W dobie zagrożenia i niepewności w każdej dziedzinie życia i w związku z przełożeniem terminu egzaminu zawodowego osoby, które zakończyły szkolenie na aplikacji w grudniu 2019 r., zastanawiają się nad swoimi uprawnieniami wynikającymi z posiadania statusu aplikanta. Niewykluczone, że zajdą okoliczności, które sprawią, że zmienione nie tak dawno regulacje ustawy o radcach prawnych w zakresie wydłużenia statusu aplikanta będą musiały być zweryfikowane.
o zakończeniu aplikacji radcowskiej (z końcem roku kalendarzowego) aplikant ma możliwość przystąpienia do egzaminu zawodowego. Egzaminy radcowskie odbywają się raz w roku, w terminach wyznaczonych przez Ministra Sprawiedliwości, w porozumieniu z organami samorządu. Od lat egzaminy odbywały się w drugiej połowie marca. Jak wiemy, egzamin radcowski w tym roku został przesunięty bezterminowo. W związku ze zmieniającą się sytuacją epidemiczną w Polsce nikt nie jest w stanie przewidzieć, kiedy zostanie wyznaczony kolejny termin egzaminu.
Po zdaniu egzaminu większość aplikantów składa wnioski o wpis na listę radców prawnych i, zazwyczaj około czerwca każdego roku, odbywają się uroczyste ślubowania nowych radców. Do tego czasu przyszli radcowie zachowują uprawnienia aplikantów. ? Zgodnie z przepisami mają gwarancję zachowania uprawnień aplikanta przez okres roku, co jest całkowicie wystarczające z punktu widzenia terminów wyznaczonych w ustawie na realizację kolejnych etapów procedury wpisu na listę radców prawnych (oczywiście pod warunkiem zdania egzaminu) ? wskazują przedstawiciele samorządu. W tym roku cały proces został zachwiany.
Zakładając czarny scenariusz ? jeśli aplikanci nie przystąpią do egzaminu w terminie umożliwiającym zakończenie kompletnej procedury wpisu na listę radców prawnych do końca roku, będą musieli, co do zasady, zostać skreśleni przez odpowiedni organ samorządu z listy aplikantów. Tym samym utracą posiadane z pewnymi ograniczeniami prawo do zastępowania radcy prawnego czy podpisywania określonych pism procesowych. Utrata tego prawa może mieć wpływ na sytuację zawodową takiego aplikanta. Biorąc pod uwagę okoliczność, że większość aplikantów lub osób po zakończeniu aplikacji, a przed zdaniem egzaminu zawodowego, pracuje w kancelariach radców prawnych, zastępując na co dzień radców w trakcie postępowań sądowych ? utrata statusu aplikanta może okazać się sporym problemem.
Taka sytuacja wydaje się jednak nieprawdopodobna: samorząd zapewnia, że na pojawiające się problemy będzie reagował natychmiast ? aby wspomóc młodych prawników w zachowaniu uprawnień związanych z ich statusem.
Przypomnieć można, że we wrześniu ubiegłego roku weszły w życie regulacje umożliwiające osobom, które po ukończeniu aplikacji radcowskiej znalazły się w trudnej sytuacji życiowej, wydłużenie statusu aplikanta o dodatkowy rok. Do czasu ich wprowadzenia obowiązujące przepisy prawa nie przewidywały żadnych wyjątków, a samorząd radcowski musiał skreślić po upływie roku od zakończenia aplikacji każdego aplikanta, bez względu na powód, dla którego nie przystąpił do egzaminu.
Zgodnie z obowiązującymi od września 2019 r. przepisami rada danej okręgowej izby radców prawnych może w drodze uchwały, na wniosek aplikanta złożony przed upływem roku od daty zakończenia aplikacji radcowskiej i na podstawie przedstawionych dokumentów, wydłużyć status aplikanta o rok w przypadku wystąpienia określonych okoliczności uniemożliwiających przystąpienie do egzaminu radcowskiego w najbliższym terminie po zakończeniu aplikacji radcowskiej. Okoliczności precyzyjnie wymienione w ustawie to:
1. wystąpienie u aplikantki powikłań związanych z przebiegiem ciąży, trwających co najmniej 30 dni, w okresie ostatnich sześciu miesięcy trwania aplikacji radcowskiej lub w okresie od jej zakończenia do dnia zakończenia egzaminu radcowskiego;
2. choroby aplikanta powodujące niezdolność do pracy przez okres co najmniej 90 dni albo wymagające hospitalizacji przez okres co najmniej 21 dni ? w okresie ostatnich sześciu miesięcy trwania aplikacji radcowskiej lub w okresie od jej zakończenia do dnia zakończenia egzaminu radcowskiego;
3. urodzenie przez aplikantkę dziecka w ostatnim roku aplikacji radcowskiej lub w okresie od jej zakończenia do dnia zakończenia egzaminu radcowskiego albo gdy termin porodu został ustalony na dzień przypadający nie później niż trzy miesiące od dnia zakończenia egzaminu radcowskiego.
W toku prac nad zmianami podkreślano, że nie można osób, których dotknęły wskazane w projekcie szczególne sytuacje życiowe lub zdrowotne, skreślać automatycznie z listy aplikantów. Tym samym wprowadzenie mechanizmu pozwalającego przedłużyć posiadanie statusu aplikanta ? dla osób w szczególnych, określonych sytuacjach ? o jeden rok w ocenie Rady Ministrów zasługiwało na pełne poparcie. Zdaniem projektodawców gwarancją nienadużywania zaproponowanych rozwiązań jest powierzenie decyzji w każdej indywidualnej sprawie okręgowej radzie adwokackiej albo radzie okręgowej izby radców prawnych. Wskazywano również, że wydłużenie o rok okresu posiadania statusu aplikanta będzie wystarczające do przystąpienia do kolejnego egzaminu zawodowego i uzyskania wpisu na listę adwokatów albo radców prawnych, a tym samym zdobycia uprawnienia do wykonywania zawodu.
W świetle okoliczności, z jakimi mamy do czynienia dzisiaj, okazać się może, że wymieniony w ustawie katalog przyczyn umożliwiających wydłużenie statusu aplikanta powinien by szerszy i bardziej elastyczny. Miejmy nadzieję, że rozważania te potraktować będzie można czysto teoretycznie.
DLACZEGO TAK WAŻNE JEST POSIADANIE STATUSU APLIKANTA?
Zgodnie z ustawą o radcach prawnych po sześciu miesiącach aplikacji radcowskiej aplikant radcowski może zastępować radcę prawnego przed sądami, organami ścigania, organami państwowymi, samorządowymi i innymi instytucjami, z wyjątkiem Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu. Poza tym aplikant radcowski może także sporządzać i podpisywać pisma procesowe związane z występowaniem radcy prawnego przed sądami, organami ścigania i organami państwowymi, samorządowymi i innymi instytucjami ? z wyraźnego upoważnienia radcy prawnego, z wyłączeniem apelacji, skargi kasacyjnej i skargi konstytucyjnej.
Na mocy ustawy ? Prawo o adwokaturze aplikant radcowski może także zastępować adwokata na takich samych zasadach jak radcę prawnego, jeżeli adwokat jest wspólnikiem w spółce adwokacko-radcowskiej, z wyjątkiem spraw, w których adwokat występuje w charakterze obrońcy w postępowaniu karnym i w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe. Zapis ten koresponduje z regulacją ustawy o radcach prawnych mówiącą o tym, że aplikant adwokacki może zastępować radcę prawnego na takich samych zasadach jak adwokata, pod warunkiem że radca prawny jest wspólnikiem w spółce adwokacko-radcowskiej.
