Ustawa o radcach prawnych w art. 64 ust. 1 określa rodzaje zachowań mogących doprowadzić do pociągnięcia radcy prawnego lub aplikanta do odpowiedzialności dyscyplinarnej. Są to: postępowanie sprzeczne z prawem, zasadami etyki lub godnością zawodu i naruszenie obowiązków zawodowych. Z kolei art. 11 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego stanowi, iż radca prawny obowiązany jest dbać o godność zawodu nie tylko przy wykonywaniu czynności zawodowych, ale również w działalności publicznej i w życiu prywatnym.
przewodniczący Wyższego Sądu Dyscyplinarnego
Fot. Piotr Gilarski
Naruszeniem godności zawodu jest w szczególności takie postępowanie radcy prawnego, które mogłoby zdyskredytować go w opinii publicznej lub podważyć zaufanie do zawodu radcy prawnego.
Szczególny status zawodu
Zagadnienie to od zawsze budzi emocje naszego środowiska, bowiem dochodzi tu do ingerencji w życie prywatne radcy prawnego. Racją uzasadniającą wkraczanie w tę sferę jest szczególny status naszego zawodu, zaliczanego do zawodów zaufania publicznego.
Delikty dyscyplinarne w życiu prywatnym popełniane są praktycznie w jego wszystkich aspektach ? od życia rodzinnego po wypełnianie obowiązków publicznoprawnych.
Czasami dochodzi do nich na tle sporów między aktualnymi i byłymi małżonkami lub partnerami (WO-153/19[1] ? naruszenie nietykalności cielesnej byłej żony, WO-69/20 ? naruszenie nietykalności cielesnej pasierba, WO-32/17 ? nieuprawnione pozyskanie poprzez wprowadzenie w błąd pracownika szpitala dokumentacji medycznej męża obwinionej, z którym pozostawała w poważnym konflikcie).
Poza wyżej wskazanym występują też przypadki naruszenia nietykalności cielesnej innych osób (WO-13/18 ? tu dodatkowo powiązanego ze znieważeniem funkcjonariusza publicznego w biurze zarządcy nieruchomości, WO-45/19 ? spowodowanie obrażeń ciała u pokrzywdzonej, a następnie namawianie jej do składania fałszywych zeznań, WO-87/16 ? znieważenie funkcjonariusza policji oraz naruszenie jego nietykalności cielesnej, WO-209/19 ? użycie przemocy fizycznej polegającej na szarpaniu, wypychaniu i chwytaniu za szyję innego radcy prawnego ? kobiety, byłej współpracownicy).
Nieco mniej drastyczne są okazywanie braku szacunku i agresywne zachowania wobec osób trzecich (WO-91/16 ? obwiniony podczas scysji w szpitalu mówił do fizjoterapeutki podniesionym głosem, groził jej wyrzuceniem z pracy, a także sprawdzeniem kont bankowych, źródeł utrzymania i doniesieniem do organów podatkowych, WO-120/17 ? obwiniony na swoim koncie w portalu społecznościowym zamieścił wulgarny wpis odnoszący się do marszu kobiet).
Pewna część tych spraw ma związek z zawieraniem umów (WO-71/18 ? proponowanie wpisania do treści aktu notarialnego zaniżonej ceny nieruchomości, WO-186/20 ? czterokrotne wprowadzenie w błąd pracodawcy, że ówczesna żona obwinionego wyraża zgodę na zaciąganie przez niego pożyczek poprzez podrobienie jej podpisu).
Jest też sporo deliktów polegających na niewykonywaniu zobowiązań cywilnoprawnych (WO-62/17 i WO- 90/16 ? uchylanie się od zwrotu pożyczki zaciągniętej od osób fizycznych, WO-146/18 ? niepłacenie czynszu, WO-69/16 ? wyłudzenie opłaty za benzynę od pracownicy stacji paliw, która grzecznościowo uiściła ją za obwinioną, WO- 21/2011 ? nieopłacenie czynności notarialnej w sprawie prywatnej, WO-97/18 ? wprowadzenie w błąd sprzedawcy co do zapłaty za meble, WO-174/19 ? notoryczne niepokrywanie opłat za części wspólne nieruchomości).
Jeszcze inne przewinienia ze sfery cywilnej są związane z dochodzeniem czy przymusową realizacją zobowiązań (WO-55/19 ? wtargnięcie przez obwinioną ze ślusarzem i policją do lokalu stanowiącego wprawdzie jej własność, ale zajętego przez lokatorów, bez wiedzy i zgody lokatorów i bez uzyskania orzeczenia nakazującego opróżnienie lokalu, WO-60/19 ? obstrukcja procesowa we własnej sprawie cywilnej).
Ta ostatnia sprawa wymaga szerszego omówienia, gdyż nie dość, że działanie obwinionej, która, wykorzystując znajomość procedury, przewlekała w nieskończoność uprawomocnienie się niekorzystnego orzeczenia, zostało uznane za przewinienie dyscyplinarne, to sankcja nie była symboliczna, gdyż wymierzono karę pieniężną w wysokości 10 000 zł. Sądy dyscyplinarne obu instancji uznały, że gwarancje obywatelskie radcy prawnego (szeroko rozumiane prawo do sądu i możliwość prowadzenia sprawy w sposób przez siebie przyjęty) muszą ustąpić pola obowiązkowi dbania o godność zawodu. Kasacja w tej sprawie została uznana za oczywiście bezzasadną ? II DSI 29/20. W innym przypadku (WO-66/18) mieliśmy do czynienia z zastrzeżeniem przez obwinioną kary umownej w kwocie 500 000 zł za naruszenie przez klientów zobowiązania do nieskładania wobec niej zawiadomień o popełnieniu deliktu dyscyplinarnego i wezwaniem do uiszczenia tej kary.
Nieco odmienny charakter ma sprawa, w której obwiniony, pomimo wezwań kierowanych przez pokrzywdzoną, nie zwrócił należących do niej rzeczy ruchomych, tj. laptopa, lampki biurowej, książek prawniczych, figurki Temidy oraz doniczki z kwiatami, przyniesionych przez nią do lokalu kancelarii obwinionego w związku z wcześniejszą współpracą (WO-17/20).
W sprawach mających swe źródło w stosunkach o charakterze cywilnoprawnym istotne jest, czy istnieje związek pomiędzy zaciąganiem zobowiązania a wykonywanym zawodem, np. poprzez powoływanie się na bycie radcą prawnym w celu wzmocnienia wiarygodności, uzyskania preferencyjnych warunków umowy etc. Odpowiedź twierdząca prowadzi do uruchomienia mechanizmu odpowiedzialności dyscyplinarnej.
Sporą część omawianych deliktów stanowią też czyny będące jednocześnie wykroczeniami lub przestępstwami. W tej grupie wypada wymienić:
- prowadzenie pojazdu w sytuacji utraty uprawnień – WO-35/19,
- prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości ? WO-70/16,
- wniesienie broni do sądu ? WO-33/18,
- picie piwa w parku miejskim ? WO-131/19,
- urządzanie gry o charakterze losowym z naruszeniem ustawy o grach hazardowych ? WO-112/19,
- kłamstwo lustracyjne ? WO-249/18, WO-136/20,
- utrudnianie kontroli podatkowej ? WO-34/18,
- uporczywe niepłacenie podatków ? WO-99/19,
- poświadczenie nieprawdy w dokumencie, w czasie gdy obwiniony był notariuszem ? WO-187/20.
Katalog czynów się rozrasta
Wskazane wyżej sytuacje to jedynie przykłady zachowań uznanych przez orzecznictwo za naruszające godność zawodu. Mogą one pomóc w ogólnej refleksji nad opisywanym zagadnieniem. Pamiętajmy jednak, że sądownictwo dyscyplinarne napotyka na coraz to nowe sytuacje i katalog czynów się rozrasta. Należy przy tym podkreślić, iż zachowanie naruszające godność zawodu często jest także naruszeniem prawa albo wypełnia jednocześnie znamiona innego przewinienia, co jest charakterystyczne dla postępowania dyscyplinarnego, w którym podstawy deliktów wzajemnie się przenikają.
Można też pokusić się o twierdzenie, że z reguły możliwość identyfikacji przez świat zewnętrzny osób dopuszczających się w życiu prywatnym czynów nagannych jako radców prawnych (aplikantów) decyduje o uznaniu, że naruszają one także godność naszego zawodu.
Zatem, na pytanie, które niedawno z oburzeniem zadała obwiniona na rozprawie przed Wyższym Sądem Dyscyplinarnym: ?To co, ja w domu czy na ulicy też jestem radcą prawnym??, należy odpowiedzieć twierdząco?
[1] Skrót ?WO? dotyczy orzeczeń wydanych przez Wyższy Sąd Dyscyplinarny KIRP.
