W katalogu podstawowych zasad wykonywania zawodu oraz wartości i obowiązków etycznych radcy prawnego (Dział II Kodeksu Etyki Radcy Prawnego) jako pierwsze zostały wymienione zasady rzetelnego i uczciwego, zgodnego z prawem, zasadami etyki zawodowej i dobrymi obyczajami wykonywania czynności zawodowych (art. 6 KERP). Podobnie jak w przypadku innych regulacji kodeksowych również i te mają odpowiednie zastosowanie do aplikantów radcowskich.
Artykuł 6 KERP ma charakter generalny. Zawiera katalog przesłanek, których przestrzeganie jest wymagane przy wykonywaniu każdej czynności zawodowej przez radcę prawnego. I tak na mocy tego przepisu radcowie prawni/aplikanci radcowscy są zobowiązani do wykonywania czynności zawodowych: 1) rzetelnie, 2) uczciwie, 3) zgodnie z prawem, 4) zgodnie z zasadami etyki zawodowej, 5) zgodnie z dobrymi obyczajami. Wypełniając ten obowiązek, radcowie prawni i aplikanci radcowscy powinni, 6) uwzględniać treść roty ślubowania.
Uwzględniając treść roty ślubowania
Zgodnie z art. 6 KERP wszelkie czynności zawodowe podejmowane przez radcę prawnego/aplikanta radcowskiego podlegają ocenie, która odbywać się będzie przede wszystkim przez pryzmat treści złożonego uroczystego ślubowania.
Jak wiemy, rozpoczęcie szkolenia na aplikacji jest poprzedzone wypełnieniem odpowiednich formalności. Zgodnie z wymogami ustawy o radcach prawnych aplikacja rozpoczyna się od wpisania na listę aplikantów oraz złożenia uroczystego ślubowania przed Dziekanami Rad okręgowych izb radców prawnych. Rota ślubowania, poza ogólnymi wartościami związanymi z wykonywaniem zawodu czy posiadaniem statusu aplikanta, zawiera wiele wskazówek na temat celu aplikacji.
„Ślubuję uroczyście, że jako aplikant radcowski przyczyniać się będę do ochrony i umacniania porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej, obowiązki aplikanta wypełniać sumiennie i zgodnie z przepisami prawa, zachować tajemnicę zawodową, postępować godnie i uczciwie, kierując się zasadami etyki radcy prawnego i sprawiedliwości”.
Ślubowanie aplikanta to symboliczny moment na ścieżce uzyskania w przyszłości uprawnień do wykonywania zawodu radcy prawnego. To także pierwszy moment, przy którego okazji warto o refleksję nad wartościami ściśle związanymi z uzyskaniem statusu aplikanta, a następnie radcy prawnego.
Zgodnie z ogólnymi regulacjami zawartymi w ustawie o radcach prawnych celem aplikacji radcowskiej jest przygotowanie aplikanta do należytego i samodzielnego wykonywania zawodu radcy prawnego, w szczególności wykształcenie umiejętności z zakresu zastępstwa procesowego, sporządzania pism, umów i opinii prawnych oraz przyswojenie zasad wykonywania zawodu.
Natomiast celem szkolenia – o czym mówi już Regulamin odbywania aplikacji – jest w szczególności pogłębienie i aktualizacja wiedzy prawniczej, praktyczne zaznajomienie aplikantów z zasadami wykonywania zawodu radcy prawnego i czynnościami wchodzącymi w jego zakres oraz przygotowanie do prowadzenia samodzielnej praktyki zawodowej, zaznajamianie aplikanta z zasadami etyki zawodowej zobowiązującymi radcę prawnego do godnego wykonywania zawodu jako zawodu zaufania publicznego, a także należyte przygotowanie aplikantów do egzaminu zawodowego.
Od dnia złożenia ślubowania każdy aplikant staje się członkiem samorządu radców prawnych. Samorząd ma natomiast za zadanie zapewniać warunki do wykonywania zadań radców prawnych określonych w ustawie, reprezentować radców prawnych i aplikantów oraz chronić ich interesy zawodowe. Rolą samorządu jest również współdziałanie w kształtowaniu i stosowaniu prawa, przygotowywanie aplikantów do należytego wykonywania zawodu radcy prawnego oraz realizowanie zadań z zakresu doskonalenia zawodowego radców prawnych i nadzorowanie należytego wykonywania zawodu przez radców prawnych.
Rzetelnie
Zasada rzetelności jest powiązana z takimi obowiązkami zawodowymi, jak niezależność i niezawisłość radcy prawnego, a także z zakazem udzielania pomocy prawnej, która ułatwiałaby popełnienie przestępstwa lub wskazywałaby możliwość uniknięcia odpowiedzialności karnej. Niezależność radcy prawnego jest w tym przypadku gwarancją rzetelności doradztwa prawnego, która dzięki niej nie będzie opierać się na życzeniach lub sugestiach klienta, lecz na wiedzy prawniczej i doświadczeniu samego prawnika. Zasada rzetelności ma zastosowanie przede wszystkim do roli doradcy prawnego, ale jest ważna także w przypadku innych ról zawodowych radców prawnych. Zasada ta jest jedną z podstawowych zasad etyki prawniczej. Polega ona na ochronie zaufania do prawnika przez wszechstronne wyjaśnienie klientowi jego sytuacji prawnej i jest źródłem niektórych obowiązków zawodowych prawników (zob. P. Skuczyński, Rzetelność porad prawnych [w:] Leksykon etyki prawniczej).
Uczciwie
Uczciwe wykonywanie obowiązków zawodowych to takie, w których priorytetem jest szacunek dla prawa i przyjętych zasad, cudzej własności i brak zdolności do oszustwa. Naruszenie tak sformułowanych obowiązków wykonywania czynności zawodowych może przejawiać się w zaniedbaniach w wykonywaniu obowiązków, lekceważącym stosunku do obowiązujących przepisów prawa, bagatelizowaniu postawionych przed radcą prawnym zadań czy spoczywających na nim ciężarów, a nawet niewłaściwej czy niedostatecznej organizacji pracy własnej czy osób, z których wsparcia radca prawny korzysta przy wykonywaniu zawodu (Kodeks Etyki Radcy Prawnego. Komentarz 2021, wyd. 3, red. Tomasz Scheffler).
Zgodnie z prawem
Wykonywanie przez radcę prawnego czynności zawodowych zgodnie z prawem może być rozpatrywane na wielu płaszczyznach. Przez „prawo” powinno się rozumieć każdy obowiązujący przepis prawa powszechnie obowiązującego – a także przepisów prawa samorządowego.
Komentatorzy zwracają uwagę, że w omawianym postanowieniu KERP chodzi o obowiązek wykonywania czynności zawodowych zgodnie z prawem, a nie o ogólny obowiązek przestrzegania prawa przez radcę prawnego. Biorąc to pod uwagę, generalnie rozumianą kategorię „prawo” ograniczymy do tych przepisów, które wiążą radcę prawnego w ramach wykonywania jego czynności zawodowych. W konsekwencji o naruszeniu art. 6 KERP można mówić jedynie wówczas, gdy dany przepis można zakwalifikować do tej kategorii (Kodeks Etyki Radcy Prawnego. Komentarz, red. T. Jaroszyński, A. Sękowska, P. Skuczyński, Warszawa 2022). Jednocześnie zwraca się uwagę, że w odniesieniu do wykonywania prawniczych zawodów zaufania publicznego do istotnych wartości należy pełne i integralne respektowanie prawa, w tym zwłaszcza przestrzeganie wartości konstytucyjnych (w ich hierarchii) oraz dyrektyw postępowania (wyrok TK z 2 lipca 2007 r., K 41/05). Nie oznacza to także, że naruszenie przez radcę prawnego prawa w zakresie niezwiązanym z wykonywaniem zawodu pozostaje bez znaczenia z punktu widzenia zasad etyki zawodowej. Należy bowiem pamiętać o treści art. 11 KERP, w którego myśl radca prawny jest obowiązany dbać o godność zawodu nie tylko przy wykonywaniu czynności zawodowych, lecz także w działalności publicznej i w życiu prywatnym, naruszeniem zaś godności zawodu radcy prawnego jest w szczególności takie postępowanie radcy prawnego, które mogłoby zdyskredytować go w oczach opinii publicznej lub podważyć zaufanie do zawodu radcy prawnego.
Zgodnie z zasadami etyki zawodowej
„Zasady etyki zawodu radcy prawnego” są pojęciem zakresowo szerszym od KERP, który stanowi ich skodyfikowaną część. Obowiązek postępowania zgodnie z zasadami etyki zawodowej nie jest więc tożsamy z obowiązkiem przestrzegania kodeksu i istnieje niezależnie od tego, czy taki kodeks w ogóle powstał. Zgodnie z art. 64 ustawy o radcach prawnych radcowie prawni i aplikanci radcowscy podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za postępowanie sprzeczne z prawem, zasadami etyki lub godnością zawodu bądź za naruszenie swych obowiązków zawodowych. Ustawa posługuje się więc pojęciem zasad etyki, a nie pojęciem kodeksu etyki. Przykładowo można wskazać, że zasady etyki zawodowej przy wykonywaniu czynności zawodowych powinny mieć wpływ na przestrzeganie obostrzeń związanych z wykonywaniem zawodu (np. dotyczących powstrzymania się od zajęć niedopuszczalnych czy działania w warunkach konfliktu interesów, przestrzegania reguł informowania o wykonywaniu zawodu i pozyskiwania klientów). Powinny również uwzględniać relacje z innymi zawodowymi prawnikami, sądami, urzędami, ale także klientami i osobami, których czynność radcy prawnego dotyczy.
Zgodnie z dobrymi obyczajami
W jednym z orzeczeń Sąd Apelacyjny w Warszawie (VII AGa 836/18) wskazał na syntetyczną definicję dobrych obyczajów, zgodnie z którą są nimi reguły postępowania zgodne z etyką, moralnością i aprobowanymi społecznie obyczajami.
Obowiązek wykonywania czynności zawodowych w zgodzie z dobrymi obyczajami odwołuje się do kryteriów i ocen pozaprawnych. Pojęcie to jest nieostre. Dobre obyczaje kształtowane są w sposób dynamiczny w każdym społeczeństwie, a w konsekwencji ulegają ciągłym przeobrażeniom. Za miarę wymagań w tym zakresie należy przyjąć pewien przeciętny, ogólnie akceptowany i charakterystyczny w danej grupie ludzi i w danym czasie poziom zachowania. Nie będzie zatem właściwe ani stosowanie kryteriów zbyt idealistycznych, ani też, z drugiej strony, akceptacja praktyk, nawet widocznie rozpowszechnionych, lecz ewidentnie niemieszczących się w granicach dobrych obyczajów. Ocena, czy w danej sytuacji doszło do naruszenia dobrych obyczajów, przypadnie finalnie sądowi dyscyplinarnemu, orzekającemu w danej sprawie. Przykładami oczekiwanych cech zachowania radcy prawnego, zgodnych z dobrymi obyczajami, mogą być szacunek, zrozumienie, bezinteresowność, życzliwość czy zaangażowanie (Kodeks Etyki Radcy Prawnego. Komentarz 2021, wyd. 3, red. Tomasz Scheffler).
Z orzecznictwa
Naczelna zasada etyki radcowskiej została wyrażona w art. 6 KERP, zgodnie z którym radca prawny obowiązany jest wykonywać czynności zawodowe rzetelnie i uczciwie, zgodnie z prawem, zasadami etyki zawodowej oraz dobrymi obyczajami, pozostałe przepisy KERP zawierają natomiast zasady postępowania radcy prawnego w konkretnych sytuacjach, wskazując, jak należy zachować się w danym przypadku, aby ogólny nakaz należytej staranności polegający na uczciwości, profesjonalizmie, rzeczywistej wiedzy i przezorności został spełniony. Wszystkie te regulacje nakładają na radcę prawnego obowiązek współpracy z klientem w trakcie prowadzenia sprawy.
Orzeczenie WSD z 30 stycznia 2019 r.
w sprawie WO-90/18
Zaniechanie udzielenia klientowi pomocy prawnej w postępowaniu sądowym stanowi naruszenie obowiązku z art. 6 ust. 1 KERP z 2007 r., tj. obowiązku wykonywania pomocy prawnej rzeczowo i z należytą starannością. Zaniechanie jakichkolwiek czynności zmierzających do prowadzenia przyjętej sprawy, wbrew interesowi i zamiarom klienta, zawsze oznacza naruszenie tych obowiązków i podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej.
Orzeczenie OSD w Warszawie z 5 marca 2014 r.
w sprawie D 115/2013
Nie ulega wątpliwości, że reprezentowanie klienta na rozprawie w sprawie, w której zakresie podjął się on świadczenia pomocy prawnej, stanowi podstawowy obowiązek zawodowy radcy prawnego wobec klienta i bez jego dopełnienia nie może być mowy o przypisaniu zachowaniu radcy prawnego walorów rzetelności i uczciwości (art. 6 KERP), a dodatkowo zachowanie obwinionej okazało się sprzeczne z prawem, tj. art. 94 § 2 k.p.c., z którego a minori ad maius wynika, że radca prawny, który nie wypowiedział pełnomocnictwa, obowiązany jest działać za stronę, chyba że mocodawca zwolni go z tego obowiązku. Działanie sprzeczne z prawem stanowi również naruszenie art. 6 KERP. Nieuiszczenie wynagrodzenia należnego radcy prawnemu – pełnomocnikowi procesowemu – przez mocodawczynię nie uzasadnia niestawiennictwa radcy prawnego na rozprawie, chyba że radca prawny wypowiedział pełnomocnictwo, a jego działanie jest zgodne z art. 94 § 2 k.p.c.
Orzeczenie WSD z 29 kwietnia 2021 r.
w sprawie WO 156/20
Obwiniona pomimo reprezentowania klientki w sprawie dochodzenia odszkodowania za wypadek komunikacyjny przez cały okres świadczenia pomocy prawnej nie informowała pokrzywdzonej o stanie sprawy, nie stawiła się na posiedzenie z wniosku swojej klientki w sprawie o zawezwanie Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego do próby ugodowej, czym działała na szkodę klientki, doprowadzając do umorzenia postępowania przez sąd rozpoznający sprawę. Nadto nie podjęła żadnej innej czynności procesowej w celu wywiązania się z przyjętego zlecenia oraz uchylała się skutecznie od zwrotu pokrzywdzonej dokumentów mimo jej wielokrotnych próśb. Poprzez powyższe działania obwiniona sprzeniewierzyła się zasadzie rzetelności oraz uczciwości sprecyzowanych łącznie w art. 6 KERP, które nakazują radcy prawnemu sumienne świadczenie pomocy prawnej wzbudzające zaufanie klienta, w tym rzeczywiste informowanie go o stanie jego sprawy oraz podejmowanie czynności zmierzających do ochrony jego praw. Zaniechanie podjęcia przez obwinioną dalszych czynności związanych ze sprawą wbrew interesowi i woli klienta wypełnia znamiona przewinienia dyscyplinarnego.
Orzeczenie OSD w Warszawie z 28 maja 2021 r.
w sprawie D 63/20
