Przegląd najważniejszych zmian w ustawodawstwie ostatnich dwóch miesięcy.
W komisjach
Sejmowa Komisja Nadzwyczajna ds. Zmian w Kodyfikacjach pracuje nad rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 2977), który przewiduje zmiany w prawie spadkowym. Lepiej zabezpieczona zostanie sytuacja prawna spadkobierców, w szczególności osób małoletnich i całkowicie ubezwłasnowolnionych. Gdy przyjęcie lub odrzucenie spadku w imieniu dziecka albo osoby pozostającej pod opieką będzie wymagało zgody sądu, termin na złożenie oświadczenia w tej sprawie będzie ulegał zawieszeniu na czas trwania postępowania. Ponadto nie będzie wymagana zgoda sądu na odrzucenie spadku przez rodzica w imieniu dziecka, jeśli odrzucenie nastąpi za zgodą drugiego z rodziców i którykolwiek z rodziców odrzucił spadek, chyba że inny zstępny rodziców tego dziecka spadek przyjmie. Projekt ogranicza także krąg spadkobierców poprzez wyłączenie od dziedziczenia dalszych zstępnych dziadków spadkodawcy (w sytuacji gdy dziadkowie nie dożyli otwarcia spadku). Pozwoli to skrócić czas trwania postępowań i ograniczyć potrzebę poszukiwania przez sąd i wzywania na rozprawę dalszych krewnych spadkodawcy.
Uchwalone ustawy
Uchwalona przez Sejm ustawa o konsumenckiej pożyczce lombardowej (pierwotny druk sejmowy nr 3071) reguluje zasady wykonywania działalności lombardowej, zawierania umów konsumenckiej pożyczki lombardowej oraz umów sprzedaży przedmiotu zabezpieczenia lombardowego. Określone zostały także prawa i obowiązki konsumenta związane z umową konsumenckiej pożyczki lombardowej oraz obowiązki przedsiębiorców wykonujących działalność lombardową. Działalność lombardowa została zdefiniowana w ustawie jako działalność gospodarcza polegająca na zawieraniu umów sprzedaży przedmiotu zabezpieczenia lombardowego. Działalność ta będzie prowadzona wyłącznie w formie spółki kapitałowej (spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z kapitałem zakładowym na poziomie 50 tys. zł lub spółki akcyjnej). Wprowadzony został obowiązek rejestracji tego rodzaju działalności w rejestrze przedsiębiorców prowadzonym przez Komisję Nadzoru Finansowego. Ustawa wprowadza także definicję umowy konsumenckiej pożyczki lombardowej jako nowego rodzaju umowy. Aby uniknąć obchodzenia przepisów, w ustawie zdefiniowane zostało także zabezpieczenie lombardowe jako zabezpieczenie wykonania umowy konsumenckiej pożyczki lombardowej. Ustawa ogranicza również maksymalną wysokość odsetek pobieranych przez lombardy do poziomu określonego w Kodeksie cywilnym, a wysokość kosztów pozaodsetkowych nie będzie mogła przekroczyć 45%. Ustawa została przekazana do Senatu w celu rozpatrzenia. Jej przepisy mają zacząć obowiązywać po upływie sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia.
Celem uchwalonej przez Sejm ustawy o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz niektórych innych ustaw (pierwotny druk sejmowy nr 3090) jest m.in. odbiurokratyzowanie i uelastycznienie naboru do służby cywilnej i wprowadzenie negatywnej przesłanki zatrudnienia w jednostkach organizacyjnych administracji publicznej – z wyjątkiem struktur administracji samorządowej – osób, które w okresie 1944–1990 pracowały, pełniły służbę lub były współpracownikami organów bezpieczeństwa państwa. Zgodnie ze znowelizowaną ustawą cudzoziemcy będą mogli ubiegać się o wszystkie stanowiska, o ile w ogłoszeniu o naborze nie zostanie zastrzeżone, że na danym stanowisku może być zatrudniony wyłącznie obywatel Polski (obecnie stanowiska, o które mogą ubiegać się również cudzoziemcy, wskazywane są za zgodą Szefa Służby Cywilnej podczas ogłaszania naboru). Podstawową formą ubiegania się o zatrudnienie na danym stanowisku będzie forma elektroniczna. Zastąpi ona obecne rozwiązania przewidujące składanie aplikacji głównie w formie papierowej. Nowelizacja wprowadza negatywną przesłankę zatrudnienia w jednostkach organizacyjnych administracji publicznej – z wyjątkiem struktur administracji samorządowej – osób, które w okresie 1944–1990 pracowały, pełniły służbę lub były współpracownikami organów bezpieczeństwa państwa, przy czym okolicznością wykluczającą możliwość podjęcia zatrudnienia w jednostkach administracji publicznej jest sam fakt świadczenia pracy lub pełnienia służby bądź wykonywania współpracy w organach bezpieczeństwa państwa. Rozwiązania w takim kształcie nasuwają zastrzeżenia z punktu widzenia ich zgodności z wartościami konstytucyjnymi, w szczególności z zasadą proporcjonalności oraz wypływającą z art. 60 Konstytucji RP zasady równego dostępu do służby publicznej. Projektowane rozwiązania kreują bowiem sui generis sankcję, nieznaną ustawie lustracyjnej, która sprowadza się do ustania ex lege stosunku zatrudnienia, nawet gdy osoba zatrudniona u pracodawcy sektora administracji państwowej postąpiła lojalnie wobec wymagania stawianego w ustawie lustracyjnej, złożywszy – zgodne z prawdą – oświadczenie potwierdzające fakt jej pracy/służby/współpracy z aparatem bezpieczeństwa PRL. Ustawa została przekazana do Senatu w celu rozpatrzenia. Krytycznie należy odnieść się także do wejścia w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia przepisów opisanych powyżej.
Przyjęta przez Sejm ustawa o pomocy państwa w oszczędzaniu na cele mieszkaniowe (pierwotny druk sejmowy
nr 3096 i 3096-A) uzupełnia obecnie istniejące formy realizowania polityki mieszkaniowej o nowe instrumenty wspierające gospodarstwa domowe. Program wsparcia oszczędzania na cele mieszkaniowe adresowany jest do osób fizycznych, które nie posiadają i nie posiadały prawa własności lokalu mieszkalnego albo domu jednorodzinnego ani nie przysługuje i nie przysługiwało im spółdzielcze prawo do takiego lokalu lub domu. Wyjątek stanowić będą rodziny z co najmniej dwójką dzieci, które posiadają tytuł do lokalu lub domu o powierzchni niewystarczającej do zapewnienia odpowiednich warunków mieszkaniowych. Konto lub lokatę mieszkaniową będzie mogła posiadać osoba w wieku od 13. do 45. roku życia. Okres prowadzenia konta nie będzie mógł być dłuższy niż 10 lat i trzy miesiące, licząc od początku roku następnego od roku założenia konta, a warunkiem jego prowadzenia jest comiesięczna wpłata na rachunek w wysokości od 500 do 2 tys. zł (z możliwością pominięcia jednej wpłaty w ciągu roku). Wsparcie w formie premii przysługiwać będzie osobom, które po okresie systematycznego oszczędzania zrealizują jeden z określonych w ustawie celów mieszkaniowych, tj. m.in. budowę domu jednorodzinnego wraz z kosztami wykończenia, nabycie prawa własności nieruchomości gruntowej lub jej części w celu budowy na niej tego domu, nabycie prawa własności lokalu mieszkalnego albo domu jednorodzinnego wraz z kosztami wykończenia czy nabycie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego albo domu jednorodzinnego. Ustawa wprowadza także przepisy określające zasady udzielania kredytów mieszkaniowych z prawem dopłaty do rat, pod nazwą „bezpieczny kredyt 2%”. Bezpieczny kredyt 2% udzielany będzie do końca 2027 r. Maksymalna wysokość wkładu własnego wyniesie 200 tys. zł. Także ten instrument będzie przysługiwał osobom, które nie posiadają i nie posiadały prawa własności lokalu mieszkalnego albo domu jednorodzinnego ani nie przysługuje im i nie przysługiwało spółdzielcze prawo dotyczące lokalu mieszkalnego albo domu jednorodzinnego. Ustawa określa górną granicę wieku kredytobiorcy – 45 lat. Kwota bezpiecznego kredytu 2% nie będzie mogła przekroczyć 500 tys. zł (600 tys. zł w przypadku gdy kredytobiorca prowadzi gospodarstwo wspólnie z małżonkiem lub gdy w skład gospodarstwa domowego wchodzi co najmniej jedno dziecko), a jego roczne oprocentowanie będzie stałe i ustalane raz na 60 miesięcy. Dopłata do kredytu obejmie pierwszych 120 miesięcznych rat i będzie stanowiła różnicę między średnim oprocentowaniem nowo udzielanych kredytów mieszkaniowych o okresowo stałej stopie procentowej skorygowanym o współczynnik odzwierciedlający składnik marży a oprocentowaniem kredytu wynoszącym 2%. Premia oszczędnościowa, dochody z odsetek od środków pieniężnych zgromadzonych na koncie mieszkaniowym oraz dopłaty do rat bezpiecznego kredytu 2% zostaną zwolnione od podatku dochodowego od osób fizycznych. Ustawa wyeliminuje także możliwość handlu cesjami umów rezerwacyjnych, deweloperskich i innych umów o takim charakterze. Przepisy mają wejść w życie co do zasady z dniem 1 lipca 2023 r. Ustawa została przekazana do Senatu w celu rozpatrzenia.
Wejście w życie
18 maja 2023 r. weszła w życie ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania lichwie (Dz.U. z 2022 r.
poz. 2339), która ma na celu zlikwidowanie zjawiska udzielania pożyczek o charakterze lichwiarskim m.in. przez obniżenie pozaodsetkowych kosztów pożyczek konsumenckich, takich jak marże, prowizje, opłaty dodatkowe i ubezpieczenia. Wśród najważniejszych rozwiązań ustawa proponuje m.in. wprowadzenie wzoru określającego maksymalną wysokość kosztów pozaodsetkowych dla osób biorących pożyczkę pieniężną czy obniżenie górnego limitu pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego. Przy zaciąganiu krótkoterminowych pożyczek na niewielkie kwoty limit dodatkowych opłat będzie ograniczony do 20% kwoty pożyczki w skali roku. Udzielenie pożyczki konsumenckiej zależeć będzie od pozytywnej oceny zdolności kredytowej. Instytucje pożyczkowe objęte zostaną nadzorem Komisji Nadzoru Finansowego. Ustawa nowelizuje m.in. odpowiednie przepisy Kodeksu cywilnego oraz Kodeksu postępowania cywilnego.
22 maja 2023 r. to początek obowiązywania ustawy o fundacji rodzinnej (Dz.U. z 2023 r. poz. 326), która ma pomóc firmom rodzinnym w prowadzeniu działalności biznesowej po śmierci właściciela. Tworzy ona instrumenty prawne, które pozwolą firmom rodzinnym kontynuować działalność i chronić majątek. Dotyczy to np. sytuacji, w których następcy nie wykazują chęci dalszego prowadzenia biznesu lub sprawowania w nim funkcji właścicielskich. Dzięki uchwalonym przepisom możliwe będzie zakładanie fundacji rodzinnych, których zadaniem będzie realizacja celów prawnych określonych przez fundatora w oparciu o posiadany majątek. Fundator będzie miał dużą swobodę w określeniu zasad zarządzania fundacją rodzinną, jej funkcjonowania oraz celu, dla którego została ona powołana. Wartość mienia wniesionego przez fundatora na pokrycie funduszu założycielskiego nie może być niższa niż 100 tys. zł. Beneficjentem fundacji może być osoba fizyczna lub organizacja pożytku publicznego. Beneficjent może otrzymywać świadczenie pieniężne lub część mienia fundacji w przypadku jej rozwiązania. Spełnienie świadczenia nie może jednak zagrażać wypłacalności fundacji wobec innych wierzycieli1.
