W tym roku obchodzimy 20. rocznicę pełnego członkostwa Polski w Radzie Adwokatur i Stowarzyszeń Prawniczych Europy (CCBE). Polską delegację do CCBE tworzą Krajowa Izba Radców Prawnych oraz Naczelna Rada Adwokacka. Oba samorządy przewodniczą delegacji rotacyjnie, współdziałając i uzgadniając stanowisko Polski. Od 1 stycznia 2024 r. polskiej delegacji przewodniczy samorząd radców prawnych.
Komitet Kształcenia Zawodowego (Training Committee)
Prace komitetu koncentrowały się w ostatnich miesiącach na przygotowaniu materiałów konsultacyjnych (ankiet i komentarzy) służących przygotowaniu przez Komisję Europejską kolejnej Europejskiej strategii szkolenia kadr wymiaru sprawiedliwości.
W uwagach przekazanych CCBE przez ekspertów KIRP podkreślono w szczególności, że konieczne jest zintensyfikowanie szkoleń nie tylko dla sędziów i pracowników sądów (tu wskaźniki obrazujące wyniki szkoleń pozostają relatywnie wysokie), ale też dla pozostałych zawodów prawniczych, w szczególności radców prawnych i adwokatów.
Stała delegacja CCBE przy TSUE i sądzie EFTA (PD Lux)
W okresie wakacyjnym członkowie komitetu pracowali nad całościową analizą zmian w postanowieniach Statutu TSUE oraz w przepisach regulaminów obu sądów unijnych, wchodzących w życie od 1 września br. w związku z reformą systemu odesłań prejudycjalnych.
Wskazano m.in. na konieczność zwrócenia szczególnej uwagi przez pełnomocnika strony w postępowaniu krajowym na treść jego pisemnych uwag (stanowiska w sprawie odpowiedzi na zadane przez sąd krajowy pytania prejudycjalne), przesyłanych do TSUE lub SUE, oraz każdorazowego rozważenia wniesienia sprzeciwu co do ich publikacji po ogłoszeniu przez TSUE lub SUE wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie w sprawie (np. ze względu na zawarte w tym ostatnim piśmie informacje stanowiące tajemnicę zawodową radcy prawnego lub tajemnicę przedsiębiorstwa klienta) w związku z nowym brzmieniem art. 23 Statutu TSUE oraz implementujących go art. 96 § 3 Regulaminu TSUE oraz art. 202 § 3 Regulaminu SUE.
Zwrócono również uwagę na szansę, jaką daje przyjęcie przez TSUE do rozpoznania odwołania w sprawie C-776/22 P, w którym pojawia się kwestia istotna dla jedności, spójności i rozwoju prawa Unii, a mianowicie: czy w przypadku gdy zdaniem Sądu UE strona nie jest należycie reprezentowana przez adwokata (lub radcę prawnego) w rozumieniu art. 19 statutu TSUE, postanowienia art. 47 i 52 Karty praw podstawowych UE skutkują tym, że sąd powinien, przed wydaniem orzeczenia odrzucającego skargę, powiadomić o tym wspomnianą stronę, aby umożliwić jej należytą reprezentację przez pełnomocnika? We wniosku o przyjęcie odwołania do rozpoznania wskazuje się na znaczenie ewentualnego obowiązku Sądu UE, polegającego na umożliwieniu stronie uzupełnienia skargi przed stwierdzeniem jej niedopuszczalności, gdyż w przeciwnym razie – zdaniem wnoszącej odwołanie – doszłoby do naruszenia praw ustanowionych w Karcie. Podnoszone w odwołaniu naruszenie prawa polega w istocie na tym, że w Regulaminie SUE nie przewidziano wyraźnie żadnej możliwości usunięcia braków, które umożliwiałoby uniknięcie uznania wniesionej do Sądu UE skargi za niedopuszczalną.
Komitet podatkowy
Konsultacje społeczne na temat DAC
29 lipca 2024 r. CCBE udzieliła odpowiedzi na ogłoszone przez Komisję Europejską konsultacje publiczne dotyczące dyrektywy Rady 2011/16/UE z dnia 15 lutego 2011 r. w sprawie współpracy administracyjnej w dziedzinie opodatkowania i uchylającej dyrektywę 77/799/EWG (Dz.U. UE L. z 2011 r. nr 64, s. 1 z późn. zm.), tzw. DAC.
Dyrektywa, przypomnijmy, była wielokrotnie nowelizowana. Szczególne kontrowersje wzbudziła nowelizacja DAC nakładająca obowiązek raportowania schematów podatkowych (MDR) na podatników, ale także, jeżeli nie przede wszystkim, na doradców w szerokim tego słowa znaczeniu, w tym na radców prawnych. Dodajmy, że w tym roku do polskiego porządku prawnego transponowano kolejną nowelizację DAC, tzw. DAC7, nakładającą obowiązki na operatorów platform cyfrowych. Ta ostatnia nowelizacja nie była jednak objęta wspomnianymi konsultacjami publicznymi, których istotą miało być ustalenie, jak w ocenie respondentów działa DAC. Badanie takie nie miałoby większego sensu w odniesieniu do DAC7, która dopiero rozpoczęła działanie.
CCBE dokonała łącznej oceny wszystkich wersji DAC od 1 do 5, natomiast DAC6 oceniła odrębnie.
DAC1–5 pozytywnie oceniona przez CCBE
Ocena DAC1‒5 jest zasadniczo pozytywna. CCBE zwróciła uwagę, że większość danych i informacji gromadzonych i wymienianych w ramach DAC, w szczególności w ramach automatycznej wymiany informacji zgodnie z DAC3, dostarcza organom państw członkowskich informacji istotnych dla realizacji celu dyrektywy (zwalczanie oszustw podatkowych i uchylania się od opodatkowania). W ocenie CCBE wymiana ta ma znaczący pozytywny wpływ na skuteczność systemu podatkowego.
DAC6 przedmiotem krytyki ze strony CCBE
Co do DAC6 CCBE zwróciło uwagę na wiele cech regulacji powodujących, że w obecnym kształcie nie może ona zostać oceniona pozytywnie. Zdaniem CCBE dyrektywę przede wszystkim należy przejrzeć pod kątem możliwości (wykonalności) ustalania przez zobowiązanych, czy spełnione są poszczególne cechy rozpoznawcze. Ponadto nie wiadomo (nie dokonano takiego przeglądu), czy wszystkie cechy rozpoznawcze niosą ze sobą istotną (użyteczną) informację. CCBE zwróciło także uwagę, że w obecnym stanie prawnym w niektórych państwach członkowskich (np. w Polsce czy Belgii) nie sposób na podstawie obowiązujących przepisów jasno i zwięźle zdefiniować obowiązków w zakresie MDR. Skutek jest taki, że podatnicy na wszelki wypadek przekazują informacje bezużyteczne lub takie, które administracja podatkowa już posiada z innych źródeł. Nawet jednak taka postawa podatników nie daje żadnej pewności, że nie zostaną oni pociągnięci do odpowiedzialności za nieprzekazanie odpowiednich informacji. Przyczyną jest wspomniana niepewność co do zakresu ich obowiązków. Stwarza to sytuację obciążenia podatników nadmiernymi obowiązkami bez jednoczesnego zapewnienia organom państw członkowskich użytecznych lub istotnych informacji i danych w celu skutecznego zwalczania oszustw podatkowych i uchylania się od opodatkowania. Obowiązki wynikające z DAC6 są zatem nieefektywne i jednocześnie uciążliwe w porównaniu ze środkami wynikającymi z transpozycji DAC1‒5.
Szczególne obowiązki spoczywające na doradcach (pełniących funkcje tzw. promotorów lub wspomagających) powinny być poddane ocenie z punktu widzenia zobowiązania państw członkowskich do uwzględniania przy nakładaniu obowiązku przekazywania informacji obowiązków przestrzegania tajemnicy zawodowej przez osoby, które mają te informacje przekazywać. Ponadto należy wziąć pod uwagę najnowsze orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE dotyczące DAC6.
CCBE zwróciło także uwagę, że od czasu wejścia w życie przepisów krajowych transponujących DAC6 nie wprowadzono żadnych zmian czy przeglądu cech rozpoznawczych. Oznacza to, że nie zidentyfikowano żadnych dodatkowych potencjalnie agresywnych przejawów transgranicznej optymalizacji podatkowej. Skoro tak, to rodzi się wątpliwość, czy wysokie koszty administracyjne związane z DAC6 są uzasadniane, skoro nie widać żadnych praktycznych efektów działania DAC6 w zakresie wzbogacenia wiedzy organów podatkowych o metodach agresywnej optymalizacji.
Polskie orzecznictwo w zakresie DAC6
Przypomnijmy, że mniej więcej w tym samym czasie, w którym CCBE formułowała swoje uwagi, Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok K 13/20 (z dnia 23 lipca 2024 r.), w którym uznał przepisy o MDR za niezgodne z Konstytucją RP w zakresie, w jakim wykonywanie przez doradcę podatkowego obowiązków nałożonych tymi przepisami powoduje naruszenie tajemnicy zawodowej doradcy podatkowego. Trybunał uznał, że przepisy o MDR są sprzeczne z zasadą określoności prawa (art. 2 Konstytucji RP) oraz uniemożliwiają doradcom podatkowym działanie w celu ochrony interesu publicznego oraz dobra i bezpieczeństwa klientów (art. 17 ust. 1 Konstytucji RP). Wprawdzie art. 86b § 7 Ordynacji podatkowej wyłącza obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej, ale nie ma jasno określonych przesłanek, trybu ani warunków, w jakich takie wyłączenie może nastąpić. Kwestionowane przepisy o MDR są sprzeczne z ustawowym i etycznym obowiązkiem zachowania tajemnicy zawodowej przez doradców podatkowych oraz z nieograniczoną gwarancją poufności informacji przekazywanych ich klientom.
Trybunał wyraźnie wskazał, że ministerialne wyjaśnienia lub interpretacje nie są w stanie „naprawić” wadliwego prawa. Przesądza o tym zasada wyłączności ustawowej przepisów podatkowych wyrażona w art. 217 Konstytucji RP.
Trybunał uznał również, że zakwestionowane przepisy naruszają zasadę proporcjonalności ingerencji w konstytucyjne prawa i wolności, tj. prawo do prywatności (art. 47 Konstytucji RP), ochronę tajemnicy komunikowania się (art. 49 Konstytucji RP) oraz ochronę autonomii informacyjnej jednostki (art. 51 ust. 2 Konstytucji RP). Na marginesie TK uznał za sprzeczne z Konstytucją RP obowiązki wstecznego raportowania schematów podatkowych określone w przepisach przejściowych ustawy je wprowadzającej.
Formalnie wyrok dotyczy jedynie obowiązków doradców podatkowych jako promotorów i wspomagających, ale trybunał wyraźnie zaznaczył, że wynika to z zakresu wniosku o zbadanie konstytucyjności przepisów. Wniosek został złożony wyłącznie przez korporację doradców podatkowych. Z uwagi na podobnie skonstruowaną prawnie tajemnicę zawodową radców prawnych i adwokatów należy przyjąć, że ocena niekonstytucyjności przepisów o MDR dotyczy również ich obowiązków jako pośredników.
Przemysław Kamil Rosiak
Artykuł powstał we współpracy z radcami prawnymi – członkami ww. komitetów CCBE: Agnieszką Sołtys i Piotrem Karwatem.
