? projektowane zmiany w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów
Jak wynika ze sprawozdania z działalności Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów za 2019 r.1, w podsumowanym okresie do UOKiK wpłynęło ponad 6,5 tys. sygnałów z rynku, organ wystosował 546 wystąpień do przedsiębiorców, wydał 69 decyzji
w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów i nałożył na przedsiębiorców z tego tytułu kary pieniężne w łącznej wysokości 189 mln zł.
Projektowana nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów ma zwiększyć uprawnienia Prezesa UOKiK w celu jeszcze lepszej ochrony interesów konsumentów.
Agnieszka Jelska
radca prawny, specjalizuje się w sprawach z obszaru ochrony konsumentów, prawa antymonopolowego oraz ochrony danych osobowych
Fot. Archiwum A. Jelskiej
O zwracaniu szczególnej uwagi na kwestie konsumenckie świadczy chociażby liczba działań związanych z ochroną konsumentów, które planowane są do podjęcia przez ten organ w bieżącym roku[1]. Działaniom Prezesa UOKiK i jednocześnie zwiększeniu jego uprawnień sprzyjają prowadzone obecnie prace nad projektem ustawy o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.
Wdrożenie rozporządzenia CPC
Celem nowelizacji jest podniesienie poziomu ochrony konsumentów oraz zwiększenie skuteczności organu. Przyjęte rozwiązania stanowią wdrożenie do polskiego porządku prawnego rozporządzenia nr 2017/2394 Parlamentu Europejskiego i Rady z 12 grudnia 2017 r. w sprawie współpracy między organami krajowymi odpowiedzialnymi za egzekwowanie przepisów prawa w zakresie ochrony konsumentów i uchylające rozporządzenie nr 2006/2004/WE
(dalej: rozporządzenie CPC). W uzasadnieniu do projektu ustawy szczególnie podkreśla się wyzwania związane
z dynamicznym rozwojem rynku (tj. cyfryzacją gospodarki i rozwojem nowoczesnych technologii), a w związku z tym konieczność ochrony interesów konsumentów zwłaszcza na rynkach cyfrowych.
Rozporządzenie CPC przyznaje organom odpowiedzialnym za ochronę praw konsumentów minimalne kompetencje oraz instrumenty dochodzeniowe i egzekucyjne. Ze względu na to, że Prezes UOKiK już obecnie ma wiele kompetencji przewidzianych w rozporządzeniu CPC, w przypadku polskiego organu ochrony konsumentów wdrożenie regulacji unijnej sprowadza się jedynie do uzupełnienia już istniejących kompetencji. W tym zakresie należy wyróżnić trzy rodzaje nowych uprawnień Prezesa UOKiK, są to:
- uprawnienie do nabywania towarów lub usług, w tym w razie potrzeby z wykorzystaniem możliwości przedstawienia się jako inna osoba/ukrycia tożsamości;
- uprawnienia dotyczące interfejsu internetowego;
- rozszerzenie instytucji przeszukania także na postępowania konsumenckie.
Dalszy rozwój instytucji
tzw. tajemniczego klienta
Już od 2016 r. w celu efektywnego pozyskania dowodów Prezes UOKiK może wykorzystywać instytucję tzw. tajemniczego klienta (art. 105ia ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów[2]). Zgodnie z art. 105ia ustawy w celu uzyskania informacji mogących stanowić dowód w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów kontrolujący ma prawo podjęcia czynności zmierzających do zakupu towarów, również pod ukrytą tożsamością, co warunkowane jest zgodą Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, wydawaną w ciągu 48 godzin (art. 105ia ust. 5 ustawy).
Procedura ta polega zatem na wcieleniu się przez pracowników urzędu w rolę konsumenta (pod ukrytą tożsamością) poszukującego danego produktu/usługi i służy do identyfikacji naruszeń związanych ze sprzedażą towarów/usługi. Wykorzystuje się ją np. podczas tzw. pokazów sprzedażowych, gdzie bardzo często dochodzi do naruszenia praw konsumentów (zwłaszcza tych w starszym wieku). Udział w spotkaniach handlowych pozwala pracownikom urzędu na obserwację sposobu prezentacji wyrobów i zawierania umów z konsumentami poza lokalem przedsiębiorstwa. W 2019 r. instytucję tzw. tajemniczego klienta wykorzystano w toku pięciu kontroli. Z kolei jedna z większych kontroli, w której urząd skorzystał z tej instytucji, miała miejsce w 2018 r. W sezonie przedświątecznym 36 pracowników UOKiK odwiedziło 16 największych sklepów z elektroniką w celu sprawdzenia informacji, które sprzedawcy przekazywali konsumentom podczas zakupu telefonów, komputerów czy telewizorów.
Co istotne, na podstawie obecnie obowiązujących przepisów tajemniczy klient dokonuje próby zakupu, jednakże nie dochodzi do zawarcia umowy. To na tym ma polegać zasadnicza zmiana przewidziana w projekcie ustawy.
Projektowany przepis stanowi, iż w celu uzyskania informacji mogących stanowić dowód w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów kontrolujący ma prawo do zakupu towarów. Rozwiązanie to pozwoli na skontrolowanie całego procesu sprzedaży i praktyk przedsiębiorców z tym związanych. Co więcej, projekt przewiduje możliwość przetestowania oferowanego produktu przez pracowników urzędu.
Uprawnienia dotyczące interfejsu internetowego
W zakresie dotyczącym wykrywania naruszeń w internecie projekt ustawy wyposaża Prezesa UOKiK w uprawnienia do usunięcia treści oraz ograniczenia dostępu do interfejsu internetowego (tzw. blokowanie stron WWW). Uprawnieniom organu ochrony konkurencji odpowiadać będą obowiązki nie tylko przedsiębiorcy, który np. oferuje swoje towary/usługi do sprzedaży za pośrednictwem strony internetowej, lecz także dostawców usług hostingowych i podmiotów rejestrujących domeny.
Po pierwsze Prezes UOKiK w drodze wystąpienia skierowanego do przedsiębiorców (jest to tzw. narzędzie ?miękkie? wykorzystywane przy naruszeniach mniejszej wagi, gdzie wszczęcie postępowania jawi się jako nieadekwatne do charakteru naruszenia) będzie mógł zwrócić się o:
1) zamieszczenie ostrzeżenia dla konsumentów wchodzących na interfejs internetowy;
2) usunięcie treści, ograniczenie dostępu lub wyłączenie interfejsu internetowego;
3) usunięcie domeny internetowej.
W ramach powyższej regulacji organ ochrony konsumentów będzie mógł zwrócić się z wezwaniem do każdego przedsiębiorcy, tj. zarówno do przedsiębiorcy, który jest właścicielem interfejsu internetowego, jak i do przedsiębiorcy telekomunikacyjnego świadczącego usługi dostępu do sieci internet.
Po drugie Prezes UOKiK również w drodze decyzji tymczasowej (tj. decyzji, która jest wykorzystywana
w przypadku konieczności pilnego zabezpieczenia interesów konsumentów) będzie mógł nakazać przedsiębiorcy realizację wyżej wymienionych czynności.
W związku z nowymi uprawnieniami dotyczącymi wykrywania naruszeń w internecie projekt ustawy przewiduje ponadto stworzenie rejestru domen usuniętych. Rejestr ten będzie miał charakter jawny i będzie prowadzony przez Prezesa UOKiK.
Rozszerzenie instytucji przeszukania
Projekt nowelizacji zmienia brzmienie obecnie obowiązującego art. 105n ustawy, uprawniając Prezesa UOKiK do przeprowadzenia przeszukania również w sprawach konsumenckich.
Z uzasadnienia do projektu wynika, że wprowadzenie możliwości przeszukania w sprawach dotyczących ochrony konsumentów ma na celu ograniczenie identyfikowanych trudności związanych z pozyskaniem informacji od przedsiębiorców (zwłaszcza w przypadku działań przestępczych). Przeszukanie daje lepsze możliwości pozyskania materiału dowodowego niż wykorzystanie narzędzi, z których organ obecnie może korzystać, tj. żądania od przedsiębiorców,
w trybie art. 50 ustawy, przedstawienia wszelkich koniecznych informacji i dokumentów oraz przeprowadzenia kontroli. Przeszukanie jest niezapowiedziane i polega na tym, że pracownicy UOKiK mogą bez zapowiedzi przyjść do biura przedsiębiorcy i zatrzymać dokumenty, w tym elektroniczne, które sami wyselekcjonują.
Należy mieć na uwadze, iż przeszukanie w sposób znaczący ingeruje w sferę wolności przedsiębiorcy. Stąd też przeprowadzenie przeszukania wymaga uzyskania zgody Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Wymóg ten ma zapobiec nadmiernej uznaniowości organu przy podejmowaniu decyzji co do konieczności przeprowadzania przeszukania w danej sprawie.
W aktualnym stanie prawnym przeprowadzenie przeszukania możliwe jest tylko w sprawach z zakresu ochrony konkurencji (tj. w postępowaniu antymonopolowym).
[1]1 https://www.uokik.gov.pl/publikacje.php?tag=1 [dostęp: 17 maja 2021 r.]; na dzień sporządzenia artykułu sprawozdanie za rok 2020 nie zostało jeszcze opublikowane.
2 O planowanych działaniach Prezesa UOKiK w obszarze ochrony konsumentów piszę tutaj: https://codozasady.pl/p/zwiekszenie-poziomu-ochrony-konsumentow-plan-dzialalnosci-uokik-na-2021-rok [dostęp: 17 maja 2021 r.].
[2] Dz.U. z 2007 r. nr 50, poz. 331.
