Mechanizmy sztucznej inteligencji (ang. Artificial Intelligence, AI) wykorzystywane są coraz częściej do tworzenia różnego rodzaju obrazów, zdjęć, książek, filmów, muzyki ?czyli wytworów, które w przypadku stworzenia ich przez człowieka zwykle uznawane są za utwory i podlegają ochronie w ramach prawa autorskiego. Pojawia się zatem zasadnicze pytanie:
czy tego rodzaju wytwory generowane przez AI również podlegają ochronie autorskoprawnej?
Jak wskazywałem w poprzednim artykule, jednym z najbardziej znanych przykładów ?twórczości? AI jest projekt ?The Next Rembrandt?.W ramach tego projektu algorytm AI, po przeanalizowaniu wielu dzieł Rembrandta, na podstawie pozyskanych danych stworzył ?nowy? obraz w stylu Rembrandta. Nie jest to jednak odosobniony przypadek wykorzystania AI do tworzenia obrazów.
ALGORYTMY TWORZĄ NOWE DZIEŁA
Grupa francuskich artystów i badaczy Obvious wykorzystała mechanizm sztucznej inteligencji (tzw. Generative Adversarial Networks, GANs) do wygenerowania serii portretów fikcyjnej rodziny ?Belamy?. Do ?nauczenia? algorytmu tworzenia obrazów wykorzystany został zbiór 15 tys. portretów stworzonych pomiędzy XIV a XX w. W 2018 r. świat obiegła informacja o sprzedaniu na aukcji zorganizowanej przez dom aukcyjny Christie?s jednego z wygenerowanych przez algorytm AI obrazów (?Portret Edmonda Belamy`ego?) za niebagatelną kwotę 435 tys. dolarów[1].
Studio filmowe 20th Century Fox wykorzystało system IBM Watson do stworzenia zwiastuna (trailera) filmu science fiction ?Morgan?. Z kolei badacze z Politechniki Warszawskiej stworzyli algorytm uczenia maszynowego pozwalający na automatyczne przekształcenie filmu w komiks[2].
Coraz szerzej algorytmy AI wykorzystywane są do tworzenia muzyki, w tym dokończenia dzieł nieżyjących twórców.
W 2019 r. podczas festiwalu Ars Electronica w Austrii zaprezentowano niedokończoną X symfonię Gustava Mahlera, wzbogaconą o 6-minutowe zakończenie stworzone przez algorytm sztucznej inteligencji[3]. W tym roku poznać mamy również zakończenie X symfonii Ludwiga van Beethovena. Z okazji 250. rocznicy urodzin artysty trwają prace nad dokończeniem symfonii przy wykorzystaniu algorytmów sztucznej inteligencji[4].
Oczywiście mechanizmy sztucznej inteligencji wykorzystywane są również do generowania różnego rodzaju tekstów, artykułów czy nowel. Szerokim echem odbiła się informacja o wykorzystaniu przez japońskich naukowców algorytmu AI do stworzenia noweli o znamiennym tytule ?Dzień, w którym komputer napisał powieść?[5].
Z kolei Valentin Kassarnig z Uniwersytetu Massachusetts w Stanach Zjednoczonych zauważył, że wiele mów politycznych ma podobną strukturę, zawiera podobne argumenty i zwroty. Badacz stworzył zatem mechanizm sztucznej inteligencji, który po ?wytrenowaniu? potrafi tworzyć nowe mowy polityczne, zbliżone do rzeczywistych mów polityków. Do ?trenowania? algorytmu badacz wykorzystał zbiór rzeczywistych mów politycznych wygłoszonych w amerykańskim Kongresie.Co istotne, mechanizm może zostać zaadaptowany również do tworzenia innego rodzaju tekstów (np. raportów prasowych)[6].
Oczywiście można twierdzić, że wykorzystanie AI do generowania powieści, obrazów czy dokończenia dzieł zmarłych twórców to na razie zabawa naukowców, bez specjalnego znaczenia gospodarczego. Zwróćmy jednak uwagę, żezdaniem firmy badawczej Gartner ?by 2022, at least 40% of new application development projects will have artificial intelligence co-developers on the team?[7]. A zatem należy liczyć się z tym, że w niedalekiej przyszłości przynajmniej część programów komputerowych, mających niewątpliwie istotną wartość i znaczenie gospodarcze, tworzona będzie przy wykorzystaniu AI.
TWÓRCA TO CZŁOWIEK?
Zgodnie z ogólną zasadą prawa autorskiego powstaje ono zasadniczo na rzecz twórcy. Niektóre systemy prawne wprost przewidują, że twórcąutworu może być wyłącznie człowiek, osoba fizyczna (np. w Czechach czy Hiszpanii). Również na gruncie prawa polskiego powszechnie przyjmuje się, żeutwór stanowi rezultat twórczej działalności człowieka. A zatem tylko człowiek może zostać uznany za twórcę utworu.
Oczywiście nie przekreśla to możliwości posłużenia się przez człowieka w procesie twórczym określonym narzędziem. Narzędziem tym może być np. dłuto, pióro, program komputerowy czy ? potencjalnie ? również algorytm sztucznej inteligencji. Możliwe są zatem przypadki, w których twórca posłuży się narzędziem wykorzystującym algorytmy AI, zachowując jednak twórczy wpływ na końcową formę utworu.
W części przypadków algorytm AI działa w sposób zautomatyzowany, bez rzeczywistego wpływu człowieka na końcową formę wytworu. Badacz tworzy lub wykorzystuje istniejący algorytm, udostępnia określone dane w celu ?wytrenowania? algorytmu (np. teksty przemówień czy obrazy), nie ma jednak wpływu na końcowy wynik działania algorytmu.W takich przypadkach w mojej ocenie trudno mówić o ochronie autorskoprawnej wytworu. Należy jednak zaznaczyć, że stworzenie przez autonomiczną AI tego rodzaju wytworów wymaga znacznych nakładów inwestycyjnych, w tym nakładów na stworzenie mechanizmów AI oraz zgromadzenie danych.W mojej ocenie rozważyć należy zatem wprowadzenie nowego prawa wyłącznego chroniącego nakłady inwestycyjne, wysiłek organizacyjny i techniczny poczyniony w celu stworzenia danego wytworu przy wykorzystaniu mechanizmów sztucznej inteligencji. Tego rodzaju nowe prawo wyłączne mogłoby mieć charakter prawa pokrewnego lub zupełnie nowego prawa sui generis. Oczywiście decyzja o wprowadzeniu takiego prawa wymagałaby szerszej dyskusji i analizy ekonomicznej. Istotne są między innymi ocena wprowadzenia nowej regulacji na rozwój sztucznej inteligencji, innowacyjność, a także interes społeczny (np. dostęp do wiedzy).
[1]Szerzej o grupie Obvious i projekcie na stronie http://obvious-art.com
[2]Więcej informacji o projekcie oraz aplikacja (online) pozwalająca na transformację filmu w komiks dostępna jest pod adresem https://comixify.ai
[3]Więcej informacji na stronach festiwalu Ars Electronica, https://ars.electronica.art/futurelab/en/project/mahler-unfinished/; Zobacz również M. Kuchta, Czy sztuczna inteligencja dorówna klasycznym kompozytorom?, https://aibusiness.pl/czy-sztuczna-inteligencja-dorowna-klasycznym-kompozytorom
[4]J. Chojnacka, Komputer dokończy X symfonię Beethovena z okazji 250. urodzin artysty,www.antyradio.pl/Muzyka/Rock-News/Komputer-dokonczy-X-symfonie-Beethovena-z-okazji-250-urodzin-artysty-38049
[5]E. Lalik, Nieżyjący pisarze znów napiszą książki. To zasługa sztucznej inteligencji,www.spidersweb.pl/2016/03/sztuczna-inteligencja-ksiazki.html
[6]V. Kassarnig, Political Speech Generation, https://arxiv.org/pdf/1601.03313.pdf
[7]D. Cearley, N. Jones, D. Smith, B. Burke, A. Chandrasekaran,Top 10 Strategic Technology Trends for 2020, raport dostępny na https://www.gartner.com
