Przegląd najważniejszych zmian w ustawodawstwie ostatnich dwóch miesięcy.
W komisjach
Trwają prace nad przedstawionym przez Komisję Nadzwyczajną do spraw Deregulacji projektem ustawy o zmianie ustaw w celu likwidowania zbędnych barier administracyjnych i prawnych (druk sejmowy nr 2628). Projekt przewiduje nowelizację kilkunastu aktów prawnych, w tym m.in. zmiany w Kodeksie postępowania administracyjnego poprzez wprowadzenie zasady ostateczności decyzji spełniających w całości żądanie strony, dzięki czemu wnoszący nie będzie musiał oczekiwać na ich uprawomocnienie.
Sejmowa Komisja Nadzwyczajna ds. Zmian w Kodyfikacjach pracuje nad rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 2650), który, jak napisano w uzasadnieniu, ma zmniejszyć obciążenia sądów pracą i skrócić czas trwania postępowań przez uproszczenie procedur. Wśród projektowanych rozwiązań znajduje się m.in. rozszerzenie zasady zakazu nadużycia prawa procesowego poprzez uznanie za niedopuszczalne złożenie wniosku o wyłączenie sędziego niewyznaczonego do rozpoznania sprawy. Nie będzie możliwe także złożenie ponownego wniosku o wznowienie postępowania opartego na tych samych podstawach. Przyspieszeniu postępowań w postępowaniu uproszczonym służyć będzie podniesienie z 1 tys. do 4 tys. zł progu kwotowego dotyczącego tzw. spraw bagatelnych. Wartość przedmiotu sporu w sprawach o prawa majątkowe uzasadniająca właściwość sądu okręgowego wzrośnie z 75 tys. zł do 100 tys. zł. Do projektu swoją krytyczną opinię złożyła m.in. Krajowa Rada Radców Prawnych (opinia OBSiL KRRP z 30 września 2021 r.). Na etapie prac komisyjnych przyjęte zostały poprawki łagodzące szczególne rozwiązania prawne dotyczące możliwości rozpoznawania spraw cywilnych na posiedzeniach niejawnych oraz obowiązku orzekania przez sądy w tych sprawach w składach jednoosobowych w czasie epidemii COVID-19.
Uchwalone ustawy
Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (pierwotny druk sejmowy nr 2615) mającą na celu, zgodnie z uzasadnieniem, wzmocnienie ochrony osób doznających przemocy w rodzinie przez dodanie nowych instrumentów oraz usprawnienie postępowania i zwiększenie skuteczności już funkcjonujących rozwiązań. Ustawa ma także na celu dostosowanie polskiego prawa do wymogów Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, sporządzonej w Stambule 11 maja 2011 r. Propozycja legislacyjna przewiduje m.in. możliwość izolacji osoby stosującej przemoc domową, gdy swoim zachowaniem stwarza ona zagrożenie dla życia lub zdrowia domowników, także poza wspólnie zajmowanym mieszkaniem. Policja i Żandarmeria Wojskowa uzyskają uprawnienia do wydania natychmiastowego zakazu zbliżania się do osoby dotkniętej przemocą w rodzinie na określoną w metrach odległość, zakazu kontaktowania się z osobą dotkniętą przemocą domową oraz wstępu i przebywania w jej miejscu pracy lub na terenie szkoły czy placówki oświatowej itp., do których uczęszcza osoba dotknięta przemocą w rodzinie. Ponadto szersze uprawnienia do wydawania tego typu zakazów otrzymają sądy. Zakazy będą stosowane m.in. w przypadku nękania za pomocą środków komunikacji elektronicznej na odległość, wzbudzającego uzasadnione poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotnie naruszającego prywatność. Sądowy zakaz wstępu i przebywania będzie mógł objąć także miejsca, w których osoba dotknięta przemocą zwykle lub regularnie przebywa.
Uchwalona przez Sejm ustawa o fundacji rodzinnej (pierwotny druk sejmowy nr 2798) ma pomóc firmom rodzinnym w prowadzeniu działalności biznesowej po śmierci właściciela. Tworzy ona instrumenty prawne, które pozwolą firmom rodzinnym kontynuować działalność i chronić majątek. Dotyczy to np. sytuacji, w których następcy nie wykazują chęci dalszego prowadzenia biznesu lub sprawowania w nim funkcji właścicielskich. Dzięki uchwalonym przepisom możliwe będzie zakładanie fundacji rodzinnych, których zadaniem będzie realizacja celów prawnych określonych przez fundatora w oparciu o posiadany majątek. Fundator będzie miał dużą swobodę w określeniu zasad zarządzania fundacją rodzinną, jej funkcjonowania oraz celu, dla którego została ona powołana. Wartość mienia wniesionego przez fundatora na pokrycie funduszu założycielskiego nie może być niższa niż 100 tys. zł. Beneficjentem fundacji może być osoba fizyczna lub organizacja pożytku publicznego. Beneficjent może otrzymywać świadczenie pieniężne lub część mienia fundacji w przypadku jej rozwiązania. Spełnienie świadczenia nie może jednak zagrażać wypłacalności fundacji wobec innych wierzycieli.
Wejście w życie
Od 10 grudnia 2022 r. obowiązuje ustawa o medycynie laboratoryjnej (Dz.U. z 2022 r. poz. 2280), która ma na celu określenie zasad i warunków wykonywania czynności medycyny laboratoryjnej, wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego, nadzoru i kontroli laboratoriów oraz organizacji i działania samorządu diagnostów laboratoryjnych. Nowa ustawa zastąpiła obecnie obowiązującą ustawę o diagnostyce laboratoryjnej. Uchwalone przepisy przewidują m.in., że tytuł diagnosty laboratoryjnego będą mogły uzyskać wyłącznie osoby, które ukończyły studia wyższe na kierunku analityka medyczna lub medycyna laboratoryjna, a osobami uprawnionymi do samodzielnego wykonywania czynności medycyny laboratoryjnej w laboratorium będą diagnosta laboratoryjny i lekarz posiadający prawo wykonywania zawodu oraz specjalizację I lub II stopnia w określonych w ustawie dziedzinach. Ustawa otrzymała wiele pozytywnych opinii ze strony innych samorządów zawodowych, w tym samorządu zawodowego radców prawnych (opinia OBSiL KRRP z 1 sierpnia 2022 r.) oraz adwokatów (opinia ILiPP NRA z 28 lipca 2022 r.). W opiniach podkreślono potrzebę wprowadzenia spójnych i systemowych regulacji w zakresie dostępu do zawodu diagnosty laboratoryjnego zapewniających bezpieczeństwo pacjenta, które ustawa prawidłowo wdraża. Ponadto zauważono, że zapewnienie dostępu do zawodu zaufania publicznego wyłącznie osobom przygotowanym, legitymującym się specjalistycznymi kwalifikacjami zapewniającymi wysoki standard wykonywanych czynności, to jedno z podstawowych zadań każdego samorządu zawodowego, wynikających z art. 17 Konstytucji RP.
1 stycznia 2023 r. weszła w życie ustawa o zmianie ustawy o prawach konsumenta, ustawy – Kodeks cywilny oraz ustawy – Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. z 2022 r. poz. 2377), która wydłuża termin przedawnienia roszczeń z tytułu niezgodności towaru z umową. Ustawa definiuje także w wyczerpujący sposób samo pojęcie zgodności towaru z umową, stanowiąc jednoznacznie, że obejmuje ona nie tylko wady fizyczne, lecz także wady prawne towaru. Uchwalone przepisy ustanawiają także hierarchię środków ochrony konsumenta: w pierwszej kolejności będzie on miał prawo domagać się przywrócenia zgodności towaru z umową przez jego naprawę lub wymianę, a dopiero w dalszej kolejności (np. jeśli naprawa czy wymiana okażą się nieopłacalne) będzie mógł żądać obniżenia ceny lub odstąpić od umowy. Przepisy ustawy obejmują także kwestie zgodności treści cyfrowej lub usługi cyfrowej z umową oraz środki ochrony prawnej w przypadku nieprawidłowości w wykonywaniu umowy.
1 stycznia 2023 r. to początek obowiązywania innej ważnej regulacji w dziedzinie prawa konsumenckiego. Uchwalona ustawa o zmianie ustawy o prawach konsumenta oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz. 2581) implementuje prawo UE (tzw. dyrektywę Omnibus) i zawiera rozwiązania wzmacniające ochronę konsumentów podczas zawierania umów poza lokalem przedsiębiorstwa (np. w trakcie pokazów połączonych ze sprzedażą produktów lub usług). Termin odstąpienia od umów zawartych podczas niezapowiedzianej wizyty w domu konsumenta lub w trakcie wycieczki został wydłużony z 14 do 30 dni. Podczas pokazu lub wycieczki zakazane zostało zawieranie z konsumentami umów dotyczących usług finansowych. Wprowadzony został ponadto zakaz przyjmowania płatności przed upływem terminu do odstąpienia od umowy. W ustawie przewidziano także doprecyzowanie zasad informowania przez sprzedawców o obniżkach cen. Oprócz informacji o obniżonej cenie sprzedawca towaru lub usługi będzie musiał przedstawić również informację o najniższej cenie tego towaru lub usługi w okresie 30 dni przed wprowadzeniem obniżki. Uchwalone przepisy zakładają także m.in. poszerzenie obowiązków informacyjnych nałożonych na podmioty prowadzące internetowe platformy handlowe. Ich użytkownicy będą w przejrzysty sposób informowani np. o tym, czy zawierają umowę kupna z przedsiębiorcą, czy np. z osobą fizyczną, a w konsekwencji czy przysługuje im ochrona przynależna konsumentom. Ustawa uznaje za nieuczciwą praktykę rynkową wprowadzanie na rynek w co najmniej jednym państwie członkowskim UE towaru jako identycznego z towarem wprowadzonym na rynki w innych państwach członkowskich, mimo że w sposób istotny różni się on składem lub właściwościami, chyba że przemawiają za tym uzasadnione i obiektywne czynniki.
23 stycznia 2023 r. to początek obowiązywania ustawy o systemie teleinformatycznym do obsługi niektórych umów (Dz.U. z 2022 r. poz. 2754). Ustawa przewiduje utworzenie systemu teleinformatycznego do obsługi umów, ułatwiającego sporządzenie umów o pracę, umów-zleceń oraz umów uaktywniających. Dzięki systemowi możliwe będzie zarówno zawarcie umowy, jak i przekazywanie zgłoszeń do ubezpieczeń i urzędu skarbowego. Nowe rozwiązanie pomoże także w obliczaniu należności podatkowych osób zatrudnionych oraz w przekazywaniu do urzędu skarbowego informacji o pobranych zaliczkach na podatek dochodowy. Przepisy ustawy zmniejszą obciążenia pracodawców i zleceniodawców związane z obowiązkami administracyjnymi przy powierzaniu pracy. Z nowych rozwiązań skorzystają mikroprzedsiębiorcy, podmioty niebędące mikroprzedsiębiorcą zatrudniające nie więcej niż dziewięć osób, rolnicy oraz osoby fizyczne.
Od 1 lutego 2023 r. zacznie obowiązywać ustawa o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz. 2140) wprowadzająca szereg nowych rozwiązań do obecnie działającego systemu opieki nad dziećmi pozbawionymi opieki rodziców biologicznych. Wśród uchwalonych zmian są m.in. umożliwienie powrotu do dotychczasowej rodziny zastępczej, rodzinnego domu dziecka, placówki opiekuńczo-wychowawczej albo regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej osoby, która opuściła już te formy pieczy i rozpoczęła proces usamodzielniania, jednak z różnych powodów chciałaby wrócić do pieczy zastępczej, czy też wprowadzenie rejestru elektronicznego obejmującego m.in. wykazy dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej. Wśród proponowanych zmian są także te dotyczące zmian w k.p.c., które przewidują m.in. wprowadzenie systemu teleinformatycznego służącego do prowadzenia procedur dotyczących spraw z zakresu przysposobienia dziecka, co usprawni funkcjonowanie ośrodków adopcyjnych. Wprowadzone na etapie prac parlamentarnych poprawki m.in. umożliwiają udzielenie przez właściwego ministra dofinansowania ze środków Funduszu Pracy wydatków ponoszonych przez samorządy na wspieranie rodziny i systemu pieczy zastępczej.
