Krajowy Rejestr Mediatorów (KRM) jako publiczny rejestr zawierający informacje o mediatorach prowadzących mediacje pozasądowe oraz mediacje sądowe ma zastąpić obecne 47 list prowadzonych przez prezesów sądów okręgowych. Założeniem jest upowszechnienie i popularyzacja mediacji jako alternatywnych metod rozwiązywania sporów. Projekt budzi jednak kontrowersje.
Utworzenie rejestru będzie skutkowało bowiem tym, że dotychczasowe listy mediatorów prowadzone przez prezesów sądów okręgowych oraz wykazy instytucji i osób uprawnionych do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego w sprawach karnych zostaną zlikwidowane.
Mediacja to metoda rozwiązywania sporów umożliwiająca stronom bez napięcia związanego z uczestnictwem w procesie sądowym podjęcie próby rozwiązania konfliktu i z pomocą bezstronnego mediatora samodzielne dojście do porozumienia. Mediacja stwarza stronom, w tym zwłaszcza przedsiębiorcom, szansę na szybkie, tanie i ostateczne rozwiązanie ich sporu w formie polubownego porozumienia. Umożliwia, co warto podkreślić, zachowanie korzystnego wizerunku, który mógłby zostać nadwyrężony podczas długoletnich procesów. Zalety płynące z mediacji są niekwestionowane. Dlatego cieszy się ona coraz większym zainteresowaniem.
Nowym pomysłem w tym obszarze jest stworzenie Krajowego Rejestru Mediatorów. Wprowadzi go nowelizacja ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej oraz niektórych innych ustaw. Projekt tej nowelizacji jest w trakcie procesu legislacyjnego, zanim ukaże się tekst, być może będzie już faktem.
Zgodnie z uzasadnieniem projektu potrzeba podjęcia prac nowelizujących jest wynikiem realizowania przez Ministerstwo Sprawiedliwości projektu „Upowszechnienie alternatywnych metod rozwiązywania sporów poprzez podniesienie kompetencji mediatorów, utworzenie Krajowego Rejestru Mediatorów (KRM) oraz działania informacyjne”.
Obecnie brak jest ujednoliconej bazy danych pozwalającej oszacować aktualną liczbę mediatorów w Polsce. Nierzadko mediatorzy wpisani są na kilku listach stałych mediatorów prowadzonych przez prezesów sądów okręgowych, ale w niektórych z tych sądów nie prowadzą mediacji, a nawet nie prowadzą mediacji w ogóle. Uzasadnieniem zaproponowanych rozwiązań jest uporządkowanie rozproszonych regulacji dotyczących mediatorów, zlikwidowanie list stałych mediatorów i stworzenie podstaw prawnych działania jednego centralnego rejestru – Krajowego Rejestru Mediatorów.
Jeden rejestr zamiast 47 list
Głównym celem projektu jest utworzenie w drugiej połowie 2023 r. Krajowego Rejestru Mediatorów – publicznego rejestru zawierającego informacje o mediatorach prowadzących mediacje pozasądowe oraz mediacje sądowe. W ramach realizacji tego celu przygotowano zmiany legislacyjne wprowadzające Krajowy Rejestr Mediatorów i porządkujące wymagania wobec stałych mediatorów. Ogólnie rzecz ujmując, cel to powszechnie dostępna lista mediatorów zamiast 47 list prowadzonych przez prezesów sądów okręgowych.
Zgodnie z projektem do rejestru wpisywani będą: mediatorzy, stali mediatorzy w sprawach cywilnych, stali mediatorzy w sprawach karnych oraz instytucje uprawnione do prowadzenia mediacji w sprawach karnych. Mediatorzy wpisani obecnie na listy stałych mediatorów będą wpisani do Krajowego Rejestru Mediatorów. Będą oni musieli przedstawić dokumenty i oświadczenia potwierdzające spełnienie wymogów ustawowych. Wymogi te to posiadanie przez mediatora pełnej zdolności do czynności prawnych i korzystanie z pełni praw publicznych oraz oczywiście posiadanie wiedzy i umiejętności w zakresie prowadzenia mediacji.
Projekt przewiduje, że mediatorzy wpisani na listę w więcej niż jednym sądzie okręgowym będą zobowiązani do złożenia dokumentów i oświadczeń do sądu okręgowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania albo siedzibę instytucji wraz z informacją o wszystkich listach stałych mediatorów i wykazach, na których widnieją.
Wpisy do rejestru mają następować na podstawie decyzji wydanej przez Ministra Sprawiedliwości albo właściwego prezesa sądu okręgowego. Z kolei stałym mediatorem może być osoba fizyczna, która: ma pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z pełni praw publicznych; ma wiedzę i umiejętności w zakresie prowadzenia mediacji; ukończyła 26 lat; zna język polski w mowie i piśmie; daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków; nie była prawomocnie skazana za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe; została wpisana do rejestru.
Zgodnie z projektem mediatorem w sprawach cywilnych nie będzie mógł być sędzia, asesor sądowy, aplikant aplikacji sędziowskiej, referendarz sądowy, asystent sędziego oraz ławnik sądowy w czasie trwania kadencji (nie dotyczy to sędziów w stanie spoczynku). Stałym mediatorem w sprawach karnych nie będzie mógł być sędzia, prokurator, asesor sądowy, asesor prokuratury i aplikant aplikacji sędziowskiej i prokuratorskiej, referendarz sądowy, asystent sędziego, asystent prokuratora, funkcjonariusz instytucji uprawnionej do ścigania przestępstw oraz ławnik sądowy w czasie trwania kadencji (nie dotyczy to sędziów oraz prokuratorów w stanie spoczynku).
Rejestr dostępny dla wszystkich
Każdy będzie miał prawo dostępu do danych zawartych w rejestrze za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, na zasadach określonych w ustawie. Rejestr będzie jawny z wyjątkiem numeru PESEL mediatora. Jawne będą następujące dane: imię i nazwisko oraz data urodzenia; adres do korespondencji; obszar działania; informacje dotyczące wykształcenia i odbytych szkoleń; informacje dotyczące specjalizacji oraz informacje o formach prowadzenia mediacji.
Każda zainteresowana osoba z łatwością będzie mogła wyszukać mediatora, zarówno w celu skorzystania z mediacji pozasądowej, jak i sądowej. Rejestr będzie połączony z systemami teleinformatycznymi sądów powszechnych, dzięki czemu łatwiejsze będą również kierowanie spraw do mediacji i komunikacja na linii mediator–organ kierujący sprawę do mediacji.
Część dodatkowych danych ma być w rejestrze zamieszczana na wniosek mediatora, w tym stałego mediatora. Będą to: numer telefonu mediatora; adres poczty elektronicznej mediatora; adres prowadzenia działalności; informacje o przynależności do ośrodka mediacyjnego; informacje o możliwości prowadzenia mediacji w innych językach niż język polski; informacje o dodatkowych kompetencjach mediatora; informacje o wpisie na listę mediatorów.
Obecne listy do likwidacji i uwagi do projektu
Utworzenie rejestru będzie skutkowało tym, że listy stałych mediatorów prowadzone przez prezesów sądów okręgowych oraz wykazy instytucji i osób uprawnionych do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego w sprawach karnych zostaną zlikwidowane. Z kolei przesłanki wykreślenia stałego mediatora z nowego rejestru będą tożsame z obecnie obowiązującymi w stosunku do wykreślenia stałego mediatora z listy stałych mediatorów oraz skreślenia instytucji uprawnionych z wykazów.
Swoje uwagi do projektu zgłosili m.in. sędziowie – koordynatorzy mediacji. Zwracają oni uwagę m.in. na fakt, że nowe przepisy nie dają dostatecznych narzędzi do weryfikacji umiejętności mediatora. W opiniach przesłanych do projektu wskazują, że nie precyzuje się pojęć wiedzy i umiejętności w zakresie prowadzenia mediacji. Pojawiły się postulaty, aby zawód mediatora sprofesjonalizować. Istotna wydaje się możliwość sprawdzenia chociażby cech osobowościowych mediatora, co jest niezwykle ważne w przypadku takich osób i pozwoli na prawidłowe wykonywanie tej funkcji.
Warto zauważyć, że w związku z pracami nad nowelizacją ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej swoje uwagi zgłosił Rzecznik Praw Obywatelskich. Zaleca on włączenie do systemu nieodpłatnej pomocy prawnej uniwersyteckich poradni prawnych, zapewniając, że Biuro RPO od lat współpracuje z działającymi przy wydziałach prawa na uniwersytetach klinikami prawa, które pod nadzorem doświadczonych prawników świadczą pomoc prawną osobom znajdującym się w trudnej sytuacji. W ocenie RPO włączenie tych podmiotów do systemu nieodpłatnej pomocy prawnej przyczyni się do usprawnienia realizacji celów nowelizowanej ustawy.
Resort sprawiedliwości zapewnia, że trwa analiza wszystkich uwag. Uruchomienie rejestru było planowane na trzeci kwartał 2023 r., jednak wydaje się, że termin może nie zostać dotrzymany z uwagi na okres wyborczy i koniec kadencji. Jak zakłada projektodawca, dzięki rejestrowi łatwiejsze ma być kierowanie spraw do mediacji. Pozostaje mieć nadzieję, że rozwiązanie to zostanie gruntownie przemyślane i rzeczywiście stanie się narzędziem, które wpłynie na upowszechnienie i popularyzację mediacji jako alternatywnego sposobu rozwiązywania sporów, co przyczyni się chociażby do krótszego oczekiwania na rozprawy w sądach i zmniejszy czas oczekiwania stron na rozstrzygnięcie sporu.
