Do ustawowych zadań samorządu radców prawnych określonych w art. 41 pkt.3 należy miedzy innymi :”współdziałanie w kształtowaniu i stosowaniu prawa?.
Treść tego przepisu w aktualnej formie została określona ustawą nowelizacyjną z dnia 22.05.1997 i obejmuje uprawnienie do kształtowaniu i stosowania prawa w pełnym zakresie, a nie, tak jak uprzednio, w zakresie dotyczącym jednostek organizacyjnych objętych obsługą prawną, obsługi prawnej oraz radców prawnych i aplikantów.
* treść przepisu przed nowelizacją: ?współdziałanie w kształtowaniu i stosowaniu prawa w zakresie dotyczącym jednostek organizacyjnych , obsługi prawnej oraz radców prawnych i aplikantów radcowskich ?
W okresie minionego 35- lecia na temat tego niezwykle istotnego obowiązku samorządu radcowskiego, zarówno z uwagi na jego znaczenie dla procesu legislacyjnego kraju, jak też organizowania wypełniania przez radców prawnych publicznych i obywatelskich powinności, nie ukazało się ani jedno opracowanie. Działalność ta- niezwykle ważna także z uwagi na kształtowanie pozytywnego wizerunku samorządu i zawodu radcy prawnego w społeczeństwie – była w minionym okresie owocna, co potwierdzają zachowane materiały archiwalne ? setki opinii i ekspertyz projektów aktów prawnych. Temat ten zasługuje więc na choćby skrótowe omówienie.
Ramy artykułu nie pozwalają zaprezentować całego, bogatego dorobku samorządu radcowskiego dotyczącego działalności legislacyjnej w pełnym zakresie 35 lat funkcjonowania organów i jednostek pomocniczych KRRP wykonujących to zadanie. Obejmują okres lat 1983 ? 2007 kiedy realizacja tego obowiązku spoczywała na stałej Komisji Legislacyjnej KRRP. Po tym okresie tę ważną funkcję przejął między innymi Ośrodek Studiów Badań i Legislacji KRRP.
Pierwsza Komisja Legislacyjna została powołana przez KRRP w dniu 24 marca 1984 r. Początkowo w składzie 7 osobowym: Przewodniczący Komisji – Mieczysław Huchla ? OIRP Wrocław, oraz członkowie: Hanna Fatyga, Jerzy Mosek, Stanisław Podgórski, Wiktor Rudnik, Ryszard Tusk, Józef Wróbel. Później Komisja działała w 6 osobowym składzie , gdyż Anna Fatyga przeszła do pracy w powołanym Ośrodku Badawczym KRRP. Pierwsze posiedzenie odbyło się 31 maja 1984 w tymczasowej siedzibie KRRP na ul Brackiej 20a. Interesujący był porządek posiedzenia Komisji: rutynowe sprawy takie jak plan pracy i sprawy organizacyjne, ale także – od pierwszego posiedzenia – praca merytoryczna nad projektami ustaw: prawo przewozowe, o ubezpieczeniach majątkowych, osobowych. Z zawiadomienia skierowanego do członków komisji wynika także istotne zalecenie: członkowie Komisji proszeni są o nawiązanie kontaktów z lokalnymi klubami poselskimi w celu udostępnienia powyżej wymienionych projektów ustaw?.. oraz w miarę możliwości przygotowanie własnych uwag, jak też innych kolegów radców prawnych, zainteresowanych tymi dziedzinami działalności gospodarczej i ich regulacją.
Przyjęta metoda ścisłej współpracy członków Komisji i innych, aktywnych radców prawnych z posłami z wszystkich klubów poselskich i świadczenie swoistej pomocy prawnej w ramach ustawowego obowiązku udziału samorządu określonego w art. 41 pkt.3, była cennym pomysłem. Wykazały to późniejsze doświadczenia w pracy zarówno tej komisji jak też działających w następnych latach. Współpraca z posłami w terenie i wzajemne kontakty, wpływały na skuteczność realizacji postulatów i wniosków wyrażanych w przedkładanych opiniach, między innymi dlatego, że posłowie wszystkich k l u b ó w, niezależnie od barw partyjnych , otrzymywali te opracowania ( wyrażane przez upoważniony organ samorządu). Opinie cenione były za bezstronność i wysoki poziom profesjonalizmu. Metoda ta pozwalała nawiązywać ścisłą współpracę posłów z terenowymi organami samorządu radcowskiego i niejednokrotnie skutecznie lobować za prawidłowymi rozwiązaniami legislacyjnymi. Ze sprawozdania Komisji Legislacyjnej za I rok działalności ? 1984 r.- wynika , że jej program działania obejmował : opiniowanie projektów aktów normatywnych ? w szczególności mających istotne znaczenie dla pracy radców prawnych, gromadzenie informacji o funkcjonowaniu aktów prawnych i opracowywanie na tej podstawie wniosków o potrzebie ewentualnych zmian nowelizacyjnych?.
Realizując to zadanie Komisja nawiązała kontakty z Radą Legislacyjną i Departamentem Prawnym Ministerstwa Sprawiedliwości , a także Komisją Ustawodawczą Sejmu w celu uzyskiwania tekstów projektów legislacyjnych. Dla uzmysłowienia naszym młodszym członkom samorządu przypomnę, że nie było wówczas w użyciu komunikacji elektronicznej, faksów, skanerów , kserokopiarek i telefonów komórkowych. Wszystko opierało się na maszynopisach, powielaczach, (które nie były powszechnie dostępne), a niejednokrotnie na rękopisach. Jak wynika z w/w sprawozdania uzyskanie projektów bezpośrednio od zainteresowanych resortów, mimo życzliwych zapewnień, nie dawało oczekiwanych rezultatów. Opiniowano zatem projekty ustaw i aktów wykonawczych jakie zdołano uzyskać za pośrednictwem Prezydium KRRP lub bezpośrednio od posłów, wykorzystując w tym celu kontakty osobiste i prywatne z posłami. Mimo tych ograniczeń Komisja opracowała w 1984 roku 10 ważkich opinii dotyczących tak kluczowych projektów aktów normatywnych jak : prawo przewozowe, prawo o ustroju sądów powszechnych , ustawa o podatku obrotowym i dochodowym , ustawa o ubezpieczeniu majątkowym rolników, ustawa ubezpieczenia majątkowe i osobowe. Od 1985 roku Komisja ukierunkowywała zainteresowania na konkretne projekty aktów normatywnych które rząd przewidywał do realizacji w tzw. Planie Legislacyjnym Rządu. Plany te wprawdzie zmieniały się często, ale i tu dobre rezultaty dawała zalecana i stosowana przez członków Komisji metoda kontaktów z posłami w terenie. Powszechną bolączką, występującą już wtedy, było wyznaczanie niezwykle krótkich terminów na opracowanie opinii, co przy uwzględnieniu opisanego wyżej stanu technicznego biura KRRP, stawało się istotną przeszkodą organizacyjną. Tym bardziej, iż przyjęty tryb przekazania opinii adresatom wymagał uzyskania akceptacji Prezydium KRRP jako organu upoważnionego do wyrażania stanowiska w imieniu samorządu.
Pierwszy Przewodniczący Komisji Legislacyjnej – nieżyjący już Mieczysław Huchla ( rocznik 1920) – był nietuzinkową i bogatą osobowością. Klasyczny przedstawiciel inteligencji wychowanej w patriotycznej atmosferze II Rzeczpospolitej, niezwykle skromny, koleżeński, życzliwy, sumienny i ponad przeciętnie obowiązkowy. Kandydował razem z kol. Józefem Zychem na I Krajowym Zjeździe na stanowisko prezesa. W okresie poprzedzającym uchwalenie ustawy o radcach prawnych, aktywnie pracował nad jej projektem, był znany, popularny i cieszył się w środowisku wielkim poważaniem i autorytetem. Nie wiedzieliśmy, my dużo od Niego młodsi, jaką niezwykłą drogę przeszedł w czasie wojny i po wojnie oraz jaka to była twarda i okrutna szkoła patriotyzmu. Większość, którzy Go znali, dopiero po Jego śmierci ? a zmarł w stopniu generała brygady w stanie spoczynku nadanym mu przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego 31 października 2007 – dowiedziała się , że po ukończeniu w 1947 r. studiów prawniczych na Uniwersytecie Jagiellońskim, kontynuował jednocześnie w ich trakcie nieprzerwanie, prowadzoną w czasie wojny i po wojnie działalność konspiracyjną, za co został w 1948 roku uwięziony i skazany na 7 lat więzienia , które opuścił dopiero w 1955 r. Wówczas rozpoczął pracę jako radca prawny. Zainteresowanych tą niezwykła Postacią odsyłam do bogatych materiałów historiograficznych, miedzy innymi :(* ? Żołnierzowi Niepodległej- księga dedykowana śp. Gen. Mieczysławowi Huchli? IPN Odział w Rzeszowie ? Rzeszów 2012 )
Pierwszym Prezesem KRRP jak wiadomo został Józef Zych, ale była piękna, koleżeńska rywalizacja , która zapamiętałam jako uczestniczka tego Zjazdu, a Miecio Huchla ( tak wszyscy ciepło Go nazywali ) wszedł do Prezydium KRRP i została mu powierzona trudna funkcja organizowania od podstaw pracy Komisji Legislacyjnej .
Pod Jego kierownictwem, przez okres II kadencji, Krajowa Komisja Legislacyjna opracowała -jak wynika z zachowanych przez Niego i przekazanych do OIRP Wrocław na ręce mec Barbary Kras dokumentów – ponad 50 opinii i ekspertyz. Znalazły się w tym między innymi tak istotne opinie dotyczące: projektów ustaw o ustroju sądów powszechnych, o działalności gospodarczej , o spółkach z udziałem zagranicznym, o Trybunale Konstytucyjnym, o zmianie Kodeksu Pracy, o emeryturach i rentach z ubezpieczenia społecznego oraz obszerny komplet opinii dotyczący reformy gospodarczej.
I znów konieczność wyjaśnienia młodym członkom naszej samorządowej wspólnoty, dlaczego materiały ( kopie opinii i dokumentów) przechowywano w domach zamiast w biurach ? W okresie od 1982 do 1992 roku KRRP nie dysponowała własną, odpowiednią siedzibą. We wskazanym okresie zmieniano 4 ?krotnie niezwykle skromne, wynajmowane pomieszczenia, w tym jedno nawet w suterynie. Nie było zatem warunków do normalnego, biurowego, odpowiedniego systemu zabezpieczania i przechowania dokumentacji; cenniejsze dokumenty zabierało się do po prostu do domu.
Kolejnymi Komisjami Legislacyjnymi w okresie 1991-2007 (4 kadencje) – kierowałam osobiście i miałam możliwość współpracować przez ten czas z trzema prezesami KRRP : Jackiem Żuławskim, Andrzejem Kalwasem i Zenonem Klatką. Warunki były nieporównywalnie lepsze od panujących w pierwszym okresie. Tylko niecały rok 1992 pracowaliśmy w prymitywnej siedzibie na ul Czerniakowskiej, potem stopniowo korzystaliśmy z coraz lepszych pomieszczeń. Komisja Legislacyjna III kadencji ( lata 1991- 1995) powołana została uchwała KRRP z dnia 10 października 1991 początkowo w składzie 5 osobowym: Krystyna Stoga, Jacek Bojarowski, Jerzy Kuszczak, Janina Jarząbek , Andrzej Krysiuk. Później, w 1993 r. ,w związku z intensywnymi pracami nad ustawami nowelizującymi i ustawą unifikacyjną, skład Komisji został poszerzony o Dariusza Sałajewskiego, Andrzeja Skotnickiego, Krzysztofa Wilskiego (uchwała KRRP z 18 października 1993 ) Nie sposób omówić kompleksowo, w ramach jednego artykułu, 16 ?letniego okresu pracy Komisji, która działała w burzliwym okresie transformacji, kształtowania się nowego ustroju politycznego i gospodarczego, w których to procesach radcowie prawni – postrzegani jako ?specjaliści od prawa gospodarczego? – mieli swój znaczący udział. Był to także okres kształtowania się i ścierania poglądów na temat nowego modelu zawodu, już nie urzędnika do spraw obsługi prawnej lecz samodzielnego, niezależnego przedstawiciela zawodu, którego istota polegała na świadczeniu pomocy prawnej. Determinowało to zadania i charakter działalności samorządu radcowskiego i jego Komisji Legislacyjnej. Wybrałam jedynie dwa problemy, z tego okresu, godne wymienienia, które były przedmiotem pracy Komisji i radców prawnych wyspecjalizowanych w danej dziedzinie prawa, nie będących członkami Komisji, którzy nie odmawiali pomocy w tych pracach.
Pierwszą , najbardziej trudną i kontrowersyjną opinią było opracowanie stanowiska KRRP w sprawie 5 projektów ustaw lustracyjno- dekomunizacyjnych ( druki sejmowe 386,394,406,417,423 Sejmu I kadencji ) . Projekty te złożone przez 5 partii działających wówczas w Sejmie, były wzajemnie sprzeczne, dotyczyły problematyki odnoszącej się do przepisów konstytucyjnych oraz konwencji międzynarodowych dotyczących praw człowieka, jak też wielu innych dziedzin prawa. Niezależnie od tematyki, nie praktykowanej przez radców prawnych, opracowanie opinii wymagało zręczności politycznej i wyczucia, aby nie zaszkodzić szeroko rozumianym interesom samorządu. Czas na wyrażenie stanowiska był niezwykle krótki i wydawało się, że nie podołamy. Prezes Jacek Żuławski miał wstępnie opracowany projekt opinii, ja jednak – czując skalę odpowiedzialności – poprosiłam o pilne zwołanie Komisji w pełnym składzie, co wymagało nadzwyczajnych środków. Zwróciłam się też do kolegów radców prawnych, którzy byli jednocześnie pracownikami naukowymi specjalizujących się w prawie konstytucyjnym o wsparcie i pomoc. Nie odmówili, mimo 2 dniowego terminu na opracowanie opinii i wykonali zadnie gratisowo. Komisja Legislacyjna wraz z Prezesem Żuławskim obradowała nad zgromadzonymi materiałami i ostatecznym kształtem opinii cały dzień, ważąc każde słowo i kontekst opinii. Opinię podpisaliśmy wspólnie prezes i ja. Nie doczekaliśmy się efektów, bo sejm został rozwiązany, ale była to prawdziwa próba ogniowa naszej działalności.
W omawianym okresie zaangażowanie Komisji i jej członów było ukierunkowane także na prace związane ze zmianą ustaw o adwokaturze i radcach prawnych. Po rozwiązaniu Sejmu I kadencji i odłożeniu projektów nowelizacji ustaw o adwokaturze i radcach prawnych oraz ustawy unifikacyjnej do materiałów studyjnych Sejmu, członkowie Komisji Legislacyjnej obradującej w pełnym składzie w dniu 22 września 1993, zainspirowani stanowiskiem Zgromadzenia delegatów OIRP Warszawa z dnia 17 czerwca 1993 jak też Uchwałą Nr 10 IV Krajowego Zjazdu Radców Prawnych, co do konieczności podjęcia prac nad projektem ustawy unifikującej oba zawody, przystąpili do opracowania – w oparciu o materiał studyjny w Sejmie – takiego projektu. Projekt unifikacyjny został opracowany i w dniu 22 listopada 1993 r. i przekazany Prezesowi i Prezydium KRRP. W dniu 18 grudnia 1993 r. na posiedzeniu w Łodzi, Uchwałą Nr. 364/III/93 KRRP zobowiązała Prezydium do przekazania projektu wszystkim izbom, w celu zgłoszenia uwag, a Komisję Legislacyjną do opracowania nowego projektu z uwzględnieniem zgłaszanych zmian. Wszystkie 19 Izb przesłało stanowiska i wypowiedziało się – w zdecydowanej większości ? za unifikacją zawodów. Komisja w tej sprawie odbyła 4 posiedzenia, w tym dwudniowe w Katowicach w kwietniu 1994 r. na którym pracowała jednocześnie nad opinią dotyczącą, wniesionego w tzw. międzyczasie do sejmu, projektu ustawy o zmianie ustawy o adwokaturze , ustawy o radcach prawnych i innych ustaw ( Druk nr. 289 II kadencja sejmu). To właśnie na tym posiedzeniu Komisji w opinii dotyczącej projektu ustawy Druku 289 ,po raz pierwszy zaproponowano, miedzy innymi, sformułowanie treści art. 4 ustawy o radcach prawnych określającej zakres przedmiotowy świadczonej pomocy prawnej w formie definicji negatywnej. Propozycję tą, na posiedzeniu w dniu 9 kwietnia 1994 r., sformułował kol. Dariusz Sałajewski. Wersja ta została przyjęta, jako wiążące stanowisko KRRP, w uchwale z 17 czerwca 1994, i okazała się niezwykle trafnym pomysłem .(* oryginał podpisanego dokumentu :?Uwagi Komisji Legislacyjnej z dnia 8 i 9 kwietnia 1994 r do ustawy o zmianie ustawy o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych i innych ustaw – Druk nr. 289- * sprawozdanie z działalności Komisji Legislacyjnej ? okres 1991 ? 1995)
Ostateczną wersję projektu unifikacyjnego Komisja Legislacyjna przyjęła w dniu 15 maja 1994 w czasie 2 dniowych obrad KRRP w Krakowie, a projekt złożono 7 czerwca 1994 w KRRP. W dniu 29 czerwca 1994, z inicjatywy grupy posłów, został złożony projekt ustawy o adwokaturze ? Druk nr.531 ? unifikacyjny – bazujący na wielu rozwiązaniach opisanego projektu Komisji Legislacyjnej. Oba projekty 15 września 1994 zostały skierowane do prac w podkomisjach.
Komisja Legislacyjna w następnych kadencjach opierała swoje plany działań na Uchwałach Krajowych Zjazdów Radców Prawnych, w których działalności legislacyjnej samorządu poświęcano znaczące miejsce, formułując szczegółowo zakres i kierunek tej działalności, w tym monitorowanie opiniowanych przez samorząd aktów prawnych przez cały okres legislacji i obowiązywania, nakazywano też delegowanie przedstawicieli samorządu do współpracy z instytucjami i gremiami tworzącymi projekty aktów prawnych ? szczególnie nowych związanych ze stowarzyszeniem z U.E. ? a także Komisjami Sejmu i Senatu , a przede wszystkim z posłami. ( * uchwała Nr 7/95 KZRP z 9 listopada 1995 pkt. III, Uchwała Nr .9/99 KZRP z 6 listopada 1999 pkt. IV). Wymagało to zdecydowanego powiększenia ilości członków Komisji i radców prawnych współpracujących stale z Komisją, a wręcz powoływania zespołów do opracowania opinii wymagającej wiedzy specjalistycznej z różnych dziedzin prawa i selekcji lawinowo wzrastającej ilości projektów aktów prawnych. Zostaliśmy umieszczeni w rozdzielniku instytucji Marszałka Sejmu, do których były kierowane z urzędu projekty ustaw, oprócz tego otrzymywaliśmy z resortów projekty aktów wykonawczych do opiniowania. Pamiętam worki pocztowe z projektami aktów prawnych, wnoszone do biura KRRP , które należało wyselekcjonować. Zastosowanie komputerów w pracy biurowej, które nastąpiło koło roku 1998 znacząco ułatwiło i poprawiło ten żmudny proces. Stałymi , niezwykle aktywnymi członkami Komisji w okresie tych 4 kadencji byli: Andrzej Krysiuk, Dorota Szubielska ? niezastąpiona w sprawach z zakresu problemów podatkowych i prawa upadłościowego, Wojciech Drożdżał, prof.Mirosław Pawełczyk, Danuta Chejda- Marciniak. Autorami licznych opinii byli także Jan Łoziński, Barbara Kras i niezwykle aktywny, nie będący członkiem Komisji, dr. Bogusław Sołtys. W gronie tym muszę wymienić także kol. Jolantę Styszyńską z poza Komisji- która opracowała obszerną opinię dotycząca zmian w prawie spółdzielczym i uczestniczyła w 9 posiedzeniach podkomisji sejmowej, a przyjeżdżała ze Szczecina. W tamtych czasach otrzymywaliśmy niejednokrotnie podziękowania ze strony sejmowej za znaczący wkład naszych przedstawicieli w prace legislacyjnej. Wszyscy wymienieni , pracowali bez jakichkolwiek gratyfikacji, a budżet Komisji rocznie wynosił ok.20 tys zł . Działalność Komisji oparta była także na znaczącym, osobistym zaangażowaniu prezesów , sekretarza a szczególnie wiceprezesa Zenona Klatki , który osobiście opracowywał opinie prawne w najbardziej istotnych dla zawodu sprawach i brał udział w ich procedowaniu. Był też współtwórcą takich kluczowych projektów ustaw jak ustawa o świadczeniu pomocy prawnej przez prawników zagranicznych, ustawy Kodeks Wykroczeń. Reprezentował także samorząd w wielomiesięcznych pracach nad projektem Kodeksu spółek handlowych (w tym szczególnie spółce partnerskiej). Osobiście – jako przewodnicząca Komisji – opracowywałam opinie w zakresie szeroko rozumianego prawa inwestycyjnego, zamówień publicznych, a szczególnie dużo czasu ( pół roku trwający udział w pracach podkomisji sejmowej ) zajęło mi reprezentowanie trzech samorządów prawniczych: adwokackiego, radcowskiego i notarialnego ( z upoważnienia prezesów tych samorządów) w pracach nad ustawą o swobodzie działalności gospodarczej.
Wówczas to przekonałam się w praktyce, jak wielkie znaczenie ma zgodny głos zjednoczonych samorządów prawniczych. Miałam liczne tego dowody. Jak wynika z wykazu jedynie ważniejszych opinii projektów aktów prawnych sporządzonych przez członków samorządu w okresie działalności za okres 1999- 2007 sporządzono ich 79 .
