NA CAŁYM ŚWIECIE ZDARZAJĄ SIĘ OSZUSTWA KORPORACYJNE. O AFERZE ENRONU W STANACH ZJEDNOCZONYCH, WIRECARD W NIEMCZECH, A W POLSCE O AFERZE GETBACK BĘDZIEMY JESZCZE WIELE LAT PAMIĘTAĆ. OCZYWIŚCIE NIE MOŻEMY WYKLUCZYĆ ZŁEJ WOLI W CELU DĄŻENIA DO NIEUCZCIWEGO ZYSKU, ALE NIE ZAWSZE STANOWI ONA FUNDAMENT AFERY KORPORACYJNEJ. CZY ZATEM NAUKA MOŻE NAM PODPOWIEDZIEĆ, W JAKI SPOSÓB DZIAŁAĆ, BY TEGO RODZAJU SYTUACJE NIE MIAŁY MIEJSCA?
JAROSŁAW BEŁDOWSKI
prezes Polskiego Stowarzyszenia Ekonomicznej Analizy Prawa, pracownik naukowy Szkoły Głównej Handlowej
Fot. Archiwum
To, że nie jesteśmy racjonalni w swoich działaniach, wiemy już dzięki badaniom behawioralnym. Profesor Daniel Kahneman za swoje przełomowe badania otrzymał Nagrodę Nobla w naukach ekonomicznych niemal 20 lat temu. W późniejszych eksperymentach wykazane zostało, iż wybory etyczne nie są odznaczone kolorami czarnym i białym, a natura ludzka podpowiada nam, jak realizować własne ukryte cele i w dodatku przekonać do nich innych, selektywnie podchodząc do analizy okoliczności. Bez wątpienia do tego rodzaju zachowań przyczynia się kultura korporacji ? jeżeli wszyscy przekraczają pewne granice i nie wiąże się to z konsekwencjami, to dlaczego nie mielibyśmy tego zrobić kolejny raz? Nie jest to więc nowy problem, lecz dopiero od niedawna funkcjonuje w nauce pojęcie ?ograniczonej etyczności? (ang. bounded ethicality). Jesteśmy ograniczeni w dokonywaniu wyborów etycznych, ponieważ oddziałują na nas bodźce wewnętrzne i zewnętrzne. Ale jak możemy temu przeciwdziałać?
Ograniczona etyczność funkcjonuje często jednak w sferze nieświadomości, ponieważ nie potrafimy dokonywać racjonalnych wyborów, działając pod taką presją. Ponadto przyczynia się do tego zjawisko opisane już wcześniej w literaturze behawioralnej, tj. efekt potwierdzenia (ang. confirmation bias). Efekt taki pojawia się wówczas, gdy wyszukujemy i faworyzujemy informacje, które potwierdzają nasze przekonania i hipotezy. W dodatku co do zasady jesteśmy bardziej podatni do kłamania i popełniania oszustw, jeżeli stawiane są przed nami niezwykle trudne i szczegółowe cele. Przykładowo, jeśli wyznaczony został cel osiągnięcia 12 proc. zysku na określonym portfelu akcji, analitycy finansowi koncentrowali się nie na istniejących danych, lecz na przeszłych, które dawały takie zwroty. Co zatem robić? Nietrudno się domyśleć, że można wyznaczać bardziej ogólne cele, które postrzegane są jako realne i uczciwe.
Więcej szczegółów, jak radzić sobie z ograniczoną etycznością, podaje zespół czterech naukowców z Uniwersytetu Harvarda oraz Uniwersytetu Columbia[1]. Naukowcy ci przeprowadzili eksperyment, który polegał na pokazaniu uczestnikom wyników funduszu inwestycyjnego z przeciętnymi wynikami oraz świetnymi wynikami. Co do tego ostatniego oparli się na wynikach funduszu Bernarda Madoffa, który odsiaduje wyrok ponad 100 lat w więzieniu amerykańskim za stworzenie piramidy finansowej. Mając informacje
o dziwnych ruchach związanych z tym ostatnim funduszem, uczestnicy zostali poproszeni o zarekomendowanie jednego z nich do lokowania oszczędności. I właśnie ta kwestia odróżniła ich eksperyment od innych. Nie chodziło o zwykłą rekomendację, lecz o rekomendację po rozważeniu dylematów etycznych. Spowodowało to (w badaniach takich biorą udział dwie grupy oraz tzw. grupa kontrolna), że rekomendacja pierwszej grupy (bez wahań etycznych) spadła o 17% względem grupy ?wahającej się?. Niemniej nadal rekomendacja, by iść w stronę funduszy Bernie`go Madoffa plasowała się nadal bardzo wysoko, osiągając ponad 50%.
W dalszej kolejności naukowcy sugerowali, że liczba ta mogła się zmniejszyć, jeśli grupy byłyby zachęcone do zadawania większej liczby pytań, jak i miały możliwość uzyskania dalszych informacji.
Czy zatem radcowie mogą przyczyniać do eliminowania zjawiska ograniczonej etyczności? Biorąc pod uwagę dociekliwość i chęć pozyskania informacji, jest to możliwe, pod warunkiem że sami nie zamykają oczu i nie bronią się przed efektem potwierdzenia. Warto o tym pamiętać?
[1] T. Zhang, P. Fletcher, F. Gino, M. Bazerman, Reducing bounded ethicality: How to help individuals to notice and avoid unethical behaviour, https://www.hbs.edu/faculty/Publication%20Files/Reducing+Bounded+Ethicality_5b40ee77-71a9-4444-a8ca-f5043bf022ef.pdf. Dostęp: 12 stycznia 2021 r.
