu Najwyższego z 15 marca 2012 r. (I CSK 330/11), wskazał, że bardzo rozważnie powinno się uznawać nienależytą staranność zawodową adwokata (radcy prawnego), wynikającą z wypowiadanych lub sporządzanych przez niego opinii, formułowanych w nich koncepcji i dokonywanych wyborów, które następnie okazują się wadliwe lub nie zyskują oczekiwanej aprobaty na korzyść innych rozwiązań. Tylko wtedy, gdy opinia lub wybrany sposób postępowania w sprawie są ewidentnie sprzeczne bądź z obowiązującymi mającymi zastosowanie przepisami prawa, bądź z powszechnie aprobowanymi poglądami doktryny, bądź z ustalonym orzecznictwem, znanym przed podjęciem decyzji przez pełnomocnika, jego staranność może być uznana za niemieszczącą się we wzorcu należytej staranności profesjonalnego pełnomocnika.
W stanie faktycznym tej sprawy nie sposób było uznać, by obwiniony dochował wymaganej staranności w sytuacji, gdy, wbrew treści art. 330 § 2 k.p.k. nakazującego wniesienie subsydiarnego aktu oskarżenia, wniósł kolejne, trzecie zażalenie na postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego, tym bardziej że postanowienie to zawierało pouczenie wskazujące wprost, że jest już drugim postanowieniem o umorzeniu śledztwa, wobec czego zastosowanie ma
art. 330 § 2 k.p.k.
Świadek, a potem obrońca
?Pomieszania ról? dotyczyło z kolei postępowanie zakończone orzeczeniem WSD z 22 października 2020 r. (WO-12/20). Radca prawny został w nim ukarany za to, że reprezentował podejrzanego w postępowaniu przygotowawczym w sytuacji, gdy wcześniej w tej sprawie zeznawał jako świadek. Stanowiło to ewidentne naruszenie
art. 27 pkt 2 KERP. W uzasadnieniu wskazano, że podwójną rolę ? świadka zeznającego co do okoliczności sprawy oraz obrońcy w tej samej sprawie karnej ? uznać należy za niedopuszczalną z uwagi na brak możliwości prawidłowego wykonywania obowiązków zawodowych przez radcę prawnego w sytuacji, gdy wcześniej był zaangażowany w sprawę w innej roli, bezpośrednio lub pośrednio. Drugi zarzut postawiony obwinionemu dotyczył działania w warunkach konfliktu interesów. Będąc obrońcą we wspomnianej sprawie, jednocześnie reprezentował w sprawach cywilnych inne osoby związane ze sprawą. Składał przy tym wnioski dowodowe zmierzające do udowodnienia okoliczności ewidentnie niekorzystnych dla swojego klienta w sprawie karnej. Zarówno jeden, jak i drugi czyn zostały popełnione pomimo sygnalizacji prokuratury, że dochodzi tu nie tylko do konfliktu interesów, lecz także niedozwolonej kumulacji ról procesowych ? obrońcy i świadka. Jak widać, niektóre z przewinień powstałych w związku
z prowadzeniem spraw karnych to tylko inny wariant sprzeniewierzenia się obowiązkom zawodowego pełnomocnika, określonym w art. 6 i 12 KERP. Są też jednak i takie, które wynikają ze specyfiki postępowania karnego, o czym warto pamiętać, podejmując się obron karnych.
