Na wstępie należy zauważyć ? czerpiąc z warsztatu nowoczesnej translatoryki ? że omawiane pojęcia powinny być przetłumaczone w taki sposób, aby uzyskać angielskie pojęcia tak ekwiwalentne, jak to tylko możliwe, poprzez poszukiwanie instytucji takiej samej albo bardzo podobnej do instytucji systemu języka źródłowego1. Jest to więc podejście typu komparatystycznego.
W praktyce translatoryki termin[1] ?radca prawny? jest tłumaczony wielorako. W Polsko-angielskim słowniku terminologii prawniczej?[2] przyjęto, że należy go przekładać jako ?legal counsel/adviser, counsellor at law, solicitor, counselor, counsel?. Niejako w kontraście do takiego rozwiązania, Angielsko-polski słownik terminologii prawniczej[3] proponuje tłumaczyć termin ?adviser? jako ?doradca?.
W pracach czerpiących z szeroko pojętego tzw. prawa europejskiego spotkać można terminy ?legal adviser?, ?legal counsel? oraz ?legal counsellor? na określenie ?radcy prawnego[4], jak również można stwierdzić rozróżnienie pomiędzy owymi propozycjami, wskazujące, że ?counsel? jest odpowiednikiem ?radcy? (i adwokata), a ?adviser? odpowiednikiem ?doradcy, eksperta?[5].
Powyższą niepewność terminologiczną należy rozwiązać poprzez komparatystyczne sprawdzenie prawniczej terminologii angielskiej. Otóż, w systemie prawa angielskiego (a konkretnie ? w prawie Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, dotyczącego Anglii i Walii) mamy dwa zawody prawnicze: barristers i solicitors, które często są błędnie utożsamiane z występującym w polskiej jurysdykcji podziałem na: radców prawnych i adwokatów.
Funkcje tych prawników nie są tożsame z kompetencjami zawodowymi ?radcy prawnego? i ?adwokata?, z uwagi na fakt, iż w jurysdykcji angielskiej solicitors zazwyczaj nie są pełnomocnikami procesowymi (którymi są barristers)[6]. Taki podział kompetencji ma swoje źródło historyczne, bowiem w przeszłości to jedynie barristers posiadali uprawnienia do zastępstwa procesowego przejmując prowadzenie sprawy na etapie sporu sądowego od solicitors (ci ostatni porównywani są często do ?family doctors? tj. lekarzy rodzinnych, a barristers do ?specialists?, czyli lekarzy specjalistów).
Na marginesie należy zauważyć, iż reformy ostatnich lat systemu prawnego Anglii i Walii w coraz większym stopniu zacierają powyższe różnice między profesjami, umożliwiając solicitors uzyskanie ?advocacy certificate? (zaświadczenia uprawniającego do występowania przed wszystkimi sądami Anglii i Walii). Jak wynika z powyższego opisu podział na barristers i solicitors nie należy utożsamiać z podziałem na adwokatów i radców prawnych w Polsce.
Radcy prawni bowiem niejednokrotnie reprezentują procesowo swoich klientów przed wszystkimi sądami i trybunałami Rzeczpospolitej Polskiej, a zarazem nie są obłożeni obowiązkiem korzystania z usług ?prawnika sądowego? (instruction), co jest udziałem solicitors względem barristers. Nie można więc przełożyć tych terminów bezpośrednio.
W zakresie rozdźwięku pomiędzy ?[legal] adviser? i ?[legal] counsel? podejście komparatystyczne ujawnia, że ?[legal] adviser? jest używany w praktyce orzeczniczej prawa angielskiego na okoliczność ogólnego określenia ?prawnika? lub ?doradcy prawnego?[7]. Natomiast ?counsel? oznacza wykwalifikowanego prawnika, w szczególności pełnomocnika procesowego (którym w systemie prawa angielskiego jest zazwyczaj barrister)[8]. Tego typu znaczenie potwierdza Oxford Dictionary of Law[9].
Co do języka prawnego, w stanowionym prawie angielskim ?[professional] legal adviser? pojawia się na określenie prawnika, który nie posiada prawa do reprezentacji procesowej[10].
W tym miejscu należy także wspomnieć o tytule nadawanym wyróżniającym się barristers tj. Queens Counsel (QC). A zatem termin ?counsel? wywołuje u anglojęzycznego odbiorcy bardzo pozytywne konotacje, bowiem oznacza profesjonalnego pełnomocnika z uprawnieniami do występowania przed wszystkimi sądami.
Mając na uwadze powyższe, tytuł zawodowy ?radca prawny? należałoby tłumaczyć na język angielski jako: ?legal counsel?, a nie ?legal adviser?, bowiem ten ostatni oznacza ?doradcę prawnego?, który często nawet nie posiada ukończonych studiów prawniczych, a jedynie kursy z wąskiej dziedziny prawa.
Uwaga! Liczba mnoga od ?counsel? to także ?counsel? bez końcówki ?s? typowej dla rzeczowników liczby mnogiej w języku angielskim (lub ?counsellors? od terminu ?counsellor?).
A zatem Kancelaria Radców Prawnych winna być przetłumaczona jako: Legal Counsel Law Firm lub Legal Counsellors Law Firm czy też the Law Firm of Legal Counsel i odpowiednio the Law Firm of Legal Counsellors.
Kolejnym terminem stosowanym w tłumaczeniach zawodu: ?radca prawny? na język angielski jest termin attorney at law (pisany także z myślnikami attorney-at-law). Termin ten wywodzi się z USA i oznacza osobę, która praktykuje prawo[11] i która zdała egzamin zawodowy (the Bar exam) oraz posiada uprawnienia do występowania w imieniu klienta we wszystkich sprawach przed sądami, pod warunkiem uzyskania w danym sądzie licencji. Co więcej, to pojęcie oznacza ?pełnomocnika? w rozumieniu prawa materialnego. Należy zauważyć, iż nawet w amerykańskiej konwencji języka prawniczego wskazuje się jednak, że termin counsel, zbliżony znaczeniowo do attorney-at-law, oznacza takiego prawnika, który świadczy pomoc prawną oraz reprezentuje przed sądem[12]. Wydaje się więc ? również w zakresie amerykańskiego języka prawniczego ? że ?[legal] counsel? jest bardziej ekwiwalentny ?radcy prawnemu?. Jest to tym bardziej zasadne, że z podejścia komparatystycznego wynika, że w USA każdy stan ustanawia własne zasady dostępu do profesji attorney-at-law, która jest połączona z jurysdykcją stanową właśnie[13]. Nie ma to miejsca odnośnie radców prawnych.
Z uwagi jednak na powszechne stosowanie terminu attorney-at-law w biznesie, wiele renomowanych kancelarii, w tym także kancelarie międzynarodowe, używają na potrzeby przekładu tytułu radca prawny i adwokat właśnie terminu attorney-at-law.
[1] D. Kierzkowska, Tłumaczenie prawnicze, Warszawa 2008, s. 101, nb. 3.4.4.2.
[2] E. Łozińska-Małkiewicz, J. Małkiewicz, Polsko-angielski słownik terminologii prawniczej, Toruń 2005, s. 563.
[3] E. Łozińska-Małkiewicz, Angielsko-polski słownik terminologii prawniczej, Toruń 2007, s. 50 i 286?287.
[4] R. Bujalski, Angielsko-polski słownik orzecznictwa sądów europejskich, Warszawa 2009, s. 203?204.
[5] M. A. Nowicki, Słownik Europejskiej Konwencji Praw Człowieka ? angielsko-francusko-polski, Warszawa 2009, s. 19 i 64.
[6] B.A. Garner, A Dictionary of Modern Legal Usage, Oxford 1995, s. 90.
[7] Przykłady: Gott v Lawrence & Ors [2016] EWHC 68 (Ch) (14 January 2016), pkt 7 (w kontraście do counsel), Marcantonio v R. (Rev 1) [2016] EWCA Crim 14 (24 February 2016), pkt 16 (również w kontraście do counsel), Babbage, R (on the application of) v Secretary of State for the Home Department [2016] EWHC 148 (Admin) (01 February 2016), pkt 18.
[8] Przykłady: Legal Services Commission v Henthorn [2010] EWHC 3329 (QB) (04 February 2011), pkt 81, Sierra Fishing Company & Ors v Farran & Ors [2015] EWHC 140 (Comm) (30 January 2015), pkt 29, Bartholomews Agri Food Ltd v Thornton [2016] EWHC 648 (QB) (23 March 2016), pkt 11, AIC Ltd v ITS Testing Services (UK) Ltd ?The Kriti Palm? [2006] EWCA Civ 1601 (28 November 2006), pkt 388, Assange v The Swedish Prosecution Authority (Rev 1) [2012] UKSC 22 (30 May 2012), pkt 83.
[9] E. Martin (red.), Oxford Dictionary of Law, Oxford 2003, s. 122, ?Counsel: barrister, barristers collectively, or anyone advising and representing litigants?. Na marginesie można zauważyć, że ?counsel? w liczbie mnogiej zapisuje się tak samo jak w liczbie pojedynczej.
[10] The Legal Services Act 2007 (Consequential Amendments) Order 2009, article 11, http://www.legislation.gov.uk/uksi/2009/3348/article/11/made#text%3Dlegal%20adviser.
[11] B.A. Garner, Black?s Law Dictionary, 9e, s. 147: ?attorney. (14c) 1. Strictly, one who is designated to transact business for another; a legal agent. ? Also termed attorney-in-fact; private attorney. 2. A person who practices law; LAWYER. Also termed (in sense 2) attorney-at-law; public attorney. Cf. COUNSEL (2)?.
[12] Ibidem, s. 400?401: ?counsel, n. (13c) 1. Advice or assistance <the lawyer?s counsel was to petition immediately for a change of immigration status>. 2. One or more lawyers who represent a client <the client acted on advice of counsel>. In the singular, also termed counselor; counselor-at-law. Cf. ATTORNEY; LAWYER. 3. English law. A member of. the bar; BARRISTER?.
[13] Zob. Comprehensive Guide to Bar Admission Requirements 2016, http://www.ncbex.org/pubs/bar-admissions-guide/2016/index.html#p=13.
