W ciągu ostatniego roku najwięcej skarg kasacyjnych dotyczyło podatków i innych świadczeń pieniężnych, do których mają zastosowanie przepisy ordynacji podatkowej, oraz egzekucji tych świadczeń. W postępowaniach sądowoadministracyjnych na pierwszym miejscu wśród pełnomocników są radcowie prawni.
Radcowie prawni specjalizujący się w postępowaniach sądowoadministracyjnych mają powód do dumy. Są w czołówce pełnomocników reprezentujących klientów zarówno w postępowaniach toczących się przed wojewódzkimi sądami administracyjnymi, jak i przed Naczelnym Sądem Administracyjnym. W ubiegłym roku przed WSA wystąpiło 9114 radców prawnych, 7108 adwokatów, 2369 doradców podatkowych, 151 rzeczników patentowych, 754 prokuratorów oraz w czterech sprawach Rzecznik Praw Obywatelskich.
Natomiast w postępowaniach toczących się przed NSA wystąpiło 2834 radców prawnych, 2313 adwokatów,
865 doradców podatkowych, 49 rzeczników patentowych, 64 prokuratorów oraz w 22 sprawach Rzecznik Praw Obywatelskich.
Podobnie jak w poprzednich latach najwięcej skarg kasacyjnych dotyczyło podatków i innych świadczeń pieniężnych, do których mają zastosowanie przepisy ordynacji podatkowej, oraz egzekucji tych świadczeń pieniężnych. Zatem to ta tematyka była i jest w kręgu zainteresowań radców prawnych.
Czym zatem zajmowało się w ubiegłym roku sądownictwo administracyjne i w jakim kierunku kształtowały się linie orzecznicze?
SKARŻĄ PODATEK OD TOWARÓW I USŁUG
Wśród kwestii podatkowych najwięcej skarg dotyczyło podatku od towarów i usług. W 2019 r. do Izby Finansowej wpłynęło 5650 skarg kasacyjnych oraz 16 skarg o wznowienie postępowania, z czego 42% (2373) dotyczyło spraw z zakresu podatku od towarów i usług, 17% (966) podatku od nieruchomości, 14% (795) podatku dochodowego od osób fizycznych, a 8% (443) podatku dochodowego od osób prawnych.
Wojewódzkie sądy administracyjne i NSA w przeważającej części orzekały na podstawie przepisów prawa krajowego, ale z każdym rokiem rośnie liczba zagadnień, w których sądy przy orzekaniu posiłkowały się również przepisami prawa Unii Europejskiej oraz dokonywały prokonstytucyjnej i prounijnej wykładni przepisów prawa podatkowego. Nie bez znaczenia bowiem dla prawidłowości postępowań podatkowych jest dorobek orzeczniczy zarówno TK, jak i TSUE.
Rozstrzygając sprawy w oparciu o przepisy ustawy o podatku od towarów i usług, wojewódzkie sądy administracyjne stosowały prokonstytucyjną i prounijną wykładnię przepisów prawa krajowego. Przykładowo w wyroku z 13 marca 2019 r., III SA/Wa 2099/18, WSA w Warszawie stwierdził, że kary umowne z tytułu uszkodzeń wynajmowanych pojazdów stanowią formę odszkodowania i nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług jako świadczenie usług na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług. Uzasadniając tezę, sąd uznał, że elementem koniecznym dla powstania obowiązku w podatku VAT jest odpłatność. Definiując pojęcie odpłatności, sąd powołał się na orzecznictwo TSUE (np. w sprawach: C-16/93, C-213/99, C-404/99).
NSA w informacji za 2019 r. przedstawił ważne zagadnienia orzecznicze. Na uwagę zasługuje kilka rozstrzygnięć
Przesłanki odpowiedzialności rozwiedzionego małżonka są określone w ustawie ? Ordynacja podatkowa (dalej o.p.) i nie uzależniają one w jakikolwiek sposób rozstrzygnięcia w sprawie solidarnej odpowiedzialności rozwiedzionego małżonka za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej od dobrowolnych wpłat na poczet zaległości podatkowych byłego małżonka. NSA stwierdził, że przesłanki negatywne, które umożliwiają uwolnienie się od odpowiedzialności osoby trzeciej, nie występują w przypadku odpowiedzialności rozwiedzionego małżonka, gdyż art. 110 o.p. ich nie przewiduje. W razie ewentualnej egzekucji administracyjnej skarżący może podnieść zarzuty, o jakich mowa w art. 33 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, czyli wykonania w całości albo w części obowiązku, wygaśnięcia albo nieistnienia obowiązku (wyrok z 12 kwietnia 2019 r., II FSK 1416/17).
BYŁY WSPÓLNIK TEŻ ODPOWIE
Z kolei w kwestii odpowiedzialności wspólnika spółki jawnej NSA uznał, że odpowiedzialności wspólnika (byłego wspólnika) spółki jawnej za jej zaległości podatkowe (art. 115 § 1 i § 2 o.p.) nie wyklucza likwidacja spółki i brak pozostałych wspólników, ale w takim przypadku odpowiedzialność ta nie jest solidarna. Odmienne zapatrywanie wykluczałoby odpowiedzialność takiego wspólnika, jako osoby trzeciej, za zaległości podatkowe podatnika mimo spełnienia ustawowych przesłanek takiej odpowiedzialności. Jedyną przesłanką odpowiedzialności jest fakt bycia wspólnikiem w okresie, kiedy upływał termin płatności zobowiązań podatkowych. To, czy odpowiada on solidarnie, czy też wyłącznie (syngularnie), wynika już tylko z okoliczności faktycznych ? istnienia spółki osobowej oraz pozostawania przy życiu pozostałych jej wspólników (spełniających pozostałe przesłanki odpowiedzialności) w dacie orzekania o odpowiedzialności osób trzecich (wyrok z 19 października 2018 r., II FSK 2971/16).
Odnosząc się do zasady trwałości ostatecznych decyzji podatkowych, NSA wyraził pogląd, że ostateczność decyzji w rozumieniu art. 128 o.p. możliwa jest wyłącznie w przypadku jej doręczenia wszystkim wymienionym w niej adresatom. Istotne jest, aby każdy ze współwłaścicieli nieruchomości, wobec solidarnej odpowiedzialności za zobowiązanie podatkowe, miał wiedzę, iż decyzja taka została wydana (wyrok z 1 sierpnia 2019 r., II FSK 554/19).
W kwestii wznowienia postępowania podatkowego NSA uznał, że nowych okoliczności faktycznych w rozumieniu art. 240 § 1 pkt 5 o.p. nie stanowią same przez się twierdzenia osób przybierające formę zeznań czy wyjaśnień składanych w postępowaniu karnoskarbowym (lub w postępowaniu karnym), które wedle przekonania podatnika świadczyć mają o błędnie ustalonym w postępowaniu zwykłym stanie faktycznym. Wywiedzenie w dowodowym zakresie postępowania karnegoskarbowego na podstawie zeznań świadków i innych dowodów określonych okoliczności faktycznych na jego użytek nie oznacza, że wyszły na jaw nowe okoliczności istniejące w dniu wydania decyzji, a nieznane organowi ją wydającemu. Odmienna ocena co do okoliczności faktycznych przyjęta przez sąd karny nie mogła więc stanowić nowej okoliczności, o której mowa w art. 240 § 1 pkt 5 o.p. (wyrok z 22 marca 2019 r., I FSK 1007/16).
SAMOCHÓD I NIERUCHOMOŚCI
Na uwagę zasługuje orzeczenie dotyczące przychodu z tytułu użytkowania samochodu służbowego do celów prywatnych. NSA rozstrzygnął, że wartość przychodu z tytułu użytkowania samochodu służbowego do celów prywatnych, zgodnie z art. 12 ust. 2a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, obejmuje również udostępnienie danemu pracownikowi paliwa, które nie stanowi odrębnego świadczenia. Przepis art. 12 tej ustawy nie zawiera ograniczeń dotyczących sposobu korzystania z samochodu, liczby przejechanych kilometrów, używania samochodu do jazd lokalnych czy pozamiejscowych. Pracodawca, przekazując samochód służbowy, zgodnie z regulaminem jego użytkowania oddaje pracownikom do użytku pojazd gotowy do jazdy zarówno z zapewnionym paliwem, jak i materiałami eksploatacyjnymi. Korzystanie z samochodu służbowego nie jest przecież możliwe bez paliwa (wyrok z 8 stycznia 2019 r., II FSK 3642/16).
Ważne jest orzeczenie w kwestii ulgi przy nabyciu mieszkania w drodze spadku. Dokument, o którym mowa w art. 16 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku od spadków i darowizn, ma umożliwić weryfikację, że opieka była sprawowana przez wymagany okres. Wymóg zawarcia pisemnej umowy o opiekę z podpisem notarialnie poświadczonym został wprowadzony w celu wyeliminowania przypadków powołania się na fikcyjne sprawowanie opieki dla potrzeb uzyskania korzyści w postaci ulgi podatkowej. Kluczowy jest zatem podpis spadkodawcy i data jego złożenia ? stwierdził NSA. W realiach tej konkretnej sprawy co prawda w dokumencie nie było notarialnie poświadczonego podpisu osoby sprawującej opiekę, jednak mając na względzie cel społeczny ulgi z art. 16 ust. 1 pkt 3 ustawy oraz to, że dokument ten umożliwia zweryfikowanie tego, czy opieka była sprawowana, odmawianie skarżącej prawa do skorzystania z ulgi byłoby formalizmem nieprzystającym do celu, jaki ma do spełnienia dokument, o którym mowa w art. 16 ust. 1 pkt 3 ustawy. Niezasadne byłoby uzależnianie prawa do ulgi od tego, czy na dokumencie widnieje notarialnie poświadczony podpis podatnika zainteresowanego prawem do ulgi (wyrok z 19 września 2019 r., II FSK 2741/17).
Podsumowując, warto też zauważyć, że w 3465 przypadkach NSA uwzględnił skargę kasacyjną, co stanowiło 21,16% wszystkich skarg, a 11 721 skarg kasacyjnych oddalił (71,58%), natomiast 1189 załatwił w inny sposób (7,26%).
