Według Wikipedii samorząd to niezależne od nadrzędnej władzy decydowanie o własnych sprawach, wykonywanie funkcji uzupełniających w stosunku do władz. Pojęcie samorządu wywodzi się z języka niemieckiego – Selbstverwaltung (samodzielny zarząd). W strukturze państwa samorząd oznacza powierzenie przez państwo różnego rodzaju zadań w zakresie administracji publicznej.
Ustanowienie samorządu radców prawnych nastąpiło w ustawie z 6 lipca 1982 r., która weszła w życie 1 października 1982 r. Przepisy o samorządzie zostały zawarte w rozdziale 6 tej ustawy (art. 40 do 62). W art. 41 ustawodawca wymienił zadania samorządu, z tym że nie jest to wyliczenie enumeratywne, tylko wymienione są tam podstawowe zadania samorządu. W 1997 r. pozycja prawna samorządu radców prawnych, jako jednego z samorządów zawodów zaufania publicznego, została fundamentalnie wzmocniona. Ustawodawca konstytucyjny stwierdził w art. 17 ust. 1, że „w drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony”. W ten sposób pozycja samorządów zaufania publicznego została podniesiona do rangi konstytucyjnej. Na podstawie tych aktów prawnych radcowie prawni mają samorząd zawodowy, który ich reprezentuje, sprawuje pieczę nad należytym wykonywaniem zawodu radcy prawnego w granicach interesu publicznego oraz dla jego ochrony, a ponadto wykonuje zadania określone w art. 41 ustawy. Z roli samorządu wynika też wielka odpowiedzialność przed Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, przed społeczeństwem, a wreszcie przed samym sobą.
Samorząd to przede wszystkim ludzie
W ubiegłym roku, w czasie Nadzwyczajnego Zjazdu Radców Prawnych zwołanego dla uczczenia 40-lecia uchwalenia ustawy o radcach prawnych, na zakończenie uroczystej części w dniu 6 lipca była mowa o staraniach i dążeniach do powołania samorządu, jego pierwszych dniach i latach oraz drodze, którą przebył przez ten czas.
Do utworzenia samorządu radców prawnych nie doszło z przypadku. Poprzedziły go wieloletnie starania ludzi mających idee, zapał i niezłomną wiarę, że można osiągnąć marzenia. Powstanie samorządu było traktowane jako upragnione spełnienie marzenia. Dlatego stosunek radców prawnych do samorządu był wyjątkowy, radcowie prawni garnęli się do ofiarnej pracy na jego rzecz. To były czasy pionierskie i one kształtowały postawy samorządowe. Czasy pionierskie mają to do siebie, że przemijają i nie wracają, upływ czasu sprawia, że nic nie jest takie samo. Warto może jednak, w nawiązaniu do niedawnych obchodów jubileuszu 40-lecia działania samorządu, wrócić do wskazówek i zachowań, może i oczywistych, ale często zapominanych, którymi należałoby się kierować w życiu samorządowym i przy pełnieniu funkcji w samorządzie.
Samorząd to przede wszystkim ludzie. Jacy będą ludzie i jakie będzie ich zachowanie, taki będzie samorząd, tak będzie postrzegany i tak będzie oceniana jego przydatność i spełnianie przezeń jego funkcji konstytucyjnej przez społeczeństwo. Wobec tego w naszym zachowaniu musimy jak najlepiej postępować przy świadczeniu pomocy prawnej, przy sprawowaniu funkcji samorządowych i w życiu codziennym.
Minęło już 40 lat i samorząd nam trochę spowszedniał, stał się czymś, „co było, jest i będzie”. Powoli odchodzi pokolenie, które było współczesne powstaniu samorządu. Do zawodu przychodzą pokolenia radców prawnych urodzonych już po uchwaleniu ustawy o radcach prawnych. Zapominamy, że nic nie spadło nam z nieba, nic nie jest dane raz na zawsze, że każdego dnia należy pielęgnować istotę samorządności. A ten obowiązek dotyczy każdego radcy prawnego bez wyjątku.
Kodeks Etyki Radcy Prawnego daje nam, w działach VI i VII, jasne wskazówki w tym względzie. Jakimi ludźmi powinniśmy być w codziennym życiu samorządowym? Nakazy takiego zachowania nie wynikają tylko z zasad etyki zawartych w tym kodeksie, lecz także, a może nawet przede wszystkim z zasad porządnego zachowania i postępowania.
Na czele tych zasad kodeks statuuje zasadę koleżeńskości i lojalności. To ważne zasady, a wraz z zasadą szacunku oznaczają, zwłaszcza w debatach samorządowych, umiejętność wysłuchania tego, kto zabiera głos, zrozumienia albo co najmniej próby zrozumienia prezentowanego stanowiska i nieprzerywania wypowiedzi, dopóki nie będzie zakończona. Praktyka życia codziennego dowodzi, że często mamy do czynienia z odmiennym zachowaniem. Nawet jeżeli ktoś popełni błąd lub wypowie coś absurdalnego, niegrzecznością i nietaktem są nieeleganckie uwagi bądź złośliwości. Wbrew kanonom dobrego zachowania jest zabieranie głosu przez parę osób naraz. To często spotykane zjawisko, ale powinniśmy się powstrzymywać od zabrania głosu w czasie, kiedy inna osoba przemawia, nawet gdyby nam się wydawało, że mamy coś odkrywczego do powiedzenia. Nie oznacza to wykluczenia z debaty merytorycznej. Szacunek do odmiennych poglądów jest podstawą dyskusji. Podstawą wolności słowa. Szacunek do odmiennych poglądów nie ogranicza dyskusji, a wręcz przeciwnie. Zupełnie szkodliwym zjawiskiem jest przenoszenie polemiki w czasie dyskusji na osobisty stosunek do adwersarzy. W łonie samorządu debaty i spory trwały od jego zarania. Jednakże najbardziej emocjonalne debaty i wystąpienia oraz polemiczne głosy nigdy nie doprowadzały do przerodzenia się w osobiste animozje bądź wykluczenia towarzyskie. Musimy dbać o to, aby obecne nasze debaty i dyskusje były wolne od takiego niepożądanego zachowania.
Taka umiejętność decyduje o tym, czy będziemy jednością, czy tylko zbiorem i jako tylko taki zbiór będziemy postrzegani. To bardzo ważne, bo postrzeganie nas przez społeczeństwo oraz przez władze państwowe i polityczne może wpływać na byt samorządu.
Heraklit z Efezu stwierdził kiedyś, że panta rhei. Jest oczywiste, że skoro nieustannie się zmienia otaczająca nas rzeczywistość, to i samorząd musi ulegać zmianom, aby nadążyć za biegiem myśli społecznej i za oczekiwaniami i wyzwaniami stawianymi przed nim. To jest zadanie w pierwszym rzędzie samorządu, ale także prawo i obowiązek wszystkich jego członków. Przy analizie zmian otaczającej nas rzeczywistości i doborze środków dostosowujących samorząd do zmieniającego się otoczenia podstawowym kryterium doboru środków dostosowujących może być tylko jedno – dobro samorządu. Nie wygoda, chęć lub pogląd jednej z izb lub grupy. Dopiero wspólne przesądzenie, że jest to dla samorządu niezbędne lub przydatne, decydować będzie o uzasadnieniu wprowadzenia konkretnej zmiany. Debatując na kształtem zmian, w tym także legislacyjnych, należy mieć na uwadze prawa mniejszości. Jeżeli pewna grupa jest w mniejszości, to nie może być przez większość pozbawiona wszystkich praw. Takie działanie jest nadużyciem demokracji. Nieposzanowanie praw mniejszości wyrządza krzywdę i bliznę na „ciele” samorządu. Zrywa jedność samorządu lub jej zagraża, a stan może się długo utrzymywać.
Uwzględnienie powyższych uwag, które wprawdzie wydają się być oczywistością, ale często zapomnianą, spowoduje, że samorząd radców prawnych odzyska dawną dynamikę.
Rola integracyjna i inspiratorska
Kończąc rozważania o niektórych aspektach samorządu, warto wspomnieć o lżejszym temacie, co nie oznacza, że o mniej ważnym. Mowa tu o roli integracyjnej i inspiratorskiej samorządu. Zadanie to nie jest wymienione jako zadanie ustawowo określone w art. 41 ustawy. Z uwagi na konstrukcję art. 41 22ustawy, który, wymieniając zadania samorządu radców prawnych, używa zastrzeżenia „w szczególności”, działalność w tych dziedzinach jest uprawniona. Wyrazem roli integracyjnej są organizowane rajdy oraz liczne zawody sportowe. To wtedy następuje osobiste poznanie się osób nawet z odległych izb, a także nawiązują się więzi koleżeńskie. To ważny element formowania się jedności radców prawnych.
Nie sposób nie zauważyć inspirującej roli samorządu zachęcającej radców prawnych do postaw prospołecznych. Te postawy prospołeczne to akcje bądź stałe działanie poprzez świadczenie pomocy prawnej osobom, których nie stać na opłacenie pomocy prawnej. Samorząd bardzo poważnie traktuje te prospołeczne postawy radców prawnych i co roku najbardziej zasłużonym w tej działalności przyznaje specjalną nagrodę – Kryształowe Serce Radcy Prawnego.
Kultywowanie takich postaw jest konieczne dla zachowania dobrego wizerunku samorządu, abyśmy mogli przekazać przyszłym generacjom otrzymane od pokoleń dobro w niepogorszonym stanie.
