Nie ma chyba drugich takich przepisów w naszym kraju, które napotkałyby na równie mocny opór ze strony ich odbiorców jak obowiązujące od 1 stycznia regulacje dotyczące schematów podatkowych.
Zobowiązują one niektóre podmioty do przekazywania Szefowi Krajowej Administracji Skarbowej informacji o schematach podatkowych (MDR ? Mandatory Disclosure Rules). Ich wprowadzeniu sprzeciwiały się wszystkie samorządy zawodów zaufania publicznego, których przepisy te dotyczą, jak i sami przedsiębiorcy.
Już na etapie procesu legislacyjnego pojawiało się wiele dyskusji, debat, opinii, które wyrażały zdecydowany sprzeciw wprowadzeniu obowiązku raportowania schematów podatkowych. Władze samorządów: radców prawnych, adwokatów, notariuszy i doradców podatkowych przyjmowały stanowiska, w których odnosiły się krytycznie do projektowanych przepisów. Główny zarzut dotyczył tego, że dyrektywa zobowiązująca do wdrożenia przedmiotowych przepisów dotyczy transakcji transgranicznych a Polska chce również raportów o schematach krajowych. Były też wątpliwości co do konstytucyjności tych przepisów.
Pojawiły się opinie, że polskie przepisy zawierają rozszerzony katalog cech rozpoznawczych, w przeciwieństwie do zawartych w dyrektywie Rady 2018/822, wskazujących na potencjalne zastosowanie danego schematu podatkowego.
KRRP krytycznie o projekcie
W opinii Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych z 4 września 2018 r. do projektu z 24 sierpnia 2018 r. ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku od osób prawnych oraz ustawy ? Ordynacja podatkowa poza innymi regulacjami odniesiono się także do przepisów dotyczących raportowania schematów podatkowych. Stwierdzono, że w tym projekcie najwięcej wątpliwości budzi kwestia informowania Szefa Krajowej Administracji Skarbowej o schematach podatkowych. ?Analiza projektu prowadzi do wniosku, że nie wszystkie uwagi i postulaty zgłaszane na etapie konsultacji zostały przez Ministerstwo Finansów uwzględnione?. Podkreślono, że zakres zmian dotyczących ujawniania informacji o schematach podatkowych jest bardzo szeroki i ma bezpośredni wpływ na wykonywanie zawodu przez radców prawnych, którym nadano status ?promotorów?.
W opinii podkreślono, że aczkolwiek wprowadzenie uregulowań dotyczących ujawniania informacji o schematach podatkowych wynika, zdaniem Ministerstwa Finansów, z konieczności wdrożenia postanowień dyrektywy Rady UE 2018/822 z 25 maja 2018 r., to jednak rozwiązania zawarte w projekcie ministerialnym znacznie wykraczają poza ramy przewidziane w dyrektywie. Realizacja obowiązków informowania o schematach podatkowych wymaga przede wszystkim dokonania przez radcę prawnego oceny, czy w danym przypadku powstaje schemat podatkowy podlegający raportowaniu.
Stwierdzono też, że największe wątpliwości budzi jednak kwestia tajemnicy zawodowej radcy prawnego. Zapewnienia projektodawcy, że projektowane regulacje MDR nie naruszają tajemnicy zawodowej radców prawnych, uznano za niezgodne z prawdą. Obawiano się, że zakres przekazywanych przez radcę prawnego danych może pozwalać na identyfikację korzystającego, co w konsekwencji może doprowadzić do tego, że podatnicy będący klientami radcy prawnego mogą uznać radców prawnych za ?donosicieli?. Podkreślano, że także możliwość zwolnienia radcy prawnego przez jego klienta z tajemnicy zawodowej nie wynika z ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych.
Obowiązek zachowania w tajemnicy informacji pozyskanych w związku ze świadczeniem pomocy prawnej jest immanentną cechą zawodu radcy prawnego, a jego naruszenie grozi odpowiedzialnością dyscyplinarną. W opinii zwrócono uwagę, że zmiany prowadzą do nałożenia na podatników i ich doradców (np. radców prawnych) kolejnych obowiązków sprawozdawczych pod groźbą drastycznych kar. KRRP rekomendowała pozostawienie w tym zakresie rozwiązań, które przewiduje dyrektywa Rady 2018/822. Obowiązki radców prawnych powinny być ograniczone do poinformowania klienta o obowiązku raportowania.
Przedstawiciele nauki krytycznie o raportowaniu
Stanowisko samorządu doradców podatkowych również w dużej mierze było krytyczne. Wsparła je Rada Naukowa przy Krajowej Izbie Doradców Podatkowych, pod przewodnictwem prof. dr hab. Hanny Litwińczuk. W stanowisku z 6 listopada 2018 r. stwierdzono, że ?Rada wyraża stanowczą dezaprobatę co do sposobu procedowania tak ważnych dla całego systemu podatkowego i obrotu gospodarczego przepisów, które ingerują w materię tajemnicy zawodowej doradców podatkowych?.
Rada podkreśliła, że uchwalone zmiany polegające na wprowadzeniu obowiązku przekazywania informacji o schematach podatkowych mogą naruszać wskazane zasady konstytucyjne. Wskazała też na zasadę dialogu i współpracy partnerów społecznych z uwagi na bardzo krótki termin konsultacji publicznych i wyjątkowo przyspieszony tryb procesu legislacyjnego. Rada apelowała o takie ukształtowanie przepisów, które zagwarantuje zachowanie tajemnicy zawodowej doradców podatkowych i poprawi jakość wskazanej legislacji.
Argumentacja ministerstwa
Ministerstwo Finansów argumentowało wówczas i nadal podtrzymuje to stanowisko, że celem przepisów MDR jest dostarczenie administracji skarbowej informacji, która będzie wykorzystywana przez organy podatkowe do poprawy jakości systemu podatkowego. Dostarczane informacje umożliwią również szybką reakcję w postaci ewentualnych zmian legislacyjnych.
Resort finansów tak uzasadniał konieczność wprowadzenia przepisów: ?Przepisy MDR nakierowane są zwłaszcza na umożliwienie szybkiego dostępu administracji podatkowej do informacji o potencjalnie agresywnym planowaniu lub nadużyciach związanych z planowaniem podatkowym oraz informacji o promotorach i tych, którzy korzystają ze schematów podatkowych. Przepisy te powinny również zniechęcić podatników oraz ich doradców do wdrażania u podatników uzgodnień mogących stanowić unikanie opodatkowania?.
Urzędowe objaśnienia,
czyli załącznik do załącznika
31 stycznia Minister Finansów wydał na podstawie art. 14a § 1 pkt 2 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. ? Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2018 r., poz. 800 ze zm.) objaśnienia do Rozdziału 11a. Działu III dotyczące schematów podatkowych. Zapewne pomogły one w rozwianiu wielu wątpliwości. Ale z pewnością nie wszystkich. Poza tym eksperci uważają, że przepisy ordynacji dotyczące raportowania schematów podatkowych są w wielu miejscach tak niejednoznaczne, że bez ich nowelizacji się nie obejdzie. Chociaż pozytywnie oceniają wydanie objaśnień, uważają jednak, że nawet najbardziej szczegółowe i precyzyjne wytyczne nie zastąpią dobrej legislacji.
Nie powinno być tak, że urzędowe objaśnienia w wielu miejscach zastępują ustawę, co jest sprzeczne z zasadami prawidłowej legislacji i w szczególności z zasadą zaufania do państwa i pewności prawa.
Nie podejmując się próby oceny wydanych objaśnień, należy jednak podkreślić, że nie mogą one zniwelować stopnia skomplikowania przepisów. Już po ich wydaniu eksperci zwracali uwagę, że w objaśnieniach brakuje jednoznacznego stanowiska MF w wielu istotnych kwestiach praktycznych. Jako przykład podawano wątpliwości, które ogólne cechy rozpoznawcze uzgodnienia można uznać za schemat podatkowy. Wątpliwości interpretacyjne budzą zdaniem ekspertów również ?inne szczególne cechy rozpoznawcze? wymienione w ordynacji, a także definicja wdrażania schematu podatkowego (art. 86a § 1 pkt 17 ordynacji).
Schematy do przebudowy?
Samorządy prawnicze nadal sprzeciwiają się omawianym przepisom Ordynacji podatkowej i zapowiadają dalsze działania w tej sprawie. Czy przepisy te stanowią zagrożenie dla fundamentalnych gwarancji bezpiecznego oraz zgodnego z interesem obywateli wykonywania zawodów zaufania publicznego, w tym zawodu radcy prawnego? Wydaje się, że sama nazwa ?zawód zaufania publicznego? mówi sama za siebie. Podatnicy jako klienci tych zawodów powinni czuć się bezpiecznie, powinni też wiedzieć, że powierzone przez nich informacje pozostaną w tajemnicy i nie zostaną wykorzystane przeciwko nim.
Zasygnalizowanych wątpliwości i mankamentów nie da się zapewne usunąć bez konieczności nowelizacji przepisów dotyczących obowiązku raportowania.
PODSTAWA PRAWNA
Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. ? Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2018 r., poz. 800, z późn. zm.).
Ustawa z 23 października 2018 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawy ? Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r., poz. 2193).
