Niezmiennie od lat, a także w 2023 r. najwięcej absolwentów studiów prawniczych, obierając dalszą ścieżkę kariery, zdecydowało się na zdawanie na aplikację radcowską – wynika z analizy Ministerstwa Sprawiedliwości profilu kandydatów na aplikacje prawnicze, zaprezentowanej podczas dorocznej konferencji ministra sprawiedliwości z przedstawicielami uczelni wyższych oraz prawniczych samorządów zawodowych.
Przedstawiciele Ministerstwa Sprawiedliwości 12 marca spotkali się z dziekanami wydziałów prawa uczelni publicznych i niepublicznych oraz przedstawicielami prawniczych samorządów zawodowych, by omówić wyniki egzaminów wstępnych na aplikacje prawnicze, które odbyły się 30 września 2023 r.
W konferencji w Ośrodku Szkolenia Służby Więziennej w Popowie uczestniczyli minister sprawiedliwości Adam Bodnar i jego zastępczyni Maria Ejchart oraz przedstawiciele władz prawie 40 uniwersytetów i uczelni wyższych prowadzących studia na kierunku prawo. Samorząd radców prawnych podczas spotkania reprezentowali Prezes Krajowej Rady Radców Prawnych Włodzimierz Chróścik oraz Wiceprezes Krajowej Rady Radców Prawnych Zbigniew Tur. Na spotkaniu obecni także byli m.in. prezes Krajowej Rady Komorniczej Sławomir Szynalik, wiceprezes Naczelnej Rady Adwokackiej Bartosz Tiutiunik oraz wiceprezes Krajowej Rady Notarialnej Aleksander Szymański.
Od 2008 r. w Ministerstwie Sprawiedliwości sporządzana jest szczegółowa analiza wyników oraz profilu kandydatów na aplikacje. Wnioski są przedmiotem dyskusji z przedstawicielami tych środowisk. Ministerstwo Sprawiedliwości wskazuje, że wyniki egzaminów absolwentów uczelni prawniczych to cenne źródło informacji, pozwalające ocenić jakość przygotowania do tych egzaminów przez uczelnie.
– Tegoroczne spotkanie, podobnie zresztą jak wcześniejsze, oceniam jako bardzo konstruktywne – wskazuje Prezes KRRP Włodzimierz Chróścik. – Zaprezentowane podczas konferencji dane dają pole do dyskusji wszystkim zainteresowanym stronom nad tym, jak wyglądał egzamin w tym roku i jakie obserwujemy tendencje w ostatnich kilkunastu latach. Najistotniejszym wnioskiem dla samorządu wynikającym z konferencji jest fakt, iż pomimo utrzymującego się od kilku lat spadku ogólnej liczby kandydatów zdających na wszystkie rodzaje aplikacji proporcje pomiędzy chętnymi na poszczególne rodzaje aplikacji, tj. radcowską a pozostałymi, pozostają niezmienne. Na aplikację radcowską zdaje najwięcej kandydatów i największa ich liczba podejmuje na niej szkolenie.
Egzaminy na „korporacyjne” aplikacje prawnicze – radcowską, adwokacką i notarialną – organizowane są przez Ministra Sprawiedliwości od 2006 r. Od 2008 r. Minister Sprawiedliwości przeprowadza także egzamin na aplikację komorniczą. W tym okresie do egzaminów przystąpiło łącznie 160 508 osób. Średnia zdawalność wyniosła przez wszystkie lata 47,1%, co oznacza, że na aplikacje dostało się 75 668 osób.
Zdaniem Ministerstwa Sprawiedliwości ukończenie aplikacji i zdanie państwowego egzaminu zawodowego jest najczęściej wybieraną drogą uzyskania uprawnień do wykonywania zawodów adwokata, radcy prawnego, notariusza czy komornika sądowego.
Aplikanci w liczbach
W 2023 r. do egzaminów wstępnych na aplikacje adwokacką, radcowską, notarialną i komorniczą przystąpiło łącznie 6058 studentów z 54 polskich uczelni (25 publicznych i 29 niepublicznych) i z ośmiu uczelni zagranicznych. Egzaminy zdało 3667 osób, czyli 60,5% kandydatów. Natomiast spośród 5716 absolwentów wydziałów prawa, którzy ukończyli studia w 2023 r., do egzaminów przystąpiły 2542 osoby. Oznacza to, że zainteresowanie absolwentów aplikacjami od kilku lat kształtuje się na podobnym poziomie, przystępuje do nich około 40–44% absolwentów wydziałów prawa. Egzaminy przeprowadziło 55 komisji egzaminacyjnych powołanych przy Ministrze Sprawiedliwości w 19 miastach, w tym: 21 dla obszaru właściwości 24 okręgowych rad adwokackich, 25 dla obszaru właściwości 19 rad okręgowych izb radców prawnych, 6 dla obszaru właściwości 11 rad izb notarialnych, 3 dla obszaru właściwości 11 rad izb komorniczych.
Należy przy tym zauważyć, że absolwenci uczelni wyższych najczęściej wybierali aplikację radcowską. Spośród absolwentów 47 uczelni wyższych absolwenci 20 uczelni najczęściej wybierali aplikację radcowską (43%), w przypadku trzech uczelni zainteresowanie rozłożyło się w równym stopniu pomiędzy aplikację adwokacką i radcowską, i w przypadku jednej uczelni największym zainteresowaniem cieszyła się aplikacja komornicza.
Do egzaminu wstępnego na aplikację radcowską przystąpiły 2982 osoby, zdały 1804 osoby, co stanowi 60,5%. W roku 2022 zdawalność wyniosła 41,3%.
Dla porównania do egzaminów na aplikację adwokacką przystąpiły 2394 osoby, a zdało je 1445 osób, co stanowi 60,4% przystępujących. Tymczasem w roku 2022 zdawalność wyniosła 41,9%. Do egzaminu wstępnego na aplikację notarialną przystąpiły 542 osoby, zdało go 296 osób, co stanowi 54,6%. W roku 2022 zdawalność wyniosła 57%. Do egzaminu wstępnego na aplikację komorniczą przystąpiło natomiast 140 osób, zdały go 122 osoby, co stanowi 87,1%. W roku 2022 zdawalność wyniosła 61,3%.
Najistotniejszym wnioskiem dla samorządu wynikającym z konferencji jest fakt, iż pomimo utrzymującego się od kilku lat spadku ogólnej liczby kandydatów zdających na wszystkie rodzaje aplikacji proporcje pomiędzy chętnymi na poszczególne rodzaje aplikacji, tj. radcowską a pozostałymi, pozostają niezmienne. Na aplikację radcowską zdaje najwięcej kandydatów i największa ich liczba podejmuje na niej szkolenie.
Uczelnie zagraniczne, których absolwenci przystąpili do egzaminów wstępnych na aplikacje prawnicze (z każdej przystąpiło po jednym absolwencie):
• Uniwersytet Michała Römera w Wilnie (Litwa);
• Uniwersytet Europejski we Frankfurcie nad Odrą (Niemcy);
• Doniecki Państwowy Uniwersytet Zarządzania (Ukraina);
• Dniepropietrowski Narodowy Uniwersytet im. Olesia Honczara (Ukraina);
• Narodowa Akademia Prawnicza Ukrainy (Ukraina);
• The University of Law (Wielka Brytania);
• Federalna Państwowa Budżetowa Instytucja Oświatowa Wyższego Kształcenia Zawodowego – Rosyjska Akademia Praworządności (Rosja);
• Narodowy Tomski Państwowy Uniwersytet Badawczy w Tomsku (Rosja).
Zainteresowanie aplikacjami
Analiza przedstawianych przez MS danych z ostatnich lat pokazuje, że liczba przystępujących do egzaminów wstępnych na aplikację osób od 2010 r. co do zasady spada. W 2009 r. do egzaminów wstępnych przystąpiły aż 14 183 osoby. Do 2022 r. liczba ta spadła do 5806 osób. Nieco więcej osób przystąpiło do egzaminów w ubiegłym roku – jak wskazywano powyżej, było to 6058 osób. Aktualne pozostają wyjaśnienia przedstawicieli samorządu radców prawnych, że taka tendencja nie oznacza jednocześnie zmniejszenia zainteresowania aplikacjami. Częściowo wynika to ze spadającej liczby absolwentów prawa. O ile przed dekadą było ich 8 tys., o tyle w ubiegłym roku już 5716 osób. Zauważono ponadto, że jeszcze kilka lat temu dużo więcej osób zdawało na aplikacje po kilka razy, co wpływało na liczbę zdających. Teraz do egzaminu przystępują głównie absolwenci tego i poprzedniego rocznika. A że jest ich znacznie mniej niż kilka lat temu, mniej osób podchodzi do egzaminu.
Aktualne są także głosy, że nasycenie rynku prawniczego często powoduje także odwrót chętnych wybierających tę ścieżkę kariery. Wskazuje się także, że na ewentualny spadek zainteresowania zawodami adwokata i radcy prawnego – a tym samym aplikacjami – może wpływać wiele czynników, takich jak konkurencja czy demografia.
Przewaga kobiet
Dane MS potwierdzają utrzymującą się tendencję wyraźnej przewagi kobiet wśród zdających na aplikacje prawnicze.
Spośród przystępujących do egzaminów osób (łącznie 6058) było 3731 kobiet (61,6% zdających) oraz 2327 mężczyzn (38,4% zdających).
Wyniki pozytywne uzyskały natomiast 2223 kobiety i 1444 mężczyzn. Oznacza to jednak, że zdawalność w grupie mężczyzn, która wyniosła 62,1%, była minimalnie wyższa od zdawalności wśród kobiet – 59,6%.
Największą przewagę kobiet nad mężczyznami odnotowano w przypadku aplikacji notarialnej, gdzie 73,6% przystępujących do egzaminu stanowiły kobiety (399 kobiet wobec 143 mężczyzn). Wynik pozytywny uzyskało w tym przypadku 205 kobiet i 91 mężczyzn (69,3% do 30,7%).
W przypadkach pozostałych aplikacji przewaga kobiet jest również zauważalna. W przypadku aplikacji radcowskiej do egzaminu przystąpiło 1788 kobiet oraz 1194 mężczyzn. Zdały go natomiast 1082 kobiety i zdało go 722 mężczyzn (60% do 40%). W przypadku aplikacji adwokackiej do egzaminu przystąpiło 1459 kobiet oraz 935 mężczyzn. Ten egzamin zdały 862 kobiety oraz zdało 583 mężczyzn (59,7% do 40,3%).
Pytania łatwe czy trudne?
Analizy Ministerstwa Sprawiedliwości każdego roku są bardzo szczegółowe także w zakresie konkretnych pytań, jakie pojawiały się na egzaminach. W analizie ministerstwa obliczono np. odsetek poprawnych odpowiedzi udzielonych na każde pytanie, każde z pytań przyporządkowano do odpowiedniego zakresu prawa w rozumieniu ustaw samorządowych, obliczono odsetek poprawnych odpowiedzi dla każdego z zakresów prawa, a także wskazano pytania, które były dla zdających najtrudniejsze i najłatwiejsze, oraz zakresy prawa, które były dla zdających najtrudniejsze i najłatwiejsze.
Najłatwiejsze pytanie na egzaminie wstępnym na aplikacje radcowską i adwokacką w 2023 r., na które poprawnie odpowiedziało 98,9% zdających na aplikację radcowską i 98,2% zdających na aplikację adwokacką, brzmiało:
Zgodnie z Kodeksem postępowania cywilnego w razie uzasadnionej potrzeby sąd może udzielić stronie niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych:
A. tylko wówczas, gdy przyznano jej pełnomocnika z urzędu,
B. tylko wówczas, gdy jest ona reprezentowana przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub radcę Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej,
C. jeżeli występuje ona w sprawie bez adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej.
Poniżej prezentujemy także dwa najtrudniejsze pytania:
Zgodnie z Kodeksem pracy pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy, w wymiarze dwóch dni albo 16 godzin, z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli jest niezbędna natychmiastowa obecność pracownika; w okresie tego zwolnienia od pracy pracownik:
A. zachowuje prawo do całości wynagrodzenia,
B. zachowuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia,
C. nie zachowuje prawa do wynagrodzenia nawet w części.
Kandydaci na aplikantów adwokackich – 19,7% poprawnych odpowiedzi.
Kandydaci na aplikantów radcowskich – 25,3% poprawnych odpowiedzi.
Zgodnie z ustawą o księgach wieczystych i hipotece, jeżeli właściciel lub osoba trzecia oddziaływa na nieruchomość w taki sposób, że może to pociągnąć za sobą zmniejszenie jej wartości w stopniu zagrażającym bezpieczeństwu hipoteki, wierzyciel może żądać:
A. zaniechania tych działań,
B. zaniechania tych działań oraz ustanowienia dostatecznego zabezpieczenia dodatkowego,
C. ustanowienia dostatecznego zabezpieczenia dodatkowego oraz odszkodowania.
Kandydaci na aplikantów radcowskich – 21,6% poprawnych odpowiedzi.
Kandydaci na aplikantów adwokackich – 20,3% poprawnych odpowiedzi.
Kto był najlepszy?
Najlepsze rezultaty osiągnęli, podobnie jak w latach wcześniejszych, absolwenci Uniwersytetu Jagiellońskiego, spośród których egzamin zdało 80,8%. Drugi wynik uzyskali studenci Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (74,1%). Kolejne miejsca w klasyfikacji zajęli absolwenci Uniwersytetu Warszawskiego (71%) i Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach (69,1%). Spośród uczelni z mniejszą liczbą studentów najlepsze wyniki osiągnęły osoby, które ukończyły Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie. Aż 67,7% spośród nich pozytywnie zdało egzamin.
Zdecydowana większość osób przystępujących do tych egzaminów skończyła uczelnie publiczne, kilkanaście procent zaś uczelnie niepubliczne. Także zdawalność wśród absolwentów uczelni publicznych była wyższa.
Jak wskazuje MS, analizując średnią liczbę punktów uzyskanych przez kandydatów na aplikacje, można zauważyć zależność pomiędzy oceną ze studiów a uzyskaną liczbą punktów – im wyższa ocena na studiach, tym zauważalnie wyższa liczba punktów zdobytych podczas egzaminu wstępnego.
Istnieje także zależność pomiędzy odsetkiem zdawalności a trybem, w którym absolwenci odbywali studia. Odsetek osób, które uzyskały wynik pozytywny i studiowały stacjonarnie, był wyższy.
Najwyższa zdobyta liczba punktów wyniosła 145 i uzyskały ją trzy osoby: absolwentka Uniwersytetu Gdańskiego w ramach komisji egzaminacyjnej ds. aplikacji adwokackiej w Gdańsku, absolwent Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie w ramach komisji egzaminacyjnej ds. aplikacji notarialnej w Warszawie oraz absolwentka Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w ramach komisji egzaminacyjnej ds. aplikacji komorniczej w Poznaniu.
Statystyczny aplikant
Z analizy przeprowadzonej przez ministerstwo wynika, że statystyczny kandydat na aplikacje w 2023 r.: ukończył studia stacjonarne (65,8%); na uczelni publicznej (81,3%); na Uniwersytecie Warszawskim (9,2%); w 2023 r. (42,6%); z oceną dobry plus na dyplomie (34,4%); zdawał w Warszawie (30,9%); na aplikację radcowską (39,5%), jest kobietą (61,6%).
Natomiast statystyczny aplikant ukończył studia stacjonarne (72,3%); na uczelni publicznej (86,8%); na Uniwersytecie Warszawskim (10,8%); w 2023 r. (46,3%); z oceną bardzo dobry na dyplomie (36,9%); zdał w Warszawie (32,1%); na aplikację radcowską (49,2%), jest kobietą (60,6%).
Co ciekawe, w 2023 r. wśród zdających na wszystkie aplikacje zawodowe 99 osób wskazało, że przystępują do egzaminu wstępnego po raz piąty lub więcej, w tym dwie osoby po raz 15, pięć osób po raz 10 i dwie osoby po raz 9. Zdawalność w tej grupie osób wyniosła 32,3%.
W latach poprzednich
Dla porównania w 2022 r. do egzaminów prawniczych przystąpiło łącznie 5806 osób. Egzaminy zdało 2550 osób, czyli 44% kandydatów. W 2021 r. do egzaminów prawniczych łącznie przystąpiły 6373 osoby, a zdało je 3800 z nich, tj. 59,6% uczestników. W 2020 r. do egzaminu państwowego na aplikacje radcowską, adwokacką, notarialną i komorniczą przystąpiło 6118 osób, a zdało je 3028 z nich, tj. 49,5% uczestników. W 2019 r. do egzaminów przystąpiło ponad 6500 osób. W 2018 r. egzamin zdało 52% kandydatów. W 2017 r. to 54,6% zdających.
Egzamin wstępny na aplikację radcowską 2024
Choć Minister Sprawiedliwości ma jeszcze czas na oficjalne ogłoszenie daty egzaminu wstępnego na aplikację radcowską – już dziś wiemy, że planowany termin egzaminu to 28 września 2024 r. (sobota). Tak wynika z informacji Departamentu Zawodów Prawniczych Ministerstwa Sprawiedliwości. Kolejnym krokiem będzie oficjalne ogłoszenie o terminie egzaminu, które musi być zamieszczone w Biuletynie Informacji Publicznej w marcu br. Przewodniczący zespołu do przygotowania pytań testowych na egzamin wstępny dla kandydatów na aplikantów adwokackich i radcowskich poda także do publicznej wiadomości ustalony przez zespół i zatwierdzony przez Ministra Sprawiedliwości wykaz tytułów aktów prawnych, według stanu prawnego obowiązującego w dniu ogłoszenia, z których wybrane stanowić będą podstawę opracowania pytań testowych na egzaminach. W ubiegłym roku kandydaci na aplikantów musieli zapoznać się z 51 aktami prawnymi.
