Opinia Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych autorstwa dr. hab. radcy prawnego Sławomira Patyry rozwiewa wątpliwości co do możliwości posługiwania się feminatywem „radczyni prawna”, pomimo że literalnie z ustawowej ochrony korzysta określenie zawodu wyrażone w formie męskiej.
Nie ulega chyba wątpliwości, że zagadnienie współczesnych form posługiwania się tytułem zawodowym „radca prawny” w obrocie prawnym nie może abstrahować od kwestii stosowania feminatywów, czyli żeńskich form gramatycznych odnoszących się m.in. do nazw zawodów i tytułów.
W omawianej opinii jej autor wskazuje, że w językoznawstwie zwraca się uwagę, że zarówno polszczyzna, jak i inne języki rodzajowe charakteryzują się swoistą asymetrią płciową. Dotyczy ona wielu płaszczyzn języka, tj. słowotwórstwa, leksyki, frazeologii i gramatyki. OBSiL nie dokonywał szczegółowej analizy dotyczącej genezy i stosowania feminatywów, a także skutków społecznych ich wprowadzania. Przedmiotem opinii pozostała wyłącznie kwestia prawnej dopuszczalności feminatywów oraz możliwych form ich stosowania w odniesieniu do kobiet wykonujących zawód radcy prawnego.
Zdaniem opiniującego w świetle obowiązujących regulacji prawnych nie budzi wątpliwości okoliczność, że ustawowy tytuł „radca prawny” stanowi jedyne oficjalne określenie osób wykonujących zawód radcy prawnego. Nie oznacza to jednak, że w obrocie prawnym zakazane jest stosowanie jego żeńskiej formy gramatycznej, niezależnie od tego, że może to wywoływać pewne niedogodności w praktyce komunikowania. Autor opinii zauważa, że feminatyw bez problemu stosowany jest w odniesieniu do kobiet odbywających aplikację radcowską. Powszechnie tytułowane są mianem „aplikantka”, mimo że ustawa o radcach prawnych posługuje się wyłącznie męską formą gramatyczną „aplikant”.
W opinii OBSiL przywołano także stanowiska Rady Języka Polskiego, która dwukrotnie – tj. w 2012 i w 2019 r. – jednoznacznie dopuściła stosowanie żeńskich nazw zawodów i tytułów. Szczególnie mocno pogląd ten wybrzmiał w stanowisku z 2019 r., kiedy to RJP uznała, że większość argumentów przeciw tworzeniu nazw żeńskich jest pozbawiona podstaw, a dążenie do symetrii systemu rodzajowego ma podłoże społeczne. Jednocześnie w ocenie tego specjalistycznego gremium prawo do stosowania feminatywów należy pozostawić do uznania samym zainteresowanym, czyli kobietom wykonującym dany zawód.
Co jasno wybrzmiało w opinii i co powinno zakończyć trwającą od dawna dyskusję – w odniesieniu do ochrony prawnej tytułu zawodowego „radca prawny” stosowanie feminatywu w postaci poprawnego językowo zwrotu „radczyni prawna” nie narusza standardu prawnej ochrony tego tytułu, tym bardziej nie narusza godności zawodu radcy prawnego ani jakichkolwiek innych wartości związanych z jego wykonywaniem.
1 Konkluzje z opinii Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych z 27 lutego 2023 r. w sprawie ochrony tytułu zawodowego „radca prawny”. Autor: dr hab. radca prawny Sławomir Patyra.
Ochrona tytułu zawodowego radcy prawnego1
Prawna ochrona tytułu zawodowego „radca prawny” stanowi immanentny element etosu zawodu radcy prawnego jako rzecznika interesu publicznego oraz promotora ochrony wolności i praw jednostki w demokratycznym państwie prawnym.
Renoma tytułu zawodowego „radca prawny” stanowi wypadkową kompetencji profesjonalnych oraz przymiotów etycznych osób wykonujących zawód radcy prawnego;
Z uwagi na imperatyw zapewnienia pełnego profesjonalizmu usług świadczonych przez osoby posługujące się tytułem zawodowym „radca prawny” za niedopuszczalne uznać należy posługiwanie się tym tytułem zarówno w pełnej wersji językowej, jak i za pomocą skrótów tudzież potocznego określenia „mecenas” przez członków samorządu zawodowego, którzy nie zostali poddani ostatecznej, pozytywnej weryfikacji ich kompetencji w formie egzaminu radcowskiego, tj. przez aplikantów radcowskich.
Istotnym gwarantem ochrony tytułu zawodowego „radca prawny” jest samorząd radcowski, który odgrywa kluczową rolę w procedurze weryfikacji kandydatów do zawodu radcy prawnego, a także rozstrzyga w kwestii utraty prawa do posługiwania się tytułem zawodowym, decydując o skreśleniu radcy prawnego z listy lub zawieszeniu go w prawie do wykonywania zawodu.
Mimo że tytuł zawodowy „radca prawny” jest jedynym oficjalnym tytułem osób wykonujących zawód radcy prawnego, prawnie dopuszczalne jest posługiwanie się przez kobiety wykonujące ten zawód feminatywem „radczyni prawna”, który w ocenie językoznawców stanowi jedyną poprawną postać językową stosowania żeńskiej formy gramatycznej odnoszącej się do wykonywania zawodu radcy prawnego.
