Sejm zajął się pracami nad zmianą ustawy o radcach prawnych w zakresie możliwości wydłużenia okresu posiadania statusu aplikanta po zakończeniu odbywania aplikacji o dodatkowy rok. Możliwość taką ? zgodnie z proponowanymi zmianami ? uzyskają osoby, które znalazły się w trudnej sytuacji życiowej.
Projektowana zmiana ustawy jest reakcją Komisji do spraw Petycji Sejmu RP na petycję skierowaną do Sejmu RP przez Fundację Instytut Thomasa Jeffersona z siedzibą w Warszawie. Jej celem jest takie ukształtowanie przepisów, aby aplikanci, którzy po zakończeniu aplikacji nie mogą przystąpić do najbliższego egzaminu z przyczyn uznanych przez komisję za społecznie uzasadnione, mogli zachować uprawnienia aplikanta przez okres dodatkowego roku.
Po zakończeniu aplikacji radcowskiej (z końcem roku kalendarzowego) aplikant ma możliwość przystąpienia do egzaminu zawodowego. Egzaminy radcowskie odbywają się raz w roku w terminie wyznaczonym przez Ministra Sprawiedliwości w porozumieniu z organami samorządu. Od lat egzaminy odbywają się w drugiej połowie marca. Po zdaniu egzaminu aplikanci składają wnioski o wpis na listę radców prawnych albo adwokatów, a do czasu dokonania takiego wpisu zachowują uprawnienia aplikantów. Zgodnie z aktualnymi przepisami mają gwarancję zachowania uprawnień aplikanta przez rok, co jest całkowicie wystarczające z punktu widzenia terminów wyznaczonych w ustawie na realizację kolejnych etapów procedury wpisu na listę adwokatów albo radców prawnych (oczywiście pod warunkiem zdania egzaminu).
Jeżeli aplikant nie przystąpi do egzaminu w najbliższym terminie po zakończeniu aplikacji, rok po jej zakończeniu musi zostać skreślony przez odpowiedni organ samorządu z listy aplikantów. Tym samym traci posiadane z pewnymi ograniczeniami prawo do zastępowania radcy prawnego czy podpisywania określonych pism procesowych. Utrata tego prawa może mieć wpływ na sytuację zawodową takiego aplikanta ? przykładowo po utracie prawa do zastępowania radcy prawnego przed sądami przydatność takiego aplikanta jako pracownika kancelarii istotnie maleje.
Ustawa o radcach prawnych nie przewiduje w tym zakresie żadnych wyjątków ? samorząd zawodowy musi skreślić po upływie roku od zakończenia aplikacji każdego aplikanta bez względu na powód, dla którego nie przystąpił do egzaminu ? nawet jeśli powód wynika z przyczyn losowych, takich jak powikłania w ciąży lub długotrwała i poważna choroba. W podobnej sytuacji znajdują się aplikanci adwokaccy.
Sytuacja takich osób mogłaby się zmienić po wprowadzeniu zmian, nad którymi pracuje Sejm. Według projektu ustawy zmieniającej przepisy o radcach prawnych młodzi prawnicy z uwagi na nieprzystąpienie do egzaminu zawodowego następującego zaraz po zakończeniu aplikacji mieliby możliwość złożenia wniosku, przed upływem roku od daty zakończenia aplikacji, wraz z odpowiednią dokumentacją, do rady okręgowej izby radców prawnych w sytuacji, gdy:
w ciągu ostatnich sześciu miesięcy trwania aplikacji lub w okresie od jej zakończenia do dnia zakończenia egzaminu wystąpiły powikłania związane z przebiegiem ciąży trwające co najmniej 30 dni,
w ciągu ostatnich sześciu miesięcy trwania aplikacji lub w okresie od jej zakończenia do dnia zakończenia egzaminu aplikant zachorował a choroba ta spowodowała niezdolność do pracy przez co najmniej 90 dni albo aplikant wymagał hospitalizacji przez co najmniej 21 dni,
w ostatnim roku aplikacji lub w czasie od jej zakończenia do dnia zakończenia egzaminu aplikantka urodziła dziecko albo termin porodu został ustalony na dzień przypadający nie później niż trzy miesiące od daty zakończenia egzaminu.
Powyższe kryteria umożliwiające złożenie tego rodzaju wniosku zdaniem różnych środowisk prawniczych są określone dość precyzyjnie. Pojawiają się jednak głosy, dlaczego podobnego wniosku nie mogliby składać poza matkami także ojcowie. Komisja uznała, że urodzenie dziecka jako powód uzasadniający przedłużenie okresu, w którym zostanie zachowany status aplikanta, powinien dotyczyć tylko matki. Zdaniem komisji nie jest to sytuacja nadzwyczajna ? szczególne rozwiązania dotyczące tylko kobiet w ciąży i matek występują m.in. w przepisach określających ochronę stosunku pracy kobiet w ciąży, zakaz zatrudniania kobiet w ciąży w godzinach nocnych i nadliczbowych, prawo do bezpłatnego korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej w przypadku braku ubezpieczenia (do sześciu tygodni po urodzeniu dziecka), prawo do urlopu wychowawczego z ograniczonymi możliwościami przekazania tego prawa ojcu dziecka itp.
Zastrzeżenia do projektu zmiany ustawy zgłaszane były przez samorząd radców prawnych. Krajowa Rada Radców Prawnych przypomniała, że możliwość zastępowania radcy prawnego lub adwokata związana jest przede wszystkim z odbywaną aplikacją, której celem jest przygotowanie aplikanta do należytego i samodzielnego wykonywania zawodu, w szczególności wykształcenie umiejętności z zakresu zastępstwa procesowego, sporządzania pism, umów i opinii prawnych oraz przyswojenie zasad wykonywania zawodu. Zastępowanie zawsze odbywa się zatem pod nadzorem radcy prawnego lub adwokata, który ponosi za nie odpowiedzialność jak za własne działania. Aplikant nie działa jako samoistny pełnomocnik, lecz jako osoba upoważniona przez takiego pełnomocnika, a nie bezpośrednio przez stronę. Możliwość taka służyć ma praktycznej nauce zawodu, w tym również przygotowaniu do egzaminu zawodowego. KRRP wskazała, że trudno znaleźć uzasadnienie dla projektowanych rozwiązań. Obecnie obowiązujący przepis umożliwiający zastępowanie radcy prawnego lub adwokata przez osobę, która ukończyła już aplikację, przez okres jednego roku uznać należy za wystarczający. Jednocześnie osoby, które nie przystąpiły od razu po ukończeniu aplikacji do egzaminu, mają możliwość przystąpienia do egzaminu w kolejnych latach. Nie jest natomiast ? zdaniem KRRP ? zasadne wydłużanie okresu zastępowania radcy prawnego (odpowiednio: adwokata) o kolejny rok. ? Rozwiązanie takie pozwala dopuszczać do zastępstwa procesowego osoby, które nie uczestniczą już w szkoleniu aplikacyjnym, a ich wiedza i umiejętności nie zostały zweryfikowane przez egzamin radcowski ? wskazują autorzy stanowiska KRRP.
Odmiennego zdania co do zmiany przepisów jest samorząd adwokatów, którym proponowane zmiany wydają się w pełni uzasadnione.
Zmiany pozytywnie opiniuje również rząd. W analizie rządowej w omawianej sprawie podzielono pogląd projektodawcy, że pewne uzasadnione społecznie sytuacje usprawiedliwiają nieprzystąpienie do egzaminu zawodowego po ukończeniu aplikacji. Zgodzić się również należy, że nie można osób, których dotknęły wskazane w projekcie szczególne sytuacje życiowe lub zdrowotne, skreślać automatycznie z listy aplikantów. Tym samym wprowadzenie mechanizmu pozwalającego przedłużyć posiadanie statusu aplikanta ? dla osób w szczególnych, określonych w projekcie sytuacjach ? o jeden rok w ocenie Rady Ministrów zasługuje na poparcie. Jak podkreśla rząd, gwarancją nienadużywania zaproponowanych w projekcie rozwiązań jest powierzenie decyzji w każdej indywidualnej sprawie odpowiednio: okręgowej radzie adwokackiej albo radzie okręgowej izby radców prawnych. W opinii rządowej do przygotowanego projektu możemy również przeczytać, że wydłużenie o rok okresu posiadania statusu aplikanta będzie wystarczające do przystąpienia do kolejnego egzaminu zawodowego i uzyskania wpisu na listę adwokatów albo radców prawnych, a tym samym zdobycia uprawnienia do wykonywania zawodu.
Historycznie status aplikanta został uregulowany dopiero w 2013 r. Wcześniej ustawa nie przewidywała w tym zakresie żadnych rozwiązań, co budziło w praktyce wiele wątpliwości.
Proponowana zmiana ustawy o radcach prawnych
W ustawie z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. z 2017 r., poz. 1870 z późn. zm.) po art. 37 dodaje się art. 371 w brzmieniu:
Rada okręgowej izby radców prawnych może, na wniosek aplikanta radcowskiego złożony przed upływem roku od daty zakończenia aplikacji radcowskiej i na podstawie przedstawionych dokumentów, wydłużyć okres, o którym mowa w art. 37 ust. 1 pkt 4, o jeden rok w przypadku wystąpienia następujących okoliczności uniemożliwiających przystąpienie do egzaminu radcowskiego w najbliższym terminie po zakończeniu aplikacji radcowskiej:
1) wystąpienia u tego aplikanta powikłań związanych z przebiegiem ciąży, trwających co najmniej 30 dni, w okresie ostatnich 6 miesięcy trwania aplikacji radcowskiej lub w okresie od jej zakończenia do dnia zakończenia egzaminu radcowskiego;
2) choroby tego aplikanta powodującej niezdolność do pracy przez okres co najmniej 90 dni albo wymagającej hospitalizacji przez okres co najmniej 21 dni ? w okresie ostatnich 6 miesięcy trwania aplikacji radcowskiej lub w okresie od jej zakończenia do dnia zakończenia egzaminu radcowskiego;
3) urodzenia przez tego aplikanta dziecka w ostatnim roku aplikacji radcowskiej lub w okresie od jej zakończenia do dnia zakończenia egzaminu radcowskiego albo gdy termin porodu został ustalony na dzień przypadający nie później niż 3 miesiące od daty zakończenia egzaminu radcowskiego.?
