Moralny aplikant

Na listę radców prawnych może być wpisany ten, kto jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu radcy prawnego. Przymioty te musi posiadać również osoba ubiegająca się o wpis na listę aplikantów radcowskich.

Wymóg posiadania nieskazitelnego charakteru zawarty jest w szeregu ustaw i dotyczy dużej grupy osób, miedzy innymi sędziów, prokuratorów, adwokatów i radców prawnych, notariuszy, radców Prokuratorii Generalnej a także ławników, referendarzy, asystentów sędziego, komorników i kuratorów sądowych oraz rzeczników patentowych i pracowników urzędów państwowych. Ten sam wymóg stawiany jest aplikantom radcowskim i adwokackim.

W kontekście dopuszczalności ustanawiania przez ustawodawcę tego rodzaju przesłanek warunkujących dostęp do wykonywania prawniczych zawodów zaufania publicznego wypowiadał się Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 7 maja 2002 r., sygn. SK 20/00. W uzasadnieniu tego wyroku Trybunał wskazał, że stawianie osobom kandydującym do wykonywania zawodów zaufania publicznego wysokich wymagań, nie tylko fachowych, ale także w zakresie nieskazitelnego charakteru oraz w zakresie dawania przez nie rękojmi należytego wykonywania zawodu, uzasadnione jest charakterem tych zawodów. Mianowicie, osobom wykonującym zawody zaufania publicznego powierzane są zadania o szczególnym charakterze lub szczególnej doniosłości z punktu widzenia zadań państwa, troski o realizację interesu publicznego czy gwarancji wolności i praw jednostki. Wymogi dotyczące charakteru osoby, która będzie miała wykonywać zawód zaufania publicznego czy też rękojmi prawidłowego wykonywania zawodu przez tę osobę, mają zagwarantować odpowiedni poziom zawodowy i moralny członków danej grupy zawodowej i przez to zapewnić odpowiednią realizację zadań przypisanych danemu zawodowi. Przyjęte jest bowiem, że dążąc do zapewnienia wysokiej jakości świadczeń, wymaga się od pewnych grup zawodowych nie tylko wysokich kwalifikacji zawodowych, ale także np. nieskazitelności charakteru i rękojmi prawidłowego wykonywania zawodu.

Z obowiązujących przepisów prawa i bogatego orzecznictwa wynika, że każdego aplikanta radcowskiego powinien cechować ?nieskazitelny charakter?. W przeciwnym wypadku może zostać skreślony z listy aplikantów a w konsekwencji nie uzyskać uprawnień do wykonywania zawodu radcy prawnego.

? Na rękojmię należytego wykonywania zawodu radcy prawnego w rozumieniu art. 24 ust. 1 pkt 5 ustawy z 1982 r. o radcach prawnych składają się dwa elementy: cechy charakteru i dotychczasowe zachowanie osoby pragnącej zostać radcą prawnym. Brak rękojmi należytego wykonywania zawodu radcy prawnego jest więc implikacją braku nieskazitelnego charakteru i dotychczasowego zachowania odpowiadającego ocenom moralnym i etycznym. Są to pojęcia jednolite i niepodzielne. ? wskazuje w jednym z orzeczeń Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, w sprawie o sygn. akt VI SA/Wa 2223/16. W tej samej sprawie WSA wskazał, że nieskazitelność charakteru, o której mowa w ww. przepisie jest wprawdzie pojęciem nieostrym, co oznacza, że decyzja organu w tym zakresie ma charakter ocenny, jednak nieskazitelność charakteru nie jest stopniowalna (nie można być nieskazitelnym znacząco albo minimalnie).

Wskazówki w kwestii oceny nieostrego pojęcia nieskazitelności charakteru niejednokrotnie dawały sądy administracyjne oraz Sąd Najwyższy.

Pojęcie ?rękojmi prawidłowego wykonywania zawodu radcy prawnego? zdefiniowane zostało w orzecznictwie jako zespół cech osobistych charakteru i zachowań składających się na wizerunek osoby zaufania publicznego, na której nie ciążą żadne zarzuty podważające jej wiarygodność. Pojecie ?rękojmi? to uroczyste poręczenie, zagwarantowanie, zapewnienie, że z racji posiadanych cech zawód zaufania publicznego, w tym wypadku radcy prawnego, będzie wykonywany prawidłowo. Składają się na nią cechy charakteru i dotychczasowe zachowanie osoby pragnącej zostać radcą prawnym. O nieskazitelności charakteru z kolei świadczą takie przymioty osobiste jak: uczciwość w życiu prywatnym i zawodowym, uczynność, pracowitość, poczucie odpowiedzialności za własne słowa i czyny, stanowczość, odwaga cywilna, samokrytycyzm, umiejętność zgodnego współżycia z otoczeniem. Wyrażenie ustawowe ?dotychczasowe zachowanie? oznacza zaś postępowanie osoby ubiegającej się o wpis na listę radców prawnych, do czasu wpisania na tę listę i to takie zachowanie, postępowanie, odpowiadające ocenom moralnym i etycznym, gwarantujące właściwe wykonywanie zawodu radcy prawnego. O posiadaniu wyżej wymienionych przymiotów może świadczyć postępowanie i zachowanie danej osoby zarówno w sferze zawodowej, jak i prywatnej również w dłuższym okresie czasu i do oceny tej są uprawnione organy właściwe w sprawie.

Godność zawodowa w życiu prywatnym

Nie tylko w kontekście predyspozycji do wykonywania zawodu oceniany jest nieskazitelny charakter i odpowiednia postawa moralna kandydata na radcę. Gdy już nim zostaniemy, na gruncie art. 11 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego, będziemy zobowiązani do dbania o godność zawodu nie tylko przy wykonywaniu czynności zawodowych, ale również w działalności publicznej i w życiu prywatnym. Pojęcie godności zawodu jest charakterystyczne dla zawodów zaufania publicznego. Jak wskazują autorzy Komentarza do KERP Tomasz Jaroszyński, Anna Sękowska oraz Paweł Skuczyński (wyd. Praktyka Prawnicza 2016) ? Wychodząc z założenia, że wybór zawodu stanowi świadomą i odpowiedzialną decyzję zawierającą również motywacje etyczne, godność zawodowa jaki się jako nieodłączny element samego zawodu. Polega na poszanowaniu tożsamości społecznej ? w kontekście ról społecznych oraz norm etyki i cech charakterystycznych danego zawodu. Jeżeli więc zachowanie jednostki jako przedstawiciela zawodu będzie znacznie odbiegało od przyjętego wzorca, to uchybi ona swojej godności zawodowej.

Pod pojęciem rękojmi należytego wykonywania zawodu należy rozumieć całość cech, zdarzeń i okoliczności dotyczących danego zawodu, składającej się na jego wizerunek jako osoby zaufania publicznego? (wyrok NSA z dnia 13 sierpnia 1999 r., II SA 879/99). Na wizerunek ten składają się takie cechy charakteru, jak: szlachetność, prawość, uczciwość, sumienność i bezstronność łącznie? (wyrok NSA z dnia 20 kwietnia 2001 r., II SA 959/00). Ponadto zaznacza się, że ?o nieskazitelności charakteru świadczą takie przymioty osobiste jak: uczciwość w życiu prywatnym i zawodowym, uczynność, pracowitość, poczucie odpowiedzialności za własne słowa i czyny, stanowczość, odwaga cywilna, samokrytycyzm, umiejętność zgodnego współżycia z otoczeniem. Pojęcie ?rękojmi? to uroczyste poręczenie, zagwarantowanie, zapewnienie, że z racji posiadanych cech zawód zaufania publicznego będzie wykonywany prawidłowo. Brak rękojmi należytego wykonywania zawodu jest więc implikacją braku nieskazitelnego charakteru i dotychczasowego zachowania odpowiadającego ocenom moralnym i etycznym? (wyrok WSA w Warszawie z dnia 17 maja 2006 r., VI SA/Wa 499/06; z dnia 12 lutego 2007 r., VI SA/Wa 2084/06). Przesłanki rękojmi nie należy przy tym utożsamiać z wymaganiem odnoszącym się do kwalifikacji zawodowych.

Fałszywe zeznania

Niejednokrotnie Sądy administracyjne zajmowały się skargami aplikantów, którzy zostali skreśleni z listy aplikantów z uwagi na utratę rękojmi do wykonywania zawodu. WSA w Warszawie 20 czerwca 2013 r., w sprawie o sygn. akt VI SA/Wa 2097/12. wydał wyrok w sprawie odmowy wpisu przez jedną z okręgowych izb radców prawnych na listę aplikantów radcowskich prawnika, który zdał egzamin wstępny na aplikację, ale z uwagi na postawione zarzuty składania fałszywych zeznań nie został aplikantem.

Prawnik, który złożył wniosek o wpis na listę aplikantów był przesłuchiwany w charakterze świadka. Po odebraniu od niego przyrzeczenia przed sądem okręgowym zeznał, że widział jak pewne osoby wymieniły między sobą oświadczenia o wzajemnym rozliczeniu. Prokuratura ustaliła jednak, że do takiego zdarzenia nie doszło. Okręgowa Izba Radców Prawnych wezwała prawnika do złożenia wyjaśnień w tej sprawie. Ten jednak się nie stawił. OIRP odmówiła więc wpisu na listę. Wskazała, że zgodnie z regulacjami ustawy o radcach prawnych aplikantem radcowskim może być osoba, która spełnia warunki określone w ustawie i uzyskała pozytywną ocenę z egzaminu wstępnego. W art. 24 zawarto zaś jako jedną z przesłanek: nieskazitelność charakteru i dawanie swoim dotychczasowym zachowaniem rękojmi prawidłowego wykonywania zawodu radcy prawnego. I właśnie niespełnienie tej przesłanki ? zdaniem OIRP ? przekreśla możliwość włączenia prawnika w szeregi aplikantów radcowskich. Prawnik wniósł odwołanie. Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych utrzymało w mocy rozstrzygnięcie a sprawa trafiła do sądu. WSA w Warszawie oddalił skargę niedoszłego aplikanta uznając, iż nie jest on nieskazitelnego charakteru. Należy przypuszczać, że podobne orzeczenie wydałby sąd w przypadku aplikanta, którego skreślono by z listy aplikantów w trakcie odbywania aplikacji.

Lewe zwolnienie

W innym orzeczeniu z czerwca 2016 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, sygn. VI SA/Wa 96/16, stwierdził, że posłużenie się zaświadczeniem lekarskim wydanym bez badania lekarskiego, niezależnie od możliwości jego sfałszowania, stanowi o braku przymiotu nieskazitelnego charakteru i rękojmi prawidłowego wykonywania zawodu radcy prawnego. W uzasadnieniu orzeczenia WSA podzielił także stanowisko Ministra Sprawiedliwości, który uznał, że ?działania skarżącej były wyrazem braku poszanowania dla takich wartości jak prawość, uczciwość w życiu codziennym, w konsekwencji zaś podważają kompetencje natury etyczno-moralnej skarżącej aspirującej do wykonującej zawodu zaufania publicznego?.

W stanie nietrzeźwości

Do negatywnie ocenianych zdarzeń z życia prywatnego, mających wpływ na możliwość wykonywania zawodu, do którego przygotowują się aplikanci z pewnością ? zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, wyrażonego w sprawie o sygn. II GSK 2074/13 ? należy zaliczyć także prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości, gdyż dowodzi to lekceważenia podstawowych zasad obowiązujących uczestników ruchu drogowego. Podobnie, skazanie za przestępstwo nieumyślnego spowodowania wypadku komunikacyjnego, w którym inna osoba odniosła obrażenia ciała, w warunkach określonych w art. 178 § 1 k.k. wskazujących na kwalifikowany typ tego występku, tj. znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia, świadczy o tym, że skarżący nie posiada nieskazitelnego charakteru, a tym samym nie daje rękojmi prawidłowego wykonywania zawodu radcy prawnego, a zatem nie może być uznany za osobę spełniającą przesłanki wskazane w ustawie o radcach prawnych ? wskazał NSA w wyroku z 7.03.2013 r., w sprawie o sygn. II GSK 1825/12.

Z winy umyślnej

Z kolei w wyroku z 1 grudnia 2016 r., w sprawie o sygn. II GSK 1117/15 NSA stwierdził, że prawomocne skazanie za przestępstwo popełnione z winy umyślnej ? do czasu jego zatarcia ? może stanowić podstawę oceny o braku nieskazitelnego charakteru i niedawania rękojmi prawidłowego wykonywania zawodu radcy prawnego, gdyż okoliczność ta świadczy o rażącym naruszeniu przez kandydata obowiązującego porządku prawnego.