„Rządy prawa – wszystkich sprawa” to hasło III Kongresu Prawników Polskich, zorganizowanego przez Krajową Izbę Radców Prawnych, Naczelną Radę Adwokacką, Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” i Stowarzyszenie Prokuratorów „Lex super omnia”. W Europejskim Centrum Solidarności w Gdańsku 24 czerwca spotkało się blisko 400 przedstawicieli różnych środowisk prawniczych w Polsce. Transmisję online z kongresu śledziło niemal tysiąc osób.
Debatom na temat kondycji wymiaru sprawiedliwości w Polsce i przywrócenia praworządności przysłuchiwali się nie tylko prawnicy z samorządów i stowarzyszeń organizujących wydarzenie, przedstawiciele zawodów zaufania publicznego, świata nauki oraz organizacji pozarządowych, ale również zaproszeni goście, m.in. prezes Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Koen Lenaerts, prof. Margaret L. Satterthwaite z New York University School of Law, specjalny sprawozdawca ds. niezależności sędziów i prawników przy Radzie Praw Człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych, prezydent Gdańska Aleksandra Dulkiewicz, dr hab. Adam Bodnar, Rzecznik Praw Obywatelskich w latach 2015–2021, i dr Przemysław Ruchlewski, zastępca dyrektora Europejskiego Centrum Solidarności.
Prawo jest własnością nas wszystkich
Uczestników kongresu powitała Agnieszka Gajewska-Zabój, Sekretarz Krajowej Rady Radców Prawnych, która poprowadziła całą konferencję. W imieniu organizatorów wydarzenia – Krajowej Rady Radców Prawnych, Naczelnej Rady Adwokackiej, Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia” oraz Stowarzyszenia Prokuratorów „Lex super omnia” jako pierwszy głos zabrał Prezes KRRP.
– Mam ogromny zaszczyt przywitać państwa na III Kongresie Prawników Polskich. Zorganizowaliśmy go z potrzeby serca i umysłu. Reprezentujemy różne zawody prawnicze, ale łączą nas podstawowe wartości, wartości demokratycznego państwa prawa – troska o słabszych i potrzebujących pomocy, którzy powinni być sprawiedliwie traktowani i należycie zabezpieczeni. Nie mam niestety przekonania, że obecnie wymiar sprawiedliwości zawsze takie traktowanie gwarantuje. Dlatego jesteśmy tu dzisiaj razem – by zadbać o obywateli i ich fundamentalne prawa – powiedział Włodzimierz Chróścik. – Prawo to zbyt poważna rzecz, by pozostawić ją tylko politykom. Prawo jest własnością nas wszystkich i tej wspólnocie ma służyć, a nie politykom tej czy innej partii. Ma zapewniać bezpieczeństwo, porządek i wolność. Nie może być narzędziem opresji czy kreatorem chaosu. Dlatego musi być stanowione przez specjalistów kierujących się kodeksem niekwestionowanych wartości, w uporządkowanym procesie legislacyjnym i dla dobra wspólnego. O tym jest właśnie ten kongres – musimy zastanowić się, jak rozwiązać węzeł gordyjski tzw. reformy wymiaru sprawiedliwości i za te rozwiązania wziąć odpowiedzialność. Radcowie prawni są na to gotowi – zapewnił Prezes KRRP. – Mam głęboką nadzieję, że ten kongres to prawdziwy początek pracy nad niezbędnymi zmianami. Przed nami długa droga i wiele dylematów do rozstrzygnięcia. Jeśli pragniemy naprawdę wprowadzić polski system wymiaru sprawiedliwości w standardy
oczekiwane w XXI w., potrzebujemy wielu lat ciężkiej pracy. Dlatego życzę nam wszystkim, żeby ten dzisiejszy entuzjazm i solidarność pozostały z nami na długo. Dziękuję naszym partnerom, którzy wspierali nas w organizacji tego przedsięwzięcia. Spotykamy się w kolebce Solidarności, miejscu, które jest symbolem ciężkiej pracy i wygranej walki. Wszyscy czujemy, jak wiele możemy zrobić razem. Myślę, że przyszedł czas, by się za te wielkie rzeczy zabrać. Zacznijmy już dzisiaj! – zaapelował Włodzimierz Chróścik.
Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej Przemysław Rosati także podkreślił, że wektorem odbudowy wymiaru sprawiedliwości musi być interes obywatela.
Katarzyna Kwiatkowska, prezes Stowarzyszenia Prokuratorów „Lex super omnia”, mówiła o wykorzystywaniu prokuratury do załatwiania partykularnych interesów rządzących. – Nie ma to już nic wspólnego z rzetelnym wymiarem sprawiedliwości – zaznaczyła. – Chcemy, aby prokuratura była niezależna, odpowiedzialna, transparentna i działała w interesie publicznym. Będzie to praca bardzo trudna, ale razem z obywatelami uda nam się tego dokonać – podkreśliła Katarzyna Kwiatkowska.
Prezes Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia” Krystian Markiewicz w swoim przemówieniu przypomniał, jakim represjom poddawani są obecnie sędziowie i prokuratorzy. Podziękował również wszystkim obrończyniom i obrońcom praworządności w Polsce. – Jak długo można walczyć? Do zwycięstwa i wiele, wiele dłużej. Zwycięski marsz idzie dalej – zakończył swoje wystąpienie, nawiązując do zorganizowanego 4 czerwca w Warszawie antyrządowego protestu, który zgromadził kilkaset tysięcy uczestników.
Zagrożenia dla niezależności sądownictwa
Gość specjalny III Kongresu Prawników Polskich, prezes Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Koen Lenaerts, zwrócił uwagę w swoim przemówieniu, że „Trybunał Sprawiedliwości nie może i nie powinien stać samodzielnie na straży wartości, na których opiera się Unia Europejska. Wiara w demokrację, wolność i sprawiedliwość dla wszystkich jest zarówno indywidualnym wyborem człowieka, jak i zbiorowym wyborem społeczeństwa”.
– Nie ma większego zagrożenia dla demokracji, wolności i sprawiedliwości niż obywatele, którzy biorą wszystko za pewnik i nie bronią tego, co słuszne – podkreślił Koen Lenaerts.
Profesor Margaret L. Satterthwaite z New York University School of Law, specjalny sprawozdawca ds. niezależności sędziów i prawników przy Radzie Praw Człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych, wymieniła kluczowe jej zdaniem zagrożenia dla niezależności sądownictwa i zaproponowała kilka rozwiązań dla ich przezwyciężenia. – Pierwsze z tych zagrożeń pojawia się, gdy autorytarne rządy podważają mechanizmy systemowej kontroli, które zapewniają podział władzy, próbując zmusić sędziów do jednomyślności z rządem tak, aby nie ograniczali oni ani nie kwestionowali sprawowanej przez te rządy władzy – wskazała prof. Margaret L. Sat-terthwaite.
Projekty dla przywrócenia praworządności
Wydarzenie koncentrowało się wokół trzech paneli tematycznych, do których zaproszono uznane autorytety prawnicze. Pierwsza dyskusja – „Wymiar sprawiedliwości A.D. 2023” – dotyczyła oceny aktualnej kondycji wymiaru sprawiedliwości w Polsce. Prelegenci – dr hab. Mirosław Wyrzykowski, dr hab. Piotr Prusinowski, dr Hanna Machińska, prok. Katarzyna Kwiatkowska, SSR Anna Wypych-Knieć, r. pr. Magdalena Witkowska oraz adw. Michał Wawrykiewicz – poruszyli takie kwestie, jak ograniczenia obywateli w dostępie do wymiaru sprawiedliwości, przewlekłość postępowań sądowych, funkcjonowanie Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego i Krajowej Rady Sądownictwa czy upolitycznienie prokuratury. Na zakończenie paneliści odnieśli się do pytania zadanego na czacie podczas transmisji online kongresu, dotyczącego właściwej edukacji prawnej, która zapobiegłaby dewastacji praworządności.
– Do tworzenia prawa potrzebni są prawnicy, do niszczenia prawa wystarczą absolwenci wydziałów prawa – podsumował prof. Mirosław Wyrzykowski. Dyskusję moderowała Karolina Lewicka, dziennikarka stacji TOK FM.
Uczestnicy drugiego panelu pt. „Wymiar sprawiedliwości – sprawny, niezależny i obywatelski”, moderowanego przez
r. pr. prof. dr. hab. Wojciecha Popiołka, przewodniczącego Społecznej Komisji Kodyfikacyjnej, zaprezentowali pięć projektów ustaw, których celem jest przywrócenie praworządności i budowa nowoczesnego sądownictwa.[1]
Radca prawny dr Tomasz Zalasiński omówił założenia społecznego projektu ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, którego istotą byłoby odejście od jednoosobowego kierownictwa TK na rzecz kolegialnego przewodnictwa. Doktor hab. Katarzyna Gajda-Roszczynialska, sędzia sądu rejonowego, przedstawiła projekt ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, w którym zapisano apolityczny, sprawny i obywatelski model zarządzania sądownictwem.
Doktor hab. Marcin Walasik, sędzia sądu rejonowego, omówił projekt ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, który ma przywrócić sprawność postępowania przed sądami powszechnymi.
Profesor dr hab. Włodzimierz Wróbel (sędzia Izby Karnej SN) zaprezentował założenia projektu ustawy o Sądzie Najwyższym, który ma zagwarantować autonomię tego organu.
Prokurator Mariusz Krasoń, wiceprezes do spraw organizacyjnych Stowarzyszenia Prokuratorów „Lex super omnia”, przedstawił projekt ustawy – Prawo o prokuraturze, który zakłada rozdzielenie funkcji politycznego Ministra Sprawiedliwości od funkcji Prokuratora Generalnego.
Podsumowując projekty zmian z punktu widzenia pełnomocnika, adw. Andrzej Zwara, członek Prezydium NRA, podkreślił, że „niezależność pełnomocników to jednocześnie niezawisłość i niezależność sędziów i wymiaru sprawiedliwości”.
Trzecia dyskusja, zatytułowana „Jak przywrócić godność prawu?”, moderowana przez Ewę Kulik-Bielińską, dyrektorkę Fundacji Stefana Batorego, skupiła się wokół możliwości wprowadzenia zaproponowanych zmian. Podczas debaty, w której głos zabrali Włodzimierz Chróścik, Prezes Krajowej Rady Radców Prawnych, Przemysław Rosati, Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej, dr hab. Krystian Markiewicz, Prezes Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”, prof. dr hab. Jerzy Zajadło, dr hab. Sławomir Patyra, Jacek Bilewicz, członek zarządu Stowarzyszenia Prokuratorów „Lex super omnia”, i Małgorzata Szuleka, sekretarz zarządu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, przedstawiono rekomendacje dla legislatorów i instytucji odpowiedzialnych za wymiar sprawiedliwości.
– Należy przywrócić nie tylko godność prawu, ale także procesowi legislacyjnemu. Środowiska prawnicze muszą wzmocnić działania mające na celu współpracę przy opiniowaniu projektów aktów prawnych, aby te w efekcie mogły być bardziej powszechne. Równie ważną kwestią jest odzyskanie zaufania obywateli do prawników – ocenił Włodzimierz Chróścik, Prezes KRRP.
W trosce o dobro Rzeczypospolitej
III Kongres Prawników Polskich zwieńczyło przyjęcie przez aklamację uchwały podkreślającej, iż „niezawisłość sędziów, niezależność sądów i prokuratury oraz samorządność radców prawnych i adwokatów jest gwarantem realizacji konstytucyjnych praw jednostki; w demokratycznym państwie prawnym istotą odrębności władzy sądowniczej jest orzekanie niezależnie od woli i programów ugrupowań politycznych oraz bez względu na interesy osób i organizacji zainteresowanych rozstrzygnięciem”.
Ramka:
Uchwała III Kongresu Prawników Polskich
My, zebrani w dniu 24 czerwca 2023 r. na III Kongresie Prawników Polskich, w Europejskim Centrum Solidarności w Gdańsku,
l mając na uwadze idee i wartości, jakie legły u podstaw powstania oraz sukcesu ruchu związkowego „Solidarność”, który przyniósł nam wolność i pozwolił ustanowić państwo prawa;
l podkreślając znaczenie rozpoczętej w 1989 r. transformacji ustrojowej, której powodzenie doprowadziło nas do bezpiecznej przestrzeni praworządnych państw zrzeszonych w Unii Europejskiej,
wskazujemy, że:
1) przywrócenie w Polsce rządów prawa jest pierwszym krokiem do odbudowania naszej pozycji w strukturach europejskich, gdzie każde z państw powinno kierować się wspólnym systemem wartości, zakładającym respektowanie zasad demokracji i społeczeństwa obywatelskiego;
2) ochrona praw i wolności każdej osoby powinna stanowić priorytet i fundament działania wszelkich władz;
3) stanowienie dobrego prawa jest dzisiaj oczekiwane przez wszystkich obywateli – należy zapewnić transparentność procesu legislacyjnego oraz udział w nim strony społecznej;
4) nieefektywne procedury sądowe utrudniają zapewnienie należytej ochrony prawnej oraz prawidłowe świadczenie profesjonalnej pomocy prawnej;
5) niezawisłość sędziów, niezależność sądów i prokuratury oraz samorządność radców prawnych i adwokatów jest gwarantem realizacji konstytucyjnych praw jednostki; w demokratycznym państwie prawnym istotą odrębności władzy sądowniczej jest orzekanie niezależnie od woli i programów ugrupowań politycznych oraz bez względu na interesy osób i organizacji zainteresowanych rozstrzygnięciem.
Zwracamy się do przedstawicieli wszystkich sił politycznych w kraju, aby w trosce o dobro Rzeczypospolitej uznali powyższe postulaty za niezbędne minimum stanowionego prawa. Zapewnienie państwa prawa obywatelom jest konieczne dla dobrobytu i bezpieczeństwa, powinno zatem jednoczyć ponad podziałami. Niech dobre prawo, przyjęte w duchu dialogu społecznego i w zaufaniu do instytucji państwa prawa, ustanowi w Polsce ład konstytucyjny.
[1]Projekty aktów prawnych przedstawione podczas III Kongresu Prawników Polskich przez Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” można znaleźć na stronie kongresu – www.kongresprawnikow.pl.
