To starożytne chińskie powiedzenie uważane jest w Państwie Środka za klątwę kierowaną do najgorszego wroga ? dla nas dzisiaj zdaje się urzeczywistniać sytuację codzienną. Uchwalone w grudniu zeszłego roku ko-lejne akty normatywne zakładające ?reformę? wymiaru sprawiedliwości wkrótce wejdą w życie. Spełnia się powoli, acz z dużą konsekwencją to, co w ubiegłym roku stanowiło naszą największą troskę. Nadchodzące miesiące przyniosą zapewne dalsze zmiany w prawodawstwie obejmującym szeroko rozumianą sferę ustrojową naszego państwa.
Stajemy przed wyjątkową sytuacją, z jaką dotychczas nie musieliśmy się mierzyć. Jesteśmy elementem szeroko rozumianego wymiaru sprawiedliwości. W nasz zawód, zawód zaufania publicznego, jest wpisana istotna odpowiedzialność. Nasze powinności i obowiązki ochrony praw podmiotowych wszystkich potrzebujących są tym większe, im większe zagrożenia stoją przed niezależnością sądów i niezawisłością sędziowską. Szczególnie istotnym przymiotem umożliwiającym wykonywanie zawodu jest tajemnica zawodowa.
Dążenie do wypełnienia sprawiedliwości jest możliwe również dzięki zagwarantowaniu silnych podstaw dla wykonywania zawodu przez profesjonalnych pełnomocników prawnych, reprezentujących jednostki w sporach z władzą publiczną, czy wspierających sądy i organy administracji w rozstrzyganiu konfliktów prawnych. Szczegółowe uregulowania dotyczące wykonywania zawodu zaufania publicznego określone w ustawie z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych przewidują, że pomoc prawna świadczona przez radcę prawnego ma na celu ochronę prawną interesów podmiotów, na których rzecz jest wykonywana (art. 2 ustawy). Wykonywanie zawodu radcy prawnego polegające na świadczeniu pomocy prawnej i mające na celu ochronę prawną interesów podmiotów, na których rzecz jest wykonywana jest bezpośrednio związane z ochroną interesu publicznego. Niewątpliwie świadczenie przez radców prawnych pomocy prawnej wiąże się z przestrzeganiem praw i wolności obywatelskich (art. 30, art. 31 ust. 1 i 2, art. 32 ust. 1 i 2, 45 ust. 1 Konstytucji RP). Mamy nie tylko prawo, ale również ? a może prze-de wszystkim ? obowiązek wspierać organy ochrony prawnej w realizacji tychże praw i wolności obywatelskich. Jakby nie zabrzmiało to górnolotnie, bez istnienia zawodu radcy prawnego (oraz zawodu adwokata) niemożliwe byłoby zapewnienie realizacji założeń przyjętych w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Stanowi on, że każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bez-stronny i niezawisły sąd.
?Zawód zaufania publicznego? to zawód polegający na obsłudze osobistych potrzeb ludzkich, wiążący się z przyjmowaniem informacji dotyczących życia osobistego i zorganizowany w sposób uzasadniający przekonanie społeczne o właściwym dla interesów jednostki wykorzystywaniu tych informacji przez świadczących usługi. Wykonywanie zawodu zaufania publicznego określane jest dodatkowo normami etyki zawodowej, szczególną treścią ślubowania, tradycją korporacji zawodowej, czy szczególnym charakterem wykształcenia wyższego i uzyskanej specjalizacji (aplikacja). Mówiąc więc o cechach wyróżniających zawód zaufania publicznego, jakim jest zawód radcy prawnego, należy podkreślić wysoki poziom wiedzy i umiejętności osób wykonujących te zawody, związanie normami etycznymi, w tym obowiązkiem przestrzegania tajemnicy zawodowej, podleganie obowiązkowi szkolenia zawodowego, szczególną więź między radcą prawnym czy adwokatem a osobą, na rzecz której świadczą pomoc prawną, opartą na zaufaniu, jak również niezależność i samodzielność w wykonywaniu zawodu. Obserwowany ciągły wzrost zaufania do pomocy prawnej świadczonej przez radców prawnych oraz coraz liczniejsze ich grono, z pewnością przyczynia się do realizacji takich wartości, jak praworządność i sprawiedliwość oraz do ochrony wolności i praw obywatelskich. Ma również coraz większy wpływ na wzrost świadomości prawnej obywateli, co ma istotne znaczenie w procesie kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego ? szczególnie dzisiaj?
My, radcowie prawni jesteśmy elementem szeroko rozumianego systemu wymiaru sprawiedliwości, wspierając interesy reprezentowanych podmiotów. Szczególnie dzisiaj, nasze powinności oraz obowiązki wynikające z konieczności wspierania ochrony praw podmiotowych jednostek wzrastają. Przyznanie radcom prawnym prawa do zachowania tajemnicy zawodowej, korzystanie ze szczególnego immunitetu w trakcie wykonywania czynności zawodowych, możliwość zrzeszania się w ramach samorządów zawodowych, poddanie wszelkich przewinień związanych z nieprawidłowym wykonywaniem zawodu w ramach systemu zawodowej odpowiedzialności dyscyplinarnej, daje gwarancje prawidłowego wykonywania przez nas czynności zawodowych. Tego typu gwarancje nie służą nam, ale reprezentowanym przez nas podmiotom. Radcowie prawni (podobnie jak adwokaci) mają w Polsce silnie zakotwiczone w Konstytucji gwarancje niezależności i samodzielności w wykonywaniu zawodu. Istotną kwestią staje się więc zagwarantowanie, przez przepisy prawa, profesjonalnym pełnomocnikom, koniecznych atrybutów niezależności pozwalających na świadczenie pomocy prawnej. Niezależność we wszelkich czynnościach związanych ze sferą świadczenia pomocy prawnej jest fundamentalną wartością zawodu radcy prawnego. Gwarantuje ona ochronę konstytucyjnych praw i wolności człowieka i obywatela, a także służy zapewnieniu należyte-go funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Radcowie prawni, jako grupa zawodowa, są profesjonalnie przygotowani do ochrony praw podmiotowych obywateli, zarówno poprzez świadczenie pomocy prawnej na ich rzecz w trakcie przygotowania do procesów sądowych, w ich trakcie, ale również w udziale we wszelkich obecnie dostępnych alternatywnych metodach rozwiązywania sporów.
W tym zakresie kwestią kluczową jest ochrona tajemnicy zawodowej. Obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, umieszczonego w art. 3 ustawy o radcach prawnych, nie można oddzielać od celu, dla którego istnieje za-wód radcy prawnego. Cel ten, z kolei, określony został w cytowanym już powyżej art. 2 ustawy. Tajemnica zawodowa, to niezwykle istotny czynnik, zapewniający prawidłowość świadczenia pomocy prawnej i pozwalający na zbudowanie szczególnej więzi z klientem. Służy ona nie tylko osobom korzystającym z pomocy przedstawicieli zawodów prawniczych, ale stanowi element prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości i całego systemu ochrony prawnej w demokratycznym państwie. Tajemnica zawodowa jest obowiązkiem radcy prawnego, a jej przestrzeganie pozwala na zbudowanie relacji opartej na zaufaniu. Pamiętać należy, bowiem, że klienci rad-ców prawnych szukający pomocy prawnej i ochrony swoich interesów, powierzają im istotne informacje z niemal każdej sfery swojego życia osobistego czy zawodowego i mają prawo oczekiwać, by były one należycie chronione przed dostępem osób trzecich. Regulacje dotyczące obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej znajdują się zarówno w ustawach regulujących wykonywanie zawodu radcy prawnego i adwokata, jak również w kodeksach etycznych uchwalonych przez oba samorządy. Tajemnicą zawodową objęte jest wszystko, o czym radca prawny dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej. Pamiętać należy, że na samorządzie zawodowym rad-ców prawnych spoczywa obowiązek czuwania nad przestrzeganiem przez radców prawnych tajemnicy zawodowej, a realizacja tego obowiązku stanowi element sprawowania pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu radcy prawnego. Obowiązek stałego monitorowania przestrzegania tajemnicy radcowskiej i jej potencjalnych naruszeń zawarty został w Wytycznych Krajowego Zjazdu Radców Prawnych w 2016 r.
Niestety, w ostatnim okresie coraz częściej spotykamy się z przyjmowaniem regulacji normatywnych naruszających tajemnicę zawodową. Jako przykład wskazać należy na konsultacje w sprawie wprowadzenia do polskiego porządku prawnego obowiązku raportowania schematów podatkowych (ang. Mandatory Disclosure Rules). Wszystkie propozycje rozwiązań dotyczących radców prawnych, jako podmiotów zobowiązanych do raportowania schematów podatkowych, mogą stanowić naruszenie obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej radców prawnych. Regulacje unijne obligują państwa członkowskie do podjęcia niezbędnych środków, w celu zapewnienia pośrednikom (a więc również radcom prawnym) możliwości uchylenia się od raportowania w zakresie, w jakim działają w granicach odpowiednich przepisów krajowych, odnoszących się do ich zawodów. Zaznaczyć należy, że w regulacjach tych nie przewidziano żadnych wyjątków od zasady respektowania tajemnicy zawodowej pośredników, w tym radców prawnych, a wręcz nakazuje się przestrzeganie obowiązku zachowania poufności w pełnym zakresie.
Zagrożeniem dla tajemnicy zawodowej są również regulacje prawne wprowadzone ustawą z dnia 15 stycznia 2016 r. o zmianie ustawy o Policji oraz niektórych innych ustaw, które w rzeczywistości dozwalają na objęcie kontrolą operacyjną również osób, zobowiązanych do ochrony tajemnicy obrończej, w rozumieniu art. 178 Kodeksu postępowania karnego, jak również osób, których działalność objęta jest tajemnicą zawodową (między innymi tajemnicą radcy prawnego i tajemnicą adwokacką), w rozumieniu art. 180 § 2 Kodeksu postępowania karnego. W tym kontekście wprowadzone regulacje jawią się, jako sprzeczne z wyrażonym w art. 42 ust. 2 Konstytucji RP prawem do obrony i związanymi z nim materialnymi oraz procesowymi gwarancjami. Poważne wątpliwości budzi w tym zakresie projektowany kształt nowej regulacji obowiązek monitorowania zagrożeń w zakresie prania brudnych pieniędzy.
W ostatnim półroczu uczestniczyliśmy w pracach nad ostatecznym kształtem nowej ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. We wrześniu ubiegłego roku wnieśliśmy do projektodawcy (Ministerstwa Finansów) szczegółowe stanowisko odnoszące się do zauważalnych, poważnych zagrożeń dla istoty naszej tajemnicy zawodowej, jakie niósł ze sobą pierwszy, przedstawiony publicznie projekt tego aktu normatywnego. Ostatecznie, większość przedstawionych przez nas uwag została uwzględniona jeszcze przed skierowaniem projektu ustawy do prac parlamentarnych.
Zawód radcy prawnego powinien być ? szczególnie dzisiaj ? misją. Mamy dbać o realizację bezpieczeństwa prawnego obywateli, przedsiębiorców i innych, tych, którzy powierzają nam swoje sprawy, interesy, tajemnice. Ważnym elementem wypełniania naszej misji staje się ochrona tajemnicy zawodowej. Wypełniamy ważną rolę publiczną, mimo że nasza działalność nastawiona jest oczywiście również na osiągnięcie środków pieniężnych służących utrzymaniu nas i naszych rodzin. Od władzy ustawodawczej powinniśmy wymagać stanowienia przepisów, które poszerzą dostęp do wymiaru sprawiedliwości a nam, radcom prawnym, będą gwarantować niezależność w świadczeniu pomocy prawnej. Miejmy nadzieję, że przedstawiciele władzy ustawodawczej i wykonawczej nadal będą dostrzegać w nas partnera w dążeniu do realizacji zadań publicznych, w tym zapewnieniu bezpieczeństwa prawnego oraz realizacji praw i wolności obywatelskich. Kierowany przeze mnie Ośrodek Badań Studiów i Legislacji podjął prace nad przygotowaniem obszernego opracowania dotyczącego problemów przestrzegania tajemnicy zawodowej radcy prawnego. Rezultatów badań wielu osób w tym obszarze należy spodziewać się w połowie bieżącego roku.
