KURACJE I ZABAWY W ZDROJACH

Przez

4 sierpnia 2021

Ostatni rok nie należał do łatwych. Coraz częściej konkurencją dla prawników był ?mecenas Google?. Do tego nieustanne nowelizacje, spory wokół konstytucji, wymiaru sprawiedliwości i covid. Dla podreperowania skołatanych radcowskich nerwów zapraszam na wakacje do miejscowości uzdrowiskowych drugiej połowy XIX w. Proszę zabrać ze sobą koniecznie stroje balowe i nuty do gry na fortepianie.

**Agnieszka Lisak**
radca prawny,
autorka prowadzi blog historyczno-obyczajowy www.lisak.net.pl/blog/

W omawianej tu epoce podróżowanie nie było zajęciem dla wymuskanych paniczyków i lubiących pachnieć dam, lecz dla prawdziwych herosów. Do peregrynacji nie zachęcał długi czas spędzany w zakurzonych powozach oraz opłakany stan karczm, w których trzeba było spać w drodze. W dawnych pamiętnikach zachowało się sporo opisów tego typu miejsc noclegowych. Maria Kietlińska tak oto wspominała jedną z żydowskich karczm:

?Wtłoczyliśmy się z powozem w wąską sień zajazdu na rynku, gdzie nam dano ?wielką salę?? W ?sali? nie było nic prócz starego, krzywego bilardu z potarganym, niegdyś zapewne zielonym, suknem. Przyniesiono dwa brudne stołki i siano na posłanie. [?]. Leżąc wszyscy pokotem na ziemi [?], usnęliśmy rychło. Obudziło mnie po chwili nie tylko głośne chrapanie kuzynki, lecz także jakieś mrowie, przebiegające po ciele. Zapaliwszy świecę, spostrzegłam z przerażeniem, że dopadło mnie czarne robactwo. Myślałam, że mrówki wypełzły spod brudnej podłogi. Były to ? pchły! Takiego roju nie widziałam nigdy. Zerwałam się z posłania i zmieniwszy bieliznę, wlazłam na bilard, gdzie okrywszy się pledem, bez poduszki pod głową się położyłam?^[1].

Z opisanych powyżej powodów w XIX w. podróżowanie dla samego zwiedzania uznawane było za rozrywkę osobliwą, a tym bardziej że stan większości miast pozostawiał wiele do życzenia. Jeżeli już, to wyjeżdżano z interesem, do rodziny z wizytą czy też na wakacje, aczkolwiek w konkretne miejsce. Latem chętnie udawano się do wód, tj. nad Bałtyk, a także do miejscowości uzdrowiskowych zwanych ?badami? (od niemieckiego Baden-Baden). Można w nich było leczyć skołatane nerwy, ?myśli cierpiące?, ?zołzy otępiałe?, katary kiszek, ?choroby narzędzi trawiennych? i inne niedomogi.

W drugiej połowie XIX w. dość powszechnie uprawiano ?kampanię zdrojową?, wzywając do bojkotu ?badów? niemieckich, a dokładnie pruskich. Polecano jednocześnie takie miejscowości jak: Ciechocinek, Busko, Rabka, Żegiestów, Krynica, Druskienniki? Dzięki przewodnikom po nich można odtworzyć ze szczegółami spokojne życie kuracjuszy. Szanujące się uzdrowisko powinno było mieć miejsca spacerowe takie jak parki i promenady. Jeszcze lepiej, gdy były wśród nich kryte deptaki dające możliwość paradowania w eleganckich strojach nawet podczas deszczu. W niektórych miejscowościach czuwano nad tym, by spokoju gości nie zakłócały osoby podejrzanej konduity.
W ?Przewodniku dla podróżujących do wód szczawnickich? z 1859 r. czytamy, że oto żebrakom zabroniono wstępu do zakładu zdrojowego. W dodatku miejscowi ?słudzy? powinni każdego takiego ?przyaresztować i do urzędu miejscowego odstawić?^[2]. Jednocześnie kuracjuszy przestrzegano przed dawaniem jałmużny, ?albowiem to jest środek najpewniejszy przeciw ściąganiu podobnych włóczęgów?^[3].

Kuracjuszom przygrywały orkiestry

Ku uciesze gości włodarze zatrudniali orkiestry, które w określonych porach przygrywały spacerującym. W przewodniku po Nałęczowie czytamy o orkiestrze złożonej z 20 muzykantów, grywającej w parku i na wieczorach tanecznych. Natomiast w 1883 r. chorym przybywającym do Krynicy grała od 15 czerwca codziennie orkiestra z Krakowa w pobliżu źródła od 7 do 9 rano i wieczorem od 17 do 19^[4].

W omawianym tu okresie potrzeba słuchania muzyki była ogromna. Przygrywano chodzącym po parkach, jedzącym w restauracjach, jeżdżącym na łyżwach, a nawet? zażywającym zdrowotnych kąpieli. Józef Wawel-Louis wspomina, jak to w Cieplicach Trenczyńskich był basen z kamienną galerią, na której grywała muzyka^[5].

W XIX w. większość kobiet nie wyobrażała sobie życia bez fortepianu, który był wyznacznikiem przynależności do wyższych sfer i oznaką wysokiego wykształcenia. Trudno się więc dziwić, że w poradnikach dla kuracjuszy nieraz zamieszczano informacje, gdzie można taki wynająć.
W ?Przewodniku dla chorych udających się do Krynicy? z 1883 r. informowano, że jeden fortepian do wynajęcia na godziny znajduje się w domu ogrodnika Titza, w hotelu warszawskim, a także w domu pod węgierską koroną i w Witoldówce^[6].

Natomiast reklama zamieszczona na łamach ?Zakopanego? z 1908 r. donosiła o możliwości wypożyczenia instrumentu do domu. Usługę taką świadczył Konrad Kaim z Krupówek. Kto nie chciał robić kłopotu właścicielowi willi wnoszeniem tak osobliwego sprzętu, mógł wynająć instrument na miejscu, co było możliwe w niektórych hotelach, księgarniach, a nawet w czytelni Towarzystwa Tatrzańskiego. Kazimierz Bartoszewicz podaje, że w tej ostatniej czytający gazety mogli wysłuchiwać, jak w pokoju obok ?rozmaite panny i panienki walą gamy na fortepianie i drą gardła bez upamiętania?^[7].

Reuniony do rana

W XIX w. nie mogło być mowy o udanym wypoczynku w uzdrowiskach bez możliwości udziału w balach. W rodzących się dopiero miejscowościach sale do tańczenia odbiegały wyglądem od tych w wielkich miastach. Nikomu to jednak nie przeszkadzało. Na przykład w Zakopanem w 1875 r. bawiono się w zwykłym drewnianym budynku (zwanym kasynem) u zbiegu Krupówek, ulic Kościeliskiej i Nowotarskiej. Jak wynika z relacji, organizowano tu regularne zabawy. Stanisław Estreicher, syn Stefanii, we wstępie do listów swojej matki pisze, że ?co niedziela odbywały się przy blasku świeczek i nafty ?reuniony? [?] skupiające całą przybyłą inteligencję z Krakowa i Warszawy. Zabawa słynęła z wesołości, ale i wytworności, pomimo że młodzież tańczyła na podłodze ze zwykłych desek i w strojach codziennych?^[8].

Następnie w 1882 r. kasyno przeniesiono do budynku Dworu Tatrzańskiego, gdzie przewidziano osobną salę balową. W Zakopanem prasa regularnie donosiła o ?ochoczości zabawy?, strojach, skandalach, co świadczy o tym, jak ważne było to wydarzenie w życiu społeczeństwa. ?Kurier Zakopiański? z 1892 r. informował, że ?reuniony? odbywają się co niedziela o godzinie 20. By nie zniechęcać gości wygórowaną etykietą, zaznaczano, że zalecane są stroje spacerowe. W kolejnym numerze tego samego pisma można przeczytać, że niedzielny ?reunion w sali kasynowej wypadł nadspodziewanie dobrze. Do kadryla stanęło przeszło 70 par, a kotylion, który po raz pierwszy tego roku wprowadzono, trwał przez dwie godziny. Zabawa skończyła się około godziny 3 z rana?.

W niejednym piśmie wydawanym w miejscowościach uzdrowiskowych publikowano tzw. listy gości. Dzięki temu wiadomo było, kto już przybył (czasem też podawano miejsce pobytu dla lepszego odnalezienia osoby). Dzięki nim możemy zauważyć, że część kuracjuszy przyjeżdżała z własną służącą. Poniżej lista gości publikowana na łamach ?Zdrojowisk. Tygodnika kąpielowego? z 1873 r., nr 3.