Samorząd zawodowy radców prawnych nie istniałby bez młodych prawników, którzy ? planując swoją prawniczą karierę zawodową ? postanowili odbyć aplikację radcowską dającą przepustkę do samodzielnego wykonywania zawodu radcy prawnego. Od stycznia, po pomyślnie zdanym jesienią ubiegłego roku egzaminie wstępnym, setki adeptów prawa rozpoczęły zmagania na aplikacji. Nowi aplikanci powinni pamiętać o celach, zasadach, obowiązkach i przywilejach związanych z odbywaną aplikacją.
Po wrześniowym państwowym egzaminie wstępnym na aplikacje korporacyjne, w tym na aplikację radcowską, absolwenci prawa, którym udało się uzyskać ocenę pozytywną z tego egzaminu, od stycznia rozpoczęli szkolenie. Przez najbliższe trzy lata młodzi prawnicy będą pogłębiać swoją wiedzę na wykładach i ćwiczeniach, pod okiem patronów będą doskonalić umiejętności zawodowe, poznają strukturę funkcjonowania polskiego wymiaru sprawiedliwości, zmierzą się z kolokwiami, aby po zakończeniu szkolenia przystąpić do jednego z najważniejszych egzaminów w życiu ? egzaminu radcowskiego.
Rozpoczęcie szkolenia poprzedzone było wypełnieniem odpowiednich formalności ? zgodnie z wymogami ustawy o radcach prawnych aplikacja rozpoczyna się bowiem od wpisania na listę aplikantów oraz złożenia uroczystego ślubowania przed dziekanami okręgowych izb radców prawnych.
Dla pierwszoroczniaków droga do przystąpienia do egzaminu radcowskiego jest jeszcze długa. Na samym jej początku poważnie trzeba potraktować zasady związane z odbywaniem aplikacji i znać jej cele. Tylko wtedy można będzie wynieść z aplikacji jak najwięcej dla siebie i zostać dobrym radcą prawnym kierującym się przy wykonywaniu zawodu zasadami etyki radcy prawnego.
Cel aplikacji
Zgodnie z ogólnymi regulacjami zawartymi w ustawie o radcach prawnych celem aplikacji radcowskiej jest przygotowanie aplikanta do należytego i samodzielnego wykonywania zawodu radcy prawnego, w szczególności wykształcenie umiejętności z zakresu zastępstwa procesowego, sporządzania pism, umów i opinii prawnych oraz przyswojenie zasad wykonywania zawodu.
Natomiast celem szkolenia ? o czym mówi już regulamin odbywania aplikacji ? jest w szczególności pogłębienie i aktualizacja wiedzy prawniczej, praktyczne zaznajomienie aplikantów z zasadami wykonywania zawodu radcy prawnego i czynnościami wchodzącymi w jego zakres oraz przygotowanie do prowadzenia samodzielnej praktyki zawodowej, zaznajamianie aplikanta z zasadami etyki zawodowej zobowiązującymi radcę prawnego do godnego wykonywania zawodu jako zawodu zaufania publicznego a także należyte przygotowanie aplikantów do egzaminu zawodowego.
Obowiązki aplikanta
Aby w sposób prawidłowy wypełnić założenia i cele aplikacji radcowskiej, na aplikanta nałożono określone, wymienione ogólnie w ustawie i regulaminie obowiązki. Ich uszczegółowienie zawarte jest również w innych przepisach wewnętrznych samorządu.
I tak aplikant zobowiązany jest w szczególności do:
1) uczestniczenia w zajęciach aplikantów przewidzianych planem szkolenia,
2) samodzielnego pogłębiania wiedzy prawniczej i praktycznych umiejętności zawodowych pod patronatem radcy prawnego,
3) uzyskania zaliczenia zajęć najpóźniej do 15 grudnia danego roku szkoleniowego,
4) przystępowania w terminach ustalonych przez prezydium rady do kolokwiów przewidzianych w planie szkolenia,
5) przestrzegania zasad etyki, Regulaminu i uchwał organów samorządu zawodowego,
6) przestrzegania przepisów porządkowych,
7) uiszczania składki związanej z przynależnością do samorządu zawodowego,
8) przystąpienia do egzaminu radcowskiego w wyznaczonym terminie.
Prawa aplikanta
1. Zastępowanie radcy prawnego
Jednym z najdonioślejszych przywilejów związanych z posiadaniem statusu aplikanta radcowskiego jeśli możliwość ?zastępowania? radcy prawnego przed sądami, organami ścigania, organami państwowymi, samorządowymi i innymi instytucjami, z wyjątkiem Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu. Uprawnienie takie ? zgodnie z ustawą ? aplikanci pierwszego roku otrzymają po sześciu miesiącach szkolenia.
Poza tym aplikant radcowski może także sporządzać i podpisywać pisma procesowe związane z występowaniem radcy prawnego przed sądami, organami ścigania i organami państwowymi, samorządowymi i innymi instytucjami ? z wyraźnego upoważnienia radcy prawnego, z wyłączeniem apelacji, skargi kasacyjnej i skargi konstytucyjnej.
Nie należy również zapominać, że aplikant radcowski może zastępować każdego radcę prawnego, a nie tylko tego, który sprawuje funkcję jego patrona.
Na mocy ustawy Prawo o adwokaturze aplikant radcowski może także zastępować adwokata na takich samych zasadach jak radcę prawnego, jeżeli adwokat jest wspólnikiem w spółce adwokacko-radcowskiej, z wyjątkiem spraw, w których adwokat występuje w charakterze obrońcy w postępowaniu karnym i w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe. Zapis ten koresponduje z regulacją ustawy o radcach prawnych mówiącą o tym, że aplikant adwokacki może zastępować radcę prawnego na takich samych zasadach jak adwokata, pod warunkiem że radca prawny jest wspólnikiem w spółce adwokacko-radcowskiej.
2. Przywileje pracownicze
Szkolenie aplikantów odbywa się zazwyczaj w dniach będących dniami pracy. Ustawa o radcach prawnych zabezpiecza interes aplikantów, którzy jednocześnie pracują. I tak aplikantowi pracującemu na etacie, który uzyskał zgodę pracodawcy na odbywanie aplikacji radcowskiej, przysługuje zwolnienie od pracy w celu uczestniczenia w obowiązkowych zajęciach szkoleniowych z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.
Gdyby się jednak okazało, że aplikant nie uzyskał zgody pracodawcy na odbywanie aplikacji radcowskiej, to i tak będzie mu przysługiwało prawo zwolnienia od pracy w celu uczestniczenia w obowiązkowych zajęciach szkoleniowych, z tym że bez zachowania prawa do wynagrodzenia.
Dodatkowo ? o czym dobrze wiedzieć tuż przed egzaminem zawodowym ? pracownikowi-aplikantowi będzie przysługiwało prawo do urlopu płatnego w wysokości 80% wynagrodzenia, w wymiarze 30 dni kalendarzowych, na przygotowanie się do egzaminu radcowskiego. Z uprawnienia tego można skorzystać jednak tylko raz.
Warto pamiętać, że postanowienia ustawy o radcach prawnych określające sytuację prawną zatrudnionego aplikanta mają charakter bezwzględnie obowiązujący a kształtując stosunki pracy określonej grupy zawodowej, stanowią jednocześnie źródła prawa pracy wynikające z Kodeksu pracy. Z tego względu jakakolwiek ingerencja umowna między pracodawcą a pracownikiem pogarszająca sytuację aplikanta w stosunku do uprawnień wynikających z ustawy o radcach prawnych jest niedopuszczalna.
3. Urlop dziekański, staż zagraniczny
Na uzasadniony wniosek aplikanta dziekan rady może udzielić zezwolenia na przerwę w zajęciach przewidzianych programem aplikacji ? urlop dziekański ? na okres nieprzekraczający łącznie dwóch lat szkoleniowych. Co do zasady urlop dziekański jest udzielany na cały rok szkoleniowy. W okresie urlopu dziekańskiego aplikant nie wnosi opłat, chyba że udzielono go w trakcie trwania roku szkoleniowego. W takiej sytuacji aplikant uiszcza opłatę proporcjonalną do liczby zajęć przewidzianych programem aplikacji, w których powinien uczestniczyć do dnia udzielenia urlopu dziekańskiego. Niezależnie od terminu udzielenia urlopu dziekańskiego po jego zakończeniu aplikant obowiązany jest uczestniczyć we wszystkich zajęciach aplikantów przewidzianych planem szkolenia, jak i przystąpić do kolokwiów przewidzianych programem aplikacji na dany rok szkoleniowy.
Dziekan może również wyrazić zgodę na odbycie przez aplikanta stażu (lub stażów) zagranicznego na okres nie dłuższy niż rok łącznie w czasie trwania aplikacji, w instytucjach tworzących lub stosujących prawo. Wniosek aplikanta złożony w tym zakresie powinien zawierać udokumentowane dane o organizatorze, programie i czasie trwania stażu. Co do zasady dziekan może zezwolić aplikantowi na odbycie stażu po zaliczeniu pierwszego roku aplikacji. W uzasadnionych przypadkach można odstąpić od tej zasady. Odbywanie stażu zagranicznego nie zwalnia jednak aplikanta z obowiązku przystąpienia do kolokwiów przewidzianych programem aplikacji w danym roku szkoleniowym. W okresie stażu aplikant jest zwolniony z odbywania zajęć aplikantów. W przypadku gdy aplikant będzie odbywał staż, zaliczenie roku aplikacji obejmującego okres w trakcie stażu dokonuje się po przedłożeniu przez aplikanta również zaświadczenia o odbyciu stażu zgodnie z jego programem. Co ważne za rok szkoleniowy, podczas którego aplikant odbywa staż zagraniczny, uiszcza on opłatę roczną w wysokości proporcjonalnej do liczby zajęć aplikantów, w których powinien uczestniczyć, wraz z opłatą za przeprowadzone kolokwia.
Etyczny od samego początku
Aplikant radcowski w takim samym stopniu jak radca prawny jest zobowiązany do przestrzegania zasad etyki związanych z wykonywaniem zawodu radcy prawnego. Różnice w wypełnianiu postanowień zawartych w Kodeksie Etyki Radcy Prawnego wynikają tylko z odmienności w obowiązkach i uprawnieniach radców prawnych i aplikantów. Już na samym początku aplikacji warto zapoznać się z zasadami etyki, które kształtują tożsamość zawodową radców i aplikantów.
Kodeks Etyki Radcy Prawnego zawiera kluczowe z punktu widzenia konieczności przestrzegania zasad etyki przez aplikanta uregulowanie. Zgodnie z art. 1 Kodeksu Etyki jego postanowienia stosuje się do radców prawnych, do prawników zagranicznych świadczących w Rzeczpospolitej Polskiej pomoc prawną w zakresie odpowiadającym czynnościom zawodowym radcy prawnego, ale także odpowiednio do aplikantów radcowskich.
Nie budzi wątpliwości, że ?odpowiednie stosowanie przepisów prawa? oznacza bądź stosowanie odnośnych przepisów bez żadnych zmian do innego zakresu odniesienia, bądź stosowanie ich z pewnymi zmianami, bądź też niestosowanie tych przepisów do innego zakresu odniesienia. Oznacza to, że każda regulacja zawarta w Kodeksie Etyki obowiązuje w stosunku do wszystkich aplikantów z niezbędnymi modyfikacjami wynikającymi z odmienności w prawach i obowiązkach radcy i aplikanta.
Fundamentem prawidłowego wykonywania zawodu jest konieczność poszanowania zasad etyki tego zawodu. Trudno wyobrazić sobie sytuację, aby aplikant, który w przyszłości będzie wykonywał zawód radcy prawnego, nie był zobowiązany do przestrzegania zasad etyki na równi z radcą. Dlatego twórcy Kodeksu Etyki Radcy Prawnego oprócz radców prawnych i prawników zagranicznych wpisanych na listę radców prawnych zobowiązują do jego przestrzegania w sposób odpowiedni także aplikantów.
Według regulaminu odbywania aplikacji ? o czym mowa powyżej ? jednym z głównych celów przebiegu szkolenia w ramach aplikacji, oprócz praktycznego zaznajomienia aplikanta z zasadami wykonywania zawodu, oraz przygotowania do prowadzenia samodzielnej praktyki zawodowej jest właśnie zapoznanie go z zasadami etyki zobowiązującymi radcę prawnego do godnego wykonywania zawodu jako zawodu zaufania publicznego.
Odpowiedzialność dyscyplinarna
Należy pamiętać, że aplikanci podobnie jak radcowie prawni ponoszą odpowiedzialność dyscyplinarną za czyny sprzeczne z zasadami etyki radcy prawnego. Aplikant jako osoba, która przygotowuje się do samodzielnego wykonywania zawodu, jest zobowiązany do przestrzegania zasad etyki, przepisów ustawy o radcach prawnych, w których opisane są jego obowiązki i uprawnienia. Z tych regulacji prawnych wprost wynika, że aplikant odpowiada dyscyplinarnie za swoje działania tak jak radca prawny z uwzględnieniem rozbieżności w uprawnieniach i obowiązkach jednych i drugich.
Istotą odpowiedzialności dyscyplinarnej ? zawodowej jest sankcjonowanie uchybień wobec obowiązków wynikających z wykonywania określonego zawodu oraz zachowań sprzecznych z godnością danego zawodu. Należy pamiętać, że aplikanci ponoszą odpowiedzialność dyscyplinarną za nienależyte wykonywanie obowiązków aplikanta, w tym nienależyte wypełnianie podejmowanych pod nadzorem radcy prawnego czynności wykonywania zawodu radcy prawnego, do których podejmowania aplikant jest uprawniony, za czyny sprzeczne ze ślubowaniem składanym przez aplikantów oraz za czyny sprzeczne z zasadami etyki radcy prawnego.
