Blisko tysiąc przedstawicieli różnych zawodów prawniczych wzięło udział w II Kongresie Prawników Polskich, który odbył się 1 czerwca w Poznaniu. Dyskutowano o aktualnych, ważnych z punktu widzenia obywatela problemach dotyczących polskiego wymiaru sprawiedliwości, prawie obywateli do sądów, zmianach w sądownictwie administracyjnym i przeciwdziałaniu mowie nienawiści.
Organizatorami kongresu były Krajowa Rada Radców Prawnych, Naczelna Rada Adwokacka i Stowarzyszenie Sędziów Polskich ?Iustitia?. Poznański kongres był kontynuacją działań głównych środowisk prawniczych zapoczątkowanych na I Kongresie Prawników Polskich, który odbył się 20 maja 2017 r. w Katowicach.
fot. Piotr Gilarski
Wśród zaproszonych gości znaleźli się m.in. Małgorzata Gersdorf ? pierwsza prezes Sądu Najwyższego, Adam Bodnar ? rzecznik praw obywatelskich, Stanisław Zabłocki ? prezes Izby Karnej Sądu Najwyższego, Dariusz Zawistowski ? prezes Izby Cywilnej Sądu Najwyższego, Jacek Jaśkowiak ? prezydent Poznania, sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w stanie spoczynku, prezesi Krajowej Rady Notarialnej i Krajowej Rady Doradców Podatkowych, James MacGuill ? wiceprezes CCBE, Danuta Przywara ? prezes Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, a także przedstawiciele Stowarzyszenia Europejskich Sędziów i Prokuratorów na rzecz Wolności. W dyskusjach podczas kongresu wystąpiło kilkunastu prelegentów. Na sali zasiadło blisko tysiąc słuchaczy, przedstawicieli wszystkich zawodów prawniczych.
Kongres rozpoczął się od odegrania hymnu narodowego oraz przemówień radcy prawnego Macieja Bobrowicza ? Prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych, adwokata Jacka Treli ? prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej, a także sędziego Krystiana Markiewicza ? prezesa Stowarzyszenia Sędziów Polskich ?Iustitia?.
W przemówieniu otwierającym kongres Prezes KRRP podkreślił, że istotą zorganizowania tego wydarzenia, a zarazem jego sukcesem, jest jednoczenie środowisk prawniczych, które w trudnych dla nich czasach potrafią mówić jednym głosem. Pokazał to już I Kongres Prawników Polskich, który odbył się dwa lata temu i przyniósł zauważalne efekty. ? Nic tak nie jednoczy jak wspólny sukces. Tymi sukcesami są nasz kongres, jego społeczny odbiór, nasza praca, postulaty. Tym sukcesem jest to, że udało się nam wyjść z własnych, zawodowych ograniczeń i otworzyć się na obywateli i społeczeństwo. Wreszcie tym sukcesem jest jedność. W ten sposób poznajemy się wzajemnie, staramy się zrozumieć. To jest chyba istotą naszego kongresu ? przekonywał Maciej Bobrowicz.
Potwierdzeniem tego stanowiska było również przemówienie prezesa NRA, który przypomniał, że podczas pierwszego kongresu jego uczestnicy opowiedzieli się w obronie Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego i Krajowej Rady Sądownictwa. Zdaniem Jacka Treli głos prawników trafił wówczas do społeczeństwa, które rozumie rolę praworządności w demokratycznym państwie prawa. Przekaz skierowany do wszystkich obywateli zaowocował konkretnymi inicjatywami, takimi jak tzw. łańcuchy światła czy #WolneSądy.
O tym, jak ważna jest jedność prawników, mówił także na wstępie prezes Stowarzyszenia Sędziów Polskich ?Iustitia?. Jego zdaniem jedność jest tym bardziej potrzebna, gdy kraj jest podzielony. Krystian Markiewicz w mocnych słowach przypomniał, że prawnicy są od tego, aby przestrzegać prawa i je egzekwować. ? Adwokaci powinni bronić swoich klientów niezależnie od tego, na kogo ich klient głosował, a sędziowie wydawać wyroki w imieniu Rzeczypospolitej, bo na piersi mają łańcuch z orłem, a nie logo tej czy innej partii.
Głos środowiska prawniczego
Podczas kongresu ważny głos zabrali zaproszeni na niego goście. Pierwsza prezes Sądu Najwyższego zauważyła, że środowisko prawnicze ma wiele do zrobienia w kontekście mówienia prawdy o prawie i prawdy o sprawiedliwości. Podkreśliła jednak, że zjednoczeni prawnicy są do tego zdolni. Małgorzata Gersdorf podziękowała wszystkim, którzy w ostatnich miesiącach walczyli w obronie wymiaru sprawiedliwości. ? Prawo nie jest bezbronne, gdy bronią go obywatele ? mówiła podczas kongresu pierwsza prezes. Dodała, że obrona niezależności sądów to obecnie największe wyzwanie dla polskich prawników.
Jak wszyscy mówcy podczas kongresu także rzecznik praw obywatelskich podziękował środowisku prawniczemu za solidarność. Adam Bodnar ma jednak świadomość zagrożeń, z jakimi świat prawniczy zmaga się na co dzień w kontekście zachowania praworządności. ? Niezależnie od czynników, na które nie mamy wpływu, musimy wszyscy pracować w granicach naszych kompetencji, umiejętności oraz z pełnym zaangażowaniem nad poprawą funkcjonowania naszego państwa ? wskazywał w swoim przemówieniu.
Prezydent Poznania podziękował za tak liczną obecność prawników, która jego zdaniem świadczy o powadze sytuacji, z jaką mamy do czynienia w Polsce, jeśli chodzi o praworządność. Zdaniem Jacka Jaśkowiaka Polska byłaby w zupełnie innym miejscu, gdyby nie właściwa postawa wszystkich środowisk prawniczych.
To, że środowiska prawnicze potrafią się zjednoczyć, pokazał wspomniany wcześniej I Kongres Prawników Polskich, podczas którego powołano reprezentującą różne zawody prawnicze 15-osobową Społeczną Komisję Kodyfikacyjną. Zadaniem komisji było opracowanie i przekazanie podmiotom posiadającym inicjatywę ustawodawczą konkretnych projektów ustaw lub nowelizacji w sprawach będących tematem kongresu. Sprawozdanie z dwuletniego działania Społecznej Komisji Kodyfikacyjnej zaprezentował w Poznaniu jej przewodniczący prof. Wojciech Popiołek. Przedmiotem obrad komisji były w tym czasie koszty postępowania sądowego, bezpłatna pomoc prawna, problematyka mediacji przedsądowej, specjalizacja sędziów, udział czynnika społecznego w sądownictwie (ławnicy, sędziowie pokoju). Omawiano także procedurę cywilną: problematykę biegłego sądowego, informatyzacji sądów, doręczeń elektronicznych czy dostępu do akt sądowych.
?Nie ma wolności bez niezależności?
W trakcie kongresu odbyły się również trzy podzielone tematycznie panele dyskusyjne. Podczas pierwszego, zatytułowanego ?Nie ma wolności bez niezależności?, poruszono kwestie związane z niezależnością sądów oraz niezawisłością sędziów. Omówiono również niepokojące aspekty dotyczące postępowań dyscyplinarnych wszczynanych przeciwko sędziom. Moderatorką panelu była red. Ewa Ivanova, dziennikarka ?Gazety Wyborczej?.
?Prawo do sądu oraz niezależność prawników?
W trakcie drugiego panelu ? ?Prawo do sądu oraz niezależność prawników?, poprowadzonego przez prezesa NRA Jacka Trelę, analizowano problemy zmian w Kodeksie postępowania cywilnego oraz sądownictwa administracyjnego. Szeroko na temat problemu sądownictwa administracyjnego wypowiadał się r. pr. Rafał Stankiewicz, Wicedziekan Rady OIRP w Warszawie i kierownik Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji KRRP. Jego zdaniem działalność sądów administracyjnych jest zbyt wąska i nie chroni praw podmiotowych w sposób właściwy i efektywny. Podczas tego panelu podjęto także próbę odpowiedzi na pytanie, czy tajemnica zawodowa adwokatów i radców prawnych oraz ich niezależność są ?przywilejem korporacyjnym? czy gwarancją prawa do sądu.
Mowa nienawiści
?Przeciwdziałanie mowie nienawiści? to tytuł ostatniego panelu, za którego zorganizowanie odpowiedzialny był samorząd radców prawnych. Panel moderowany był przez Prezesa KRRP Macieja Bobrowicza. W trakcie dyskusji wyjaśniono wiele kwestii socjologicznych i prawnych związanych z nasilającym się w ostatnich latach zjawiskiem tzw. mowy nienawiści. Uczestnicy panelu zastanawiali się, dlaczego ściganie przestępstw mowy nienawiści jest takie trudne. Przedstawiono również konkretne rozwiązania prawne, które mogłyby tę sytuację zmienić.
Panel rozpoczął się od przedstawienia niepokojących statystyk ukazujących skalę problemu mowy nienawiści w dzisiejszych czasach. Wynika z nich między innymi, że aż 64% nastolatków przyznaje się do stosowania którejś z form mowy nienawiści, prawie 2/3 młodzieży zetknęło się w internecie z antysemicką mową nienawiści, co trzeci dorosły Polak zetknął się w internecie z wypowiedziami rasistowskimi, a ponad 70% młodych ludzi spotkało się z rasizmem w sieci. Z przedstawionej uczestnikom kongresu prezentacji wynika również, że osoby mające częsty kontakt z mową nienawiści deklarują wyższy poziom agresji słownej. W prezentacji postawiono pytanie będące wstępem do dyskusji ? ?Co chcemy z tym zrobić??. W panelu udział wziął m.in. Piotr Adamowicz, brat zamordowanego prezydenta Gdańska Pawła Adamowicza. Głos w dyskusji ? przy pomocy nagrania wideo ? zabrał także prezes fundacji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy ? Jerzy Owsiak.
Podsumowując dyskusję, Maciej Bobrowicz wskazał, że celem tego panelu było zwrócenie uwagi, z jak poważnym problemem mamy do czynienia w kontekście przeciwdziałania mowie nienawiści. Prezes KRRP zaapelował, aby zebrane w jednym miejscu środowisko prawnicze nigdy nie było na ten problem obojętne.
Konkretne rozwiązania prawne
Społeczna Komisja Kodyfikacyjna zaproponowała zmiany Kodeksu karnego dotyczące kwestii przeciwdziałania mowie nienawiści. Propozycje te obejmują m.in. zwiększenie wymiaru kary, jeżeli przestępstwo było motywowane uprzedzeniami związanymi z rasą, kolorem skóry, pochodzeniem lub przynależnością narodową albo etniczną, przynależnością wyznaniową albo bezwyznaniowością, światopoglądem, poglądami politycznymi, płcią, orientacją seksualną, tożsamością płciową, wiekiem, niepełnosprawnością lub inną porównywalną podstawą. Ponadto w takim przypadku sąd mógłby orzec nawiązkę na rzecz organizacji, do której zadań statutowych należy ochrona lub promowanie praw człowieka, ochrona przed dyskryminacją lub nierównym traktowaniem albo ochrona praw osób należących do grupy, wobec której przestępstwo było motywowane. Ściganie przestępstw tego typu mogłoby nastąpić na wniosek pokrzywdzonego lub organizacji, wobec której przestępstwo było motywowane. Z wnioskiem takim mógłby wystąpić także Rzecznik Praw Obywatelskich. Zmiany w Kodeksie karnym miałyby również uwzględniać karę grzywny, ograniczenia lub pozbawienia wolności w sytuacji znieważania innych osób lub grupy osób w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do tej osoby lub grupy osób dotarła, w tym również za pomocą środków masowego komunikowania.
Postulaty kongresu
II Kongres Prawników Polskich zakończył się jednogłośnym przyjęciem uchwały zawierającej postulaty dotyczące dyskutowanych zagadnień. Sygnatariusze uchwały wskazali, że ochrona praw i wolności konstytucyjnych wymaga niezawisłości sędziowskiej i niezależności sądownictwa, adwokatów, radców prawnych oraz samorządów zawodów zaufania publicznego, przy oczywistym poszanowaniu porządku konstytucyjnego państwa. Zaapelowano także o wprowadzenie konkretnych regulacji dotyczących sądownictwa, m.in. o rozdział funkcji Ministra Sprawiedliwości z funkcją Prokuratora Generalnego.
Uczestnicy kongresu wezwali też do utrzymania tajemnicy zawodowej radców prawnych i adwokatów, bez której niemożliwe byłoby wykonywanie zawodu. Zdaniem uchwałodawców niezależność adwokatów i radców prawnych wymaga istnienia mechanizmów jej ochrony, a w szczególności istnienia silnego i niezależnego od władzy państwowej samorządu wyposażonego w autonomiczne sądownictwo dyscyplinarne.
W ostatniej części dokumentu uczestnicy kongresu podkreślili, że mowa nienawiści jest dziś jednym z najpoważniejszych zagrożeń zarówno dla trwałości społeczeństwa obywatelskiego, jak i dla demokracji. Jest ona bowiem żywym narzędziem wykorzystywanym nie tylko przez zwykłych obywateli, lecz nade wszystko jest orężem w rękach polityków czy osób chcących wpływać na społeczne nastroje. Sprzyja temu rozpowszechnione poczucie bezkarności wśród hejterów i siewców mowy nienawiści.
Uczestnicy II Kongresu Prawników wyrazili swój zdecydowany sprzeciw wobec mowy nienawiści. Ich zdaniem zjawisko to powinno być w Polsce zwalczane z całą stanowczością prawa przy współdziałaniu wszystkich instytucji: władz publicznych, polityków, mediów, oświaty, wymiaru sprawiedliwości. Potrzebne są ogólnospołeczne kampanie informacyjne wskazujące, jak mowę nienawiści rozpoznać i jak jej przeciwdziałać. ? Tylko razem, łącząc siły wszystkich podmiotów odpowiedzialnych za Polskę, można skutecznie zwalczać to niepokojące zjawisko ? zapisano w uchwale.
Prawnicy zakończyli ją apelem do wszystkich sił politycznych w Polsce o zaprzestanie stosowania mowy nienawiści.
II Kongres Prawników Polskich zamknęło uroczyste odczytanie rezolucji przez gospodarzy wydarzenia. Prezes KRRP Maciej Bobrowicz zaprosił wszystkich zebranych gości na kolejny kongres, który zostanie zorganizowany za dwa lata.
Na koniec warto przytoczyć słowa Prezesa KRRP: ?Gdybym miał opisać istotę naszych zawodów, tworzyłoby ją jedynie pięć słów: nadzieja, pomoc, szacunek, praworządność, odwaga. Niosą one ogromny ładunek emocji i ogromny ładunek wiary w nasze zawody. Dopóki one istnieją, prawo zawsze w Polsce zatryumfuje. I to nie w naszym interesie, ale w interesie słabszych, pokrzywdzonych, pozostawionych samym sobie?.?
