Ponad 83% zdających tegoroczny egzamin radcowski uzyskało wynik pozytywny. Oznacza to, że szeregi samorządu już w roli radcy prawnego może zasilić w tym roku po egzaminie 1711 osób. Tradycyjnie najwyższą zdawalność odnotowano wśród osób, które ukończyły szkolenie na aplikacji.
Tegoroczne egzaminy zawodowe odbyły się od 1 do 4 kwietnia. Jak zwykle w pierwszym dniu egzaminu zdający rozwiązywali zadanie z zakresu prawa karnego, w drugim zadanie z zakresu prawa cywilnego lub rodzinnego, w trzecim zadanie z zakresu prawa gospodarczego a w czwartym aż dwa zadania – jedno z zakresu prawa administracyjnego oraz drugie z zakresu zasad wykonywania zawodu radcy prawnego lub zasad etyki.
Jak podaje Ministerstwo Sprawiedliwości, frekwencja na egzaminach była bardzo wysoka. Według danych otrzymanych z komisji egzaminacyjnych do egzaminu radcowskiego przystąpiło 2056 osób z 2079, które zostały do niego dopuszczone, a do egzaminu adwokackiego przystąpiło 1535 osób z 1567 dopuszczonych. W odniesieniu do egzaminu radcowskiego to blisko 99%, a do egzaminu adwokackiego prawie 98%.
Zdecydowana większość zdających to osoby, które ukończyły aplikację radcowską. Do egzaminu przystąpiły również osoby uprawnione z innych tytułów (m.in. doktorzy prawa, referendarze sądowi i absolwenci prawa z odpowiednim stażem – uprawnieni do przystąpienia do egzaminu z art. 25 ust. 2 ustawy o radcach prawnych).
Każdego dnia egzaminy rozpoczynały się o godz. 10.00 i trwały po sześć godzin (od pierwszego do trzeciego dnia egzaminu) oraz osiem godzin (w czwartym dniu egzaminu). Prace egzaminacyjne mogły być sporządzane w formie pisemnej lub przy użyciu własnego sprzętu komputerowego. Z tej drugiej możliwości skorzystali niemal wszyscy zdający. Zdający korzystali z odpowiednio przygotowanych własnych laptopów, spełniających wymagania techniczne ogłoszone przez przewodniczących komisji egzaminacyjnych. Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało wyposażoną w edytor tekstu aplikację egzaminacyjną, która blokuje dostęp do zasobów komputera i uniemożliwia łączność z urządzeniami zewnętrznymi.
Niepełnosprawnym zdającym egzaminy zawodowe przysługiwało uprawnienie do skorzystania z wydłużenia o połowę czasu trwania każdej części egzaminu, a matkom karmiącym uprawnienie do dwóch półgodzinnych przerw każdego dnia egzaminu, które nie podlegają wliczeniu do czasu trwania egzaminu w danym dniu.
Podczas egzaminu zdający mogli korzystać z przyniesionych przez siebie aktów prawnych, komentarzy i orzecznictwa. Komisje egzaminacyjne zapewniły też dostęp do stanowisk komputerowych z systemem informacji prawnych.
Egzamin radcowski przeprowadziły 34 komisje z siedzibami w 19 miastach: w Białymstoku, Bydgoszczy, Gdańsku (dwie komisje), Katowicach (dwie komisje), Kielcach, Koszalinie, Krakowie (trzy komisje), Lublinie (dwie komisje), Łodzi, Olsztynie, Opolu, Poznaniu (trzy komisje), Rzeszowie, Szczecinie, Toruniu, Wałbrzychu, Warszawie (osiem komisji), we Wrocławiu (dwie komisje) i w Zielonej Górze.
Z informacji przekazanych przez ministerstwo wynika, że egzaminy przebiegały zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Zdawalność na egzaminie
Egzamin radcowski zdało 83,2% przystępujących. Wynik pozytywny uzyskało 1711 osób, a wynik negatywny 345 osób. Najwyższy poziom zdawalności odnotowano wśród aplikantów radcowskich bezpośrednio po ukończeniu aplikacji – 89,5%. W kategorii osób uprawnionych do przystąpienia do egzaminu z innych tytułów zdawalność wyniosła 58,2%.
Dla porównania wynik pozytywny z egzaminu adwokackiego uzyskały 1264 osoby, a negatywny 271 osób. Zdawalność na tym egzaminie wyniosła 82,3%. Najlepszy wynik osiągnęli aplikanci, którzy przystąpili do egzaminu bezpośrednio po ukończeniu aplikacji, wśród nich zdało 87,4%. W grupie osób uprawnionych do przystąpienia do egzaminu z innych tytułów zdawalność wyniosła 62,8%.
Co sprawiło zdającym najwięcej trudności?
Również w tym roku kandydaci do zawodu radcy prawnego ocenili egzamin zawodowy jako dobrze zorganizowany i sprawiedliwy – podobnie jak miało to miejsce w poprzednich latach. Najwięcej trudności tradycyjnie już przysporzyły zadania z prawa cywilnego i gospodarczego. Warto jednak zaznaczyć, że tym razem – w przeciwieństwie do ubiegłego roku – w części gospodarczej zdający przygotowywali umowę, a nie pozew, co było zgodne z przewidywaniami wielu uczestników. Te właśnie dziedziny prawa od lat uchodzą za najbardziej wymagające, co potwierdzają również dane statystyczne – to z nich najczęściej pojawiają się oceny niedostateczne.
Jak wynika z relacji uczestników, egzamin przebiegł płynnie i bez zakłóceń. Największym wyzwaniem pozostaje jednak ogromne obciążenie organizmu i umysłu związane z czterodniową formułą egzaminu. Każdego dnia zdający muszą intensywnie analizować przepisy, stosować wykładnię prawa, odnosić się do orzecznictwa i literatury prawniczej. Równocześnie ich prace muszą być napisane w sposób uporządkowany, precyzyjny i językowo bez zarzutu – bez błędów językowych, potocznych zwrotów czy nieczytelnych sformułowań. Całość odbywa się w atmosferze napięcia i presji czasu, które towarzyszą każdemu niezależnie od poziomu przygotowania.
Statystycznie na egzaminie radcowskim najtrudniejsze okazało się rozwiązanie zadań z zakresu prawa cywilnego i gospodarczego, z których wystawiono odpowiednio 151 i 149 ocen niedostatecznych, następnie z prawa karnego – 99 ocen niedostatecznych. Najmniej ocen niedostatecznych (12) zostało wystawionych z zadania z zasad wykonywania zawodu i zasad etyki oraz z prawa administracyjnego – 60.
Najwięcej trudności na egzaminie adwokackim przysporzyło zdającym rozwiązanie zadania z zakresu prawa cywilnego. Wystawiono z niego 156 ocen niedostatecznych. Za zadanie z prawa gospodarczego wystawiono 102 oceny niedostateczne, a z prawa karnego 55 ocen niedostatecznych. Najmniej ocen niedostatecznych (8) zostało wystawionych z zadania z zakresu zasad wykonywania zawodu i zasad etyki oraz z prawa administracyjnego – 24.
Sprawdzanie zadań egzaminacyjnych
Pozytywny wynik z egzaminu radcowskiego otrzymują zdający, którzy z każdej części egzaminu otrzymają ocenę pozytywną. Oceny rozwiązania każdego zadania egzaminu radcowskiego dokonują niezależnie od siebie dwaj egzaminatorzy z dziedzin prawa, których dotyczy praca pisemna; jeden spośród wskazanych przez Ministra Sprawiedliwości, drugi spośród wskazanych przez Krajową Radę Radców Prawnych. Biorą oni pod uwagę zachowanie wymogów formalnych, zastosowanie właściwych przepisów prawa i umiejętność ich interpretacji, poprawność zaproponowanego przez zdającego sposobu rozstrzygnięcia problemu, z uwzględnieniem interesu strony, którą zgodnie z zadaniem reprezentuje.
Każdy egzaminator sprawdzający pracę pisemną wystawia ocenę cząstkową i sporządza pisemne uzasadnienie jej wystawienia, przekazując je niezwłocznie przewodniczącemu komisji egzaminacyjnej, który załączył wszystkie uzasadnienia ocen cząstkowych dotyczące prac zdającego do protokołu z przebiegu egzaminu radcowskiego.
Komisje egzaminacyjne podejmują uchwały o wyniku egzaminu radcowskiego większością głosów w obecności wszystkich członków komisji egzaminacyjnej. Komisja egzaminacyjna doręcza zdającemu uchwałę o wyniku egzaminu radcowskiego, a jej odpis przesyła Ministrowi Sprawiedliwości, Prezesowi Krajowej Rady Radców Prawnych, właściwej radzie okręgowej izby radców prawnych oraz dołącza do akt osobowych zdającego. Minister Sprawiedliwości opublikuje natomiast w Biuletynie Informacji Publicznej imiona i nazwiska osób, które uzyskały pozytywny wynik z egzaminu radcowskiego, oraz imiona ich rodziców.
Egzaminatorzy podczas sprawdzania prac egzaminacyjnych biorą pod uwagę tzw. opisy istotnych zagadnień prawidłowego ich rozwiązania, przygotowanego przez zespoły układające zadania, jednak opisy te nie wiążą egzaminatorów. Opisy istotnych zagadnień są dostępne na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości.
Należy przypomnieć, że opisy istotnych zagadnień do zadań egzaminacyjnych, zgodnie z ugruntowanym już stanowiskiem wojewódzkich sądów administracyjnych, nie wiążą egzaminatorów. Jedyne bowiem kryteria oceny prac kandydatów na radców prawnych zawarte są wyłącznie w ustawie o radcach prawnych (por. np. wyrok Sądu Administracyjnego w Warszawie z 29 kwietnia 2011 r., VI SA/Wa 225/11). Z tej przyczyny sygnalizowane przez zdających wątpliwości w zakresie zmieszczenia się w kluczu odpowiedzi nie muszą automatycznie oznaczać problemu z wynikiem poszczególnych części egzaminu.
Od uchwały o wyniku egzaminu radcowskiego zdającemu będzie przysługiwać odwołanie do komisji egzaminacyjnej drugiego stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości w terminie 14 dni od dnia otrzymania uchwały o wyniku. Komisja drugiego stopnia rozstrzyga o odwołaniu również uchwałą. Od tak podjętej uchwały komisji odwoławczej służy jeszcze skarga do sądu administracyjnego.
Dla przypomnienia do egzaminu radcowskiego w 2024 r. przystąpiło 1891 osób. Z wynikiem pozytywnym egzamin złożyło 1571 osób (83,1%). W 2023 r. do egzaminu przystąpiło 2034 zdających. Pozytywny wynik uzyskało wówczas 1662 zdających (ok. 82%). W 2022 r. zdawalność również wynosiła 82%. Zdały wówczas 1744 osoby z 2135 przystępujących. W 2021 r. zdało ponad 88% młodych prawników. Wynik pozytywny uzyskało wówczas 2231 przyszłych radców, negatywny 299 osób.
Zadania na egzaminie
Prawo karne
Kazus z egzaminu radcowskiego w 2025 r. dotyczył sprawy Daniela Dzika, informatyka oskarżonego o prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości oraz zniszczenie ławki na cmentarzu w Szczyglicach. Mężczyzna przyjechał jeepem na pogrzeb kolegi, a następnie spożył alkohol w pojeździe. Gdy próbował wyjechać z alejki, przeszkodziła mu ławka, którą zniszczył przy pomocy łomu. Wezwani na miejsce policjanci stwierdzili znaczne stężenie alkoholu w wydychanym powietrzu.
Dzik nie przyznał się do prowadzenia auta po alkoholu, twierdząc, że spożywał trunek już po zaparkowaniu. Sąd uznał jednak, że był nietrzeźwy już w chwili przyjazdu. Skazał go na grzywnę, zakaz prowadzenia pojazdów, przepadek auta i obowiązek zapłaty na rzecz właściciela ławki oraz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym.
Zdający egzamin mieli za zadanie sporządzić apelację. W opisie istotnych zagadnień wskazano na liczne uchybienia sądu. Przede wszystkim nie było dowodu na to, że oskarżony przyjechał na cmentarz nietrzeźwy – brak było przyznania się, zeznań bezpośredniego świadka, a biegły nie mógł tego ustalić. Istotną wątpliwość sąd powinien był rozstrzygnąć na korzyść oskarżonego. Podniesiono też zarzut wykorzystania wyjaśnień złożonych przez oskarżonego w stanie nietrzeźwości, mimo że sam przesłuchujący przerwał czynność.
Kolejny istotny problem dotyczył interpretacji pojęcia ruchu lądowego – alejka cmentarna nie spełniała przesłanek tego terminu, co wykluczało zastosowanie art. 178a § 1 k.k.
W sprawie zniszczenia ławki zabrakło wymaganego prawem wniosku o ściganie, co było nienaprawialną wadą postępowania. Dodatkowo sąd nie powinien był orzekać obowiązku naprawienia szkody, skoro identyczne roszczenie było już przedmiotem sprawy cywilnej.
Prawo cywilne
W drugim dniu egzaminu radcowskiego uczestnicy zostali postawieni w roli radcy prawnego Aliny Mac, pełnomocnika pozwanego Tomasza Lwa – studenta psychologii z Lublina. Ich zadaniem było przygotowanie apelacji od wyroku sądu okręgowego w sprawie o zapłatę zachowku na rzecz jego przyrodniego brata, Czesława Lwa.
W kazusie przedstawiono klasyczny spór spadkowy z zawiłością dotyczącą testamentowego wydziedziczenia. Jan Lew, ojciec obu stron, w testamencie sporządzonym w 2014 r. wyłączył z dziedziczenia dwóch synów – Lecha i Romana – twierdząc, że otrzymali już majątek rodzinny w formie darowizn od ich matki. Pozostałą część spadku zapisał najmłodszemu synowi – Tomaszowi. Czesław, ostatni z braci, nie został wydziedziczony, a jako ustawowy spadkobierca wystąpił z roszczeniem o zachowek w wysokości 281 tys. zł. Sąd uwzględnił to żądanie w całości.
Zdający musieli dostrzec potencjalne uchybienia w ocenie dowodów i argumentacji sądu pierwszej instancji. Kluczowym zarzutem było błędne uznanie, że Czesław Lew nie otrzymał darowizny – przekazanej mu przez ojca w 2020 r. kwoty 200 tys. zł – za zaliczalną na poczet zachowku. Kandydaci powinni wykazać się umiejętnością dowodzenia, że przekazanie tych środków miało charakter darowizny, co skutkowałoby zmniejszeniem roszczenia o zachowek na podstawie art. 996 k.c.
Zdający we wnioskach apelacji powinien wnieść o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa i obciążenie powoda kosztami procesu w całości oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym, w tym zwrotu kosztów zastępstwa prawnego.
Na podstawie art. 380 k.p.c. apelujący powinien również wnieść o ponowne rozpoznanie wniosków dowodowych rozpoznanych postanowieniem sądu okręgowego o pominięciu dowodów z zeznań świadków oraz o pominięciu w części zeznań stron, wnosząc o dopuszczenie tych dowodów w postępowaniu apelacyjnym.
Prawo gospodarcze
Trzeciego dnia egzaminu radcowskiego w 2025 r. zdający otrzymali do opracowania kazus dotyczący nowoczesnej technologii w służbie sportu – autonomicznego wózka golfowego Elektra 4. Egzaminowani mieli przygotować – jako radca prawny działający na rzecz spółki Elektra prosta spółka akcyjna – projekt umowy użyczenia tego pojazdu na rzecz spółki cywilnej prowadzącej pole golfowe w Sosnowcu.
Spółka Elektra opracowała zaawansowany technologicznie wózek zdolny do samodzielnej jazdy w warunkach sprzyjających, wymagający jednak przetestowania w rzeczywistym środowisku. Wózek miał zostać przekazany wspólnikom spółki cywilnej Golfowisko – Markowi Stecowi, Jackowi Lisowi i Adamowi Lisowi – na sześć miesięcy nieodpłatnego użytkowania.
Zadaniem zdających było sporządzenie kompleksowej umowy użyczenia, która miała zawierać precyzyjne postanowienia dotyczące nie tylko przedmiotu i czasu trwania umowy, lecz także sposobu korzystania z pojazdu, jego zabezpieczenia, procedury przekazania oraz obowiązków użytkownika.
Kandydaci musieli wykazać się znajomością m.in. przepisów Kodeksu cywilnego (art. 710–719), jak również przepisów o reprezentacji spółki z art. 300(79) § 1 i 3 k.s.h. Szczególne znaczenie miało ujęcie w umowie właściwej reprezentacji zarówno Elektry jako spółki z radą dyrektorów, jak i spółki cywilnej reprezentowanej przez dwóch wspólników łącznie.
Prawo administracyjne
Ostatniego dnia egzaminu radcowskiego zdający zmierzyli się z klasycznym, lecz złożonym zagadnieniem z zakresu nadzoru budowlanego. W centrum sprawy znalazł się Paweł Nowak, właściciel nieruchomości w Augustowie, na której od 2003 r. stał budynek użytkowany jako zakład fryzjerski. Budynek powstał bez wymaganego pozwolenia na budowę, ale zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. Po ponad 20 latach powiatowy inspektor nadzoru budowlanego wszczął z urzędu postępowanie i nakazał jego rozbiórkę.
Zdający, działający jako pełnomocnik właściciela, mieli przygotować skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku. Kluczowym elementem zadania było prawidłowe zastosowanie przepisów ustawy – Prawo budowlane, zwłaszcza art. 49f ust. 1 pkt 1, który nakazuje wszczęcie uproszczonego postępowania legalizacyjnego, gdy od zakończenia budowy upłynęło co najmniej 20 lat. Tymczasem zarówno organ pierwszej instancji, jak i organ odwoławczy błędnie zastosowały przepisy dotyczące standardowej procedury legalizacyjnej i oparły się na braku złożenia wniosku o legalizację.
W opisie istotnych zagadnień uznano, że prawidłowe rozwiązanie powinno zawierać zarzuty błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania przepisów prawa materialnego – w szczególności art. 49f, 49e i 48a ustawy – oraz naruszenia art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a., polegającego na bezpodstawnym utrzymaniu w mocy decyzji o rozbiórce zamiast przekazania sprawy do ponownego rozpoznania z zastosowaniem trybu uproszczonego.
Dodatkowym walorem pracy egzaminacyjnej było wskazanie na naruszenie art. 79 § 1 k.p.a., czyli terminu na zawiadomienie o oględzinach, oraz braku pouczenia w postanowieniu o wstrzymaniu budowy, co naruszało art. 48 ust. 3 ustawy – elementy istotne z punktu widzenia rzetelności postępowania administracyjnego.
Skarga powinna kończyć się wnioskiem o uchylenie obu decyzji administracyjnych – na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c p.p.s.a. – oraz zasądzenie kosztów postępowania sądowoadministracyjnego na rzecz skarżącego.
Zadanie z zasad wykonywania zawodu i zasad etyki
Zwieńczeniem czterodniowego egzaminu radcowskiego w 2025 r. było zadanie z zakresu etyki i zasad wykonywania zawodu. Zdający, występujący jako radca prawny Adam Nowak, mieli sporządzić opinię prawną dotyczącą zachowania innego radcy – Wiesława Naopaka, który prowadził sprawę Aluminium S.A. przeciwko Kobalt sp. z o.o.
Kazus obnażał poważne uchybienia etyczne i zawodowe. Radca prawny Naopak przejął sprawę, nie kontaktując się z dotychczasowym pełnomocnikiem (Kazimierzem Wiśniewskim) i nie informując o tym klienta, co było naruszeniem zasad lojalności wobec kolegi z zawodu i wymogów rozliczenia z poprzednim pełnomocnikiem. Dodatkowo nie ustalił z klientem wysokości wynagrodzenia ani zasad jego obliczania, co pogłębiło ryzyko sporu.
Najpoważniejsze zastrzeżenia dotyczyły konfliktu interesów – radca Naopak wcześniej reprezentował spółkę Kobalt (pod inną nazwą: Radian sp. z o.o.) i znał jej jedynego członka zarządu. Mimo to wystąpił w sprawie po stronie przeciwnej, narażając się na zarzut działania w warunkach kolizji interesów i możliwego naruszenia tajemnicy zawodowej.
Nieprofesjonalne okazały się również działania procesowe. Radca bez wiedzy mocodawcy wysłał do przeciwnika wezwanie do zapłaty z zawartą groźbą doniesienia do prokuratury, sugerując popełnienie przestępstwa. Następnie ujawnił sądowi informacje z rozmów ugodowych między stronami, naruszając tym samym zasadę poufności negocjacji.
Niewłaściwe było ponadto porzucenie klienta w dniu rozprawy 2 grudnia 2024 r. z powodu braku zapłaty faktur. Radca prawny zrezygnował z reprezentacji ze skutkiem natychmiastowym, informując o tym jedynie mailowo na kilka godzin przed rozprawą, co uniemożliwiło Aluminium S.A. zapewnienie zastępstwa procesowego. Sprawę pogorszyło zagubienie akt w pociągu, co zostało wytłumaczone brakiem wpływu na interesy klienta, jako że kopie znajdowały się w sądzie.
Komisja egzaminacyjna jednoznacznie oceniła, że zachowanie Wiesława Naopaka naruszyło szereg przepisów Kodeksu Etyki Radcy Prawnego (w tym m.in. art. 6, 9, 16, 21, 36 ust. 5, 38 ust. 2 i 47 KERP), ustawy o radcach prawnych, a także regulaminów zawodowych. Zdający powinni wskazać, że te uchybienia są podstawą wszczęcia postępowania dyscyplinarnego z art. 64 ust. 1 ustawy o radcach prawnych.
PIOTR OLSZEWSKI
radca prawny
