Aż 86% zdających spośród 2230 osób uzyskało wynik pozytywny podczas tegorocznego egzaminu radcowskiego.
I choć z punktu widzenia obowiązujących przepisów ustawy o radcach prawnych młodzi prawnicy, którzy zdali egzamin, uzyskają status radcy prawnego dopiero po wpisie na listę radców i po złożeniu uroczystego ślubowania, to już dziś wiadomo, że w 2019 r. przybędzie nam ponad 1,9 tys. nowych koleżanek i kolegów wykonujących zawód. Wszystkie komisje egzaminacyjne opublikowały w połowie maja oficjalne wyniki tegorocznego egzaminu radcowskiego.
Uzyskany wynik na egzaminie w 2019 r. jest zauważalnie lepszy od wyniku w roku 2018. Wówczas egzamin radcowski zdało ponad 78% młodych prawników. Dla porównania ? statystycznie ? gorzej poradzili sobie przyszli adwokaci ? spośród 1537 zdających z wynikiem pozytywnym egzamin ukończyło ponad 80,7%, tj. 1241 osób. Imponujący jest wynik z jednej z warszawskich komisji egzaminacyjnych (nr 4) na egzaminie radcowskim, gdzie zdało wszystkich 60 kandydatów, czyli 100% zdających. Najgorszy wynik na egzaminie radcowskim padł w jednej z komisji w Kielcach i wynosił 68% (34 spośród 50 zdających).
Egzaminowani, którzy przystąpili do egzaminu bezpośrednio po ukończeniu aplikacji, uzyskali najlepszy wynik ? w tej grupie egzamin zdało 94% przystępujących. Jest to stała tendencja powtarzająca się co roku. Zdaniem przedstawicieli samorządu świadczy o tym, że aplikacja jest najlepszą drogą dojścia do zawodu i to nie tylko z uwagi na osiągane wyniki podczas egzaminów zawodowych.
Jak podaje Ministerstwo Sprawiedliwości, najwięcej ocen niedostatecznych na egzaminie radcowskim komisje egzaminacyjne wystawiły z prac z zakresu prawa karnego (170), gospodarczego (110) i cywilnego (80). Najmniej problemów sprawiło zdającym rozwiązanie zadań z zakresu prawa administracyjnego oraz zasad wykonywania zawodu lub zasad etyki (odpowiednio 59 i 34 ocen niedostatecznych).
Jeśli chodzi o adwokatów ? najłatwiejsze dla zdających egzamin okazały się zadania z zakresu zasad wykonywania zawodu lub zasad etyki (16 ocen niedostatecznych), z zakresu prawa administracyjnego (41 ocen niedostatecznych) oraz gospodarczego (58 ocen niedostatecznych). Najwięcej ocen niedostatecznych wystawiono z zadań z zakresu prawa karnego i cywilnego (odpowiednio 148 i 165).
Przebieg egzaminu
Egzaminy zostały przeprowadzone w całym kraju między 26 a 29 marca 2019 r. W pierwszym dniu egzaminu ? 26 marca ? zdający rozwiązywali zadanie z zakresu prawa karnego, 27 marca zadanie z zakresu prawa cywilnego lub rodzinnego, 28 marca zadanie z zakresu prawa gospodarczego a 29 marca zadanie z zakresu prawa administracyjnego oraz zadanie egzaminacyjne z zakresu zasad wykonywania zawodu radcy prawnego lub zasad etyki.
Każdego dnia egzaminy rozpoczynały się o 10.00 i trwały po 6 godzin (od pierwszego do trzeciego dnia egzaminu) lub 8 godzin (w czwartym dniu egzaminu).
Egzamin radcowski przeprowadziło 38 komisji egzaminacyjnych w 19 miastach: Białymstoku, Bydgoszczy, Gdańsku, Katowicach, Kielcach, Koszalinie, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Olsztynie, Opolu, Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie, Toruniu, Wałbrzychu, Warszawie, we Wrocławiu i w Zielonej Górze.
Prace egzaminacyjne mogły być sporządzane w formie pisemnej lub przy użyciu własnego sprzętu komputerowego. Z tej drugiej możliwości skorzystali niemal wszyscy zdający.
Podczas egzaminu zdający mogli korzystać z przyniesionych przez siebie aktów prawnych, komentarzy i orzecznictwa. Komisje egzaminacyjne zapewniły też dostęp do stanowisk komputerowych z systemem informacji prawnych.
Frekwencja na egzaminach była bardzo wysoka. Wyniosła 98% w stosunku do liczby osób, które zostały dopuszczone do egzaminu. Do egzaminów przystąpiło 14 zdających będących osobami niepełnosprawnymi. Czas każdej części egzaminu wydłużono dla nich o połowę ? do 9 i 12 godzin. Natomiast 64 zdające kobiety ? matki karmiące dziecko ? skorzystały z uprawnienia do dwóch półgodzinnych przerw w czasie każdego dnia egzaminu.
Jak podaje Ministerstwo Sprawiedliwości, egzaminy przebiegały zgodnie z obowiązującymi przepisami. Zadania egzaminacyjne zostały wydrukowane i dostarczone przy zachowaniu zasad poufności. Do każdej komisji dostarczono też nośniki z aplikacją komputerową do zdawania egzaminów.
Zadania na egzaminie
W ocenie zespołów, które przygotowały zadania egzaminacyjne, ich prawidłowe rozwiązanie polegało: w przypadku zadań z prawa karnego i cywilnego na sporządzeniu apelacji na podstawie akt opracowanych na potrzeby egzaminu. Zgodnie ze stanowiskiem zespołów sądy I instancji, których orzeczenia znajdowały się w aktach spraw, dopuściły się szeregu uchybień, które powinny zostać wyeliminowane odpowiednio postawionymi w apelacjach zarzutami. W kazusie z prawa karnego zdający oceniali orzeczenie sądu rejonowego, który uznał Jacka Jackowskiego winnym przestępstwa znęcania się nad osobą najbliższą, o którym mowa w art. 207 § 1 Kodeksu karnego. Kazus z prawa cywilnego dotyczył instytucji odwołania darowizny.
W przypadku prawa gospodarczego zadaniem zdających było sporządzenie umowy dostawy, o której mowa w art. 605?612 Kodeksu cywilnego na podstawie opracowanego stanu faktycznego. W przypadku zaś prawa administracyjnego zdaniem zespołu do przygotowania zadań na egzamin radcowski celowe było sporządzenie skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu. Uchybienia, których dopuściły się organy administracji, dawały podstawę do sformułowania w skardze wniosku o zastosowanie przez sąd administracyjny art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c w zw. z art. 135 ustawy ? Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, tj. o uchylenie w całości decyzji organów obu instancji z uwagi na naruszenie przepisów prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, oraz naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Na potrzeby tego zadania również przygotowane były akta sprawy.
Rozwiązanie zadań z zasad wykonywania zawodu i zasad etyki polegało na sporządzeniu opinii prawnej na podstawie opracowanego na potrzeby egzaminu stanu faktycznego. Zdaniem zespołu do przygotowania zadań na egzamin radcowski osoba przystępująca do egzaminu powinna wykazać się znajomością zasad wykonywania zawodu i zasad etyki, w szczególności w zakresie Kodeksu Etyki Radcy Prawnego, przyjętego uchwałą nr 3/2014 Nadzwyczajnego Krajowego Zjazdu Radców Prawnych z 22 listopada 2014 r. oraz Regulaminu wykonywania zawodu radcy prawnego, przyjętego uchwałą nr 94/IX/2015 Krajowej Rady Radców Prawnych z 13 czerwca 2015 r. Zdający w opinii prawnej powinien zwrócić uwagę na szereg nieprawidłowości w zachowaniu bohatera kazusu będącego radcą prawnym, który uchybił zasadom wykonywania zawodu i zasadom etyki. Uchybienia dotyczyły m.in. niedochowania nakazu lojalności i koleżeństwa wobec innych radców prawnych, niezachowania niezależności w wykonywaniu czynności zawodowych, naruszenia obowiązku unikania konfliktu interesów oraz lojalności wobec klienta czy naruszenia tajemnicy zawodowej.
Zdania na temat poziomu trudności egzaminu były jak zawsze podzielone. Duża część zdających była jednak zgodna, że większym problemem było zmęczenie towarzyszące podczas kolejnych dni egzaminu niż sam poziom jego trudności. ? Ostatniego dnia egzaminu, gdzie należało zmierzyć się aż z dwoma zadaniami, przeżywałam kryzys ? mówi aplikantka z Warszawy. ? Zamiast skupić się na prawidłowym rozwiązaniu zadań, czekałam na to, kiedy egzamin się skończy. Na szczęście egzamin, z którego uzyskałam wynik pozytywny, mam już za sobą.
EGZAMIN W LICZBACH
Egzamin radcowski zdawało 2230 osób. Pozytywny wynik z egzaminu uzyskało 1917 osób, co stanowi 86%, zaś wynik negatywny 312 zdających, tj. 14%. Egzaminowani, którzy przystąpili do egzaminu bezpośrednio po ukończeniu aplikacji, uzyskali najlepszy wynik ? w tej grupie egzamin zdało 94% przystępujących. Wśród aplikantów, którzy ukończyli aplikację w latach poprzednich, pozytywny wynik uzyskało 74,5%, a wśród uprawnionych do przystąpienia do egzaminu z innych tytułów niż ukończenie aplikacji radcowskiej 67,5%.
Do egzaminu adwokackiego przystąpiło łącznie 1537 osób. Pozytywny wynik z tego egzaminu uzyskało 1241 osób, co stanowi 80,7%, a wynik negatywny 296 zdających, tj. 19,3%. Najlepsze wyniki osiągnęli zdający, którzy przystąpili do egzaminu bezpośrednio po ukończeniu aplikacji ? w tej grupie pozytywny wynik uzyskało 86,7% przystępujących. Wśród aplikantów, którzy ukończyli aplikację w latach poprzednich, egzamin zdało 63,3%, a wśród uprawnionych do przystąpienia do egzaminu z innych tytułów niż ukończenie aplikacji adwokackiej 59,4%.
Oceny
Pozytywny wynik z egzaminu radcowskiego otrzymują zdający, którzy z każdej części egzaminu otrzymają ocenę pozytywną.
Oceny rozwiązania każdego zadania egzaminu radcowskiego dokonywali niezależnie od siebie dwaj egzaminatorzy z dziedzin prawa, których dotyczyła praca pisemna, jeden spośród wskazanych przez Ministra Sprawiedliwości, a drugi spośród wskazanych przez Krajową Radę Radców Prawnych, biorąc pod uwagę zachowanie wymogów formalnych, zastosowanie właściwych przepisów prawa i umiejętność ich interpretacji, poprawność zaproponowanego przez zdającego sposobu rozstrzygnięcia problemu, z uwzględnieniem interesu strony, którą zgodnie z zadaniem reprezentuje.
Każdy egzaminator sprawdzający pracę pisemną wystawił ocenę cząstkową i sporządził pisemne uzasadnienie jej wystawienia, przekazując je niezwłocznie przewodniczącemu komisji egzaminacyjnej, który załączył wszystkie uzasadnienia ocen cząstkowych ? dotyczące prac zdającego ? do protokołu z przebiegu egzaminu radcowskiego.
Egzaminatorzy podczas sprawdzania prac egzaminacyjnych biorą pod uwagę tzw. opisy istotnych zagadnień prawidłowego ich rozwiązania, przygotowanego przez zespoły układające zadania, jednak opisy te nie wiążą egzaminatorów. Jedyne bowiem kryteria oceny prac kandydatów na radców zawarte są wyłącznie w ustawie o radcach prawnych. Na takim stanowisku od lat stoją wojewódzkie sądy administracyjne (por. np. wyrok Sądu Administracyjnego w Warszawie z 29 kwietnia 2011 r., VI SA/Wa 225/11). Opisy istotnych zagadnień są dostępne na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości.
Od uchwały o wyniku egzaminu radcowskiego zdającemu przysługuje odwołanie do komisji egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości w terminie 14 dni od dnia otrzymania uchwały o wyniku. Komisja II stopnia rozstrzyga o odwołaniu również uchwałą. Od tak podjętej uchwały komisji odwoławczej służy jeszcze skarga do sądu administracyjnego.
Biorąc pod uwagę procedurę odwoławczą, pamiętać należy, że ostateczne wyniki osiągnięte podczas egzaminów mogą się różnić od tych zaprezentowanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości.
Jak było w latach poprzednich?
W 2018 r. egzamin radcowski zdało ponad 78% młodych prawników. Do egzaminu przystąpiło wówczas 2711 osób. Wynik pozytywny uzyskało zaś 2118 przyszłych radców. W ubiegłym roku nieco lepiej poradzili sobie adwokaci ? spośród 2177 zdających z wynikiem pozytywnym egzamin ukończyło ponad 83% osób.
Po przeprowadzonym w 2017 r. egzaminie zawodowym egzamin radcowski zdało ponad 79% z 2840 kandydatów na radców. U adwokatów spośród 2592 zdających z wynikiem pozytywnym egzamin ukończyło ponad 83% osób.
Po egzaminie w 2016 r. do kilkudziesięciu tysięcy radców prawnych i adwokatów w całym kraju dołączyły ponad 4 tys. osób. Egzamin adwokacki zdało wtedy 1629 osób, czyli ponad 70% kandydatów. Lepiej spisali się wtedy radcowie ? pozytywny wynik uzyskało 2425 osób, czyli ponad 77%.
W obecnej formule egzaminy zawodowe odbywają się od kilku lat. Doświadczenia zespołów układających zadania egzaminacyjne sprawiły, że ? jak wskazuje na to powyższe porównanie ? zdawalność na egzaminie jest co roku na zbliżonym poziomie.
W przypadku niepowodzenia ?
czyli do kiedy jestem aplikantem?
I choć zdawalność na egzaminie radcowskim była w tym roku bardzo wysoka, to ? jak to bywa w przypadku każdego egzaminu ? nie wszystkim się powiodło. Ponowna możliwość zdawania egzaminu dopiero za rok. W tym czasie, oprócz przygotowań do kolejnego maratonu egzaminacyjnego, większość aplikantów będzie w dalszym ciągu wykonywać czynności zawodowe. Bardzo często czynności te są nierozerwalnie związane z występowaniem przed sądami w zastępstwie radców prawnych. Aplikanci uczą się i jednocześnie pracują w kancelariach radców prawnych a ich codziennością są wizyty w sądach. Dla ich pracodawców to niepodważalny atut. Ale co się stanie, jeśli po zakończeniu aplikacji nie udało się zdać za pierwszym razem egzaminu radcowskiego? Czy aplikant nadal będzie mógł korzystać z przyznanych mu uprawnień?
Przypomnieć należy, że po sześciu miesiącach aplikacji radcowskiej aplikant może zastępować radcę prawnego przed sądami, organami ścigania, organami państwowymi, samorządowymi i innymi instytucjami, z wyjątkiem Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu. Aplikant może również sporządzać i podpisywać pisma procesowe.
? Nie wyobrażam sobie, abym w swojej obecnej pracy straciła uprawnienia do występowania przed sądem z upoważnienia mojego patrona ? mówi aplikantka z Warszawy, której nie powiodło się podczas tegorocznego egzaminu. ? Każdy aplikant, który pracuje w kancelarii lub dziale prawnym firmy, a także ich pracodawcy, doskonale wiedzą, że trudno byłoby wykonywać dotychczasowe obowiązki bez tak przyznanych ustawą o radcach prawnych uprawnień. Dlatego w przypadku niezdania egzaminu radcowskiego po zakończeniu aplikacji mógłby pojawić się duży problem, gdyby nagle aplikant utracił te możliwości ? dodaje prawniczka.
Tego rodzaju problemowi polski ustawodawca wyszedł naprzeciw. Kilka lat temu uregulowana została kwestia statusu aplikanta. Dzięki tej regulacji przez rok od daty zakończenia aplikacji wskazanej w zaświadczeniu o jej odbyciu aplikant nie jest skreślany z listy aplikantów, zachowuje status aplikanta i w dalszym ciągu może korzystać z uprawnień do zastępowania radcy prawnego w sądach.
Zgodnie bowiem z ustawą aplikanta radcowskiego skreśla się z listy aplikantów radcowskich m.in. z upływem roku od daty zakończenia aplikacji wskazanej w zaświadczeniu o jej odbyciu. Oznacza to, że nawet pomimo niezdania egzaminu radcowskiego za pierwszym razem jeszcze przez rok młodzi prawnicy zachowują uprawnienia, które przysługują aplikantom odbywającym szkolenie. W gorszej sytuacji znajdą się osoby, którym nie uda się zdać egzaminu zawodowego po raz drugi. W takich okolicznościach aplikant zostanie skreślony z listy aplikantów i przestanie korzystać z uprawnień do zastępowania radców prawnych przed sądami.
W ostatnich latach pojawiały się głosy, aby status aplikanta uległ wydłużeniu. Niektóre środowiska wnioskowały o jego wydłużenie nawet do czterech lat. W ostatnim numerze ?Radcy Prawnego? (nr 182 marzec?kwiecień 2019 r.) informowaliśmy natomiast, że Sejm zajął się pracami nad zmianą ustawy o radcach prawnych w zakresie możliwości wydłużenia okresu posiadania statusu aplikanta po zakończeniu odbywania aplikacji o dodatkowy rok. Możliwość taką ? zgodnie z proponowanymi zmianami ? miałyby uzyskać osoby, które znalazły się w trudnej sytuacji życiowej.
I co dalej?
Jednym z większych problemów, z jakim środowisko prawnicze ma dzisiaj do czynienia, to ciągle zwiększająca się liczba prawników. I choć z roku na rok liczba zdających egzaminy zawodowe spada i coraz mniej osób rozpoczyna szkolenie na aplikacji, to w całym kraju co roku na listy samorządowe radców prawnych i adwokatów wpisują się tysiące nowych młodych prawników. Prawo to w dalszym ciągu jeden z najbardziej obleganych kierunków studiów. Na aplikacji radcowskiej i adwokackiej w całym kraju szkoli się dzisiaj kilka tysięcy osób. Czy wszyscy znajdą swoje miejsce na rynku? Odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna. Według jednych rynek nasycił się już prawnikami, według innych ten moment nadejdzie lada chwila, są też głosy, że radca prawny z dobrym przygotowaniem, gruntownie wykształcony i znający języki obce zawsze znajdzie swoje miejsce w życiu zawodowym i będzie miał szansę na rozwój.?
