Uchwała abstrakcyjna NSA i ważne wyroki

Przez

8 kwietnia 2021

Close up golden scales with blurry lawyer as background.

Na posiedzeniach niejawnych w Naczelnym Sądzie Administracyjnym podejmowane są także uchwały, a w strukturze organizacyjnej NSA nastąpiły zmiany. NSA wydał wyrok o przełomowym znaczeniu dla spółek komandytowych.

Wiesława Moczydłowska

redaktor, wykładowca, specjalistka od rachunkowości i podatków

Fot. Archiwum W. Moczydłowskiej

Naczelny Sąd Administracyjny podjął w ostatnim okresie interesującą uchwałę abstrakcyjną. Uchwała siedmiu sędziów NSA dotyczyła określenia podmiotu uprawnionego do ubiegania się o ustalenie i wypłatę odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość (I OPS 1/20).

Problematyka unormowana w dawnym art. 35 i art. 36 ustawy z 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (które mają tu znaczenie) uregulowana została w art. 124 i art. 128 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami[1].

Przepis art. 124 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami stanowi, że starosta, wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej, może ograniczyć w drodze decyzji sposób korzystania z nieruchomości przez udzielenie zezwolenia na zakładanie i przeprowadzenie na nieruchomości ciągów drenażowych, przewodów i urządzeń służących do przesyłania lub dystrybucji płynów, pary, gazów i energii elektrycznej [?], jeżeli właściciel lub użytkownik wieczysty nieruchomości nie wyraża na to zgody. W takiej sytuacji przysługuje tym osobom odszkodowanie.

W art. 128 ust. 4 powołanej ustawy wskazano natomiast, że odszkodowanie przysługuje również za szkody powstałe wskutek zdarzeń, o których mowa w art. 120 i 124?126. W art. 129 ust. 5 pkt 1 i 3 tej ustawy stwierdzono zaś, że starosta, wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej, wydaje odrębną decyzję o odszkodowaniu w przypadkach, o których mowa w art. 98 ust. 3, art. 106 ust. 1 i art. 124?126, a także gdy nastąpiło pozbawienie praw do nieruchomości bez ustalenia odszkodowania, a obowiązujące przepisy przewidują jego ustalenie.

Trzy rodzaje orzeczeń

Na tle stosowania tych przepisów w orzecznictwie NSA wyodrębniły się trzy poglądy dotyczące określenia podmiotu uprawnionego do ubiegania się o odszkodowanie na podstawie art. 129 ust. 5 pkt 3 w zw. z art. 128 ust. 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz w zw. z art. 36 ust. 1 ustawy z 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości[2].

W myśl pierwszego poglądu podmiotem legitymowanym do uzyskania odszkodowania jest tylko ten, który doznał ograniczenia własności nieruchomości w chwili jej zajęcia. Prawo do odszkodowania co do zasady nie przechodzi bowiem na następców ani syngularnych, ani uniwersalnych.

Drugi pogląd to że żądanie ustalenia i wypłaty odszkodowania w związku z ograniczeniem praw do nieruchomości przysługuje następcom prawnym wywłaszczonego właściciela na zasadzie sukcesji uniwersalnej.

W myśl trzeciego poglądu zaspokojenie roszczeń zgłoszonych przez właściciela lub użytkownika wieczystego co prawda wyłącza dopuszczalność ich zgłoszenia w przyszłości przez następców prawnych tych osób, jeżeli jednak roszczenia te nie zostały dotychczas zgłoszone ? a nieruchomość została zbyta na rzecz innego podmiotu ? to wówczas takie roszczenie może zgłosić nabywca nieruchomości.

Mając na uwadze wymierny skutek finansowy w stosowaniu wykładni przepisów prawa do stanów faktycznych powstałych na nieruchomościach w ramach realizacji inwestycji liniowych infrastruktury technicznej na podstawie wspomnianej ustawy z 12 marca 1958 r., która już nie obowiązuje, konieczne stało się usunięcie tych rozbieżności.

Dlatego też prokurator Prokuratury Krajowej wniósł o podjęcie uchwały o treści: odszkodowanie, o którym mowa w art. 36 ust. 1 ustawy z 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, może być ustalone od 1 stycznia 1998 r. na podstawie art. 129 ust. 5 pkt 3 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami wyłącznie na rzecz spadkobiercy właściciela nieruchomości wymienionej w art. 35 ust. 1 ustawy z 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości i w zakresie, w jakim nie zostało ono ustalone ani wypłacone.

Uchwała w trybie niejawnym

Naczelny Sąd Administracyjny, rozważając możliwość podjęcia uchwały w trybie niejawnym, uznał, że jest taka możliwość. Stwierdził, że przeszkody do rozpoznania przedstawionego składowi powiększonemu NSA zagadnienia prawnego nie może stanowić art. 265 zdanie drugie ustawy z 30 sierpnia 2002 r. ? Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi[3], zwanej dalej p.p.s.a., odnośnie do ?brania udziału? w posiedzeniu przez prokuratora Prokuratury Krajowej lub prokuratora innej jednostki organizacyjnej prokuratury [?].

Zawarte w tym przepisie sformułowanie ?bierze udział? w istocie zdaje się oznaczać tylko obowiązek sądu zawiadomienia o terminie rozpoznawania wniosku o podjęcie uchwały w celu wyrażenia poglądu przez prokuratora. Wymóg ten w tej sprawie został spełniony, a ponadto podejmowana uchwała ma charakter generalny (uchwała abstrakcyjna) i nie pozostaje w bezpośrednim związku z żadnym toczącym się w konkretnej sprawie postępowaniem.

Sąd stwierdził, że zagadnieniem spornym jest wskazanie kręgu podmiotów, na których rzecz może być ustalone odszkodowanie w związku ze szczególnym trybem wywłaszczenia wskutek decyzji administracyjnej w celu budowy urządzeń infrastruktury technicznej.

22 lutego br. NSA podjął następującą uchwałę: odszkodowanie, o którym mowa w art. 36 ust. 1 ustawy z 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, może być od 1 stycznia 1998 r. ustalone na podstawie art. 129 ust. 5 pkt 3 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami dla spadkobiercy właściciela nieruchomości wymienionej w art. 35 ust. 1 ustawy z 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości. Odszkodowanie to nie może być ustalone na podstawie art. 129 ust. 5 pkt 3 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami na rzecz nabywcy nieruchomości w drodze umowy zawartej po dniu czasowego zajęcia tej nieruchomości w trybie określonym w art. 35 ust. 1 wspomnianej ustawy z 12 marca 1958 r.

Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że sformułowanie zawarte w rozszerzonym wniosku Prezesa NSA dotyczy możliwości ustalenia odszkodowania na rzecz nabywcy nieruchomości w drodze umowy. Tak ogólne sformułowanie ?w drodze umowy? jednoznacznie wskazuje na charakter następstwa pod tytułem szczególnym, dlatego nie pozwala na szersze odniesienie się do tego zagadnienia, ponieważ umowy, których skutkiem jest przeniesienie prawa własności nieruchomości, mają zróżnicowany charakter, również elementy przedmiotowo istotne tych umów są różne. Sąd w uzasadnieniu uchwały szerzej odniósł się do tych kwestii.

Przełomowe orzeczenie dla spółek komandytowych

Warto też zwrócić uwagę na dwa inne ciekawe orzeczenia. Przełomowy może okazać się wyrok NSA z 3 grudnia 2020 r. (II FSK 2048/18), w którym sąd stwierdził, że zaliczki wypłacane komplementariuszom spółki komandytowo-akcyjnej na poczet udziału w zyskach nie podlegają opodatkowaniu. Podatek trzeba zapłacić dopiero w momencie ustalenia dochodu spółki. Zdaniem ekspertów tezy wyroku NSA powinny mieć zastosowanie do spółek komandytowych, które od 1 stycznia tego roku stały się podatnikami CIT.

Ważne orzeczenie zapadło 28 stycznia. W wyroku o sygn. akt I FSK 1703/20 NSA rozstrzygnął, że raportowanie schematów podatkowych może być przedmiotem interpretacji. Sąd stwierdził, że przepisy działu III Ordynacji podatkowej to niejednorodny zbiór norm prawnych, wśród których można wskazać zarówno przepisy materialne, jak i procesowe. W zakresie objętym pytaniem interpretacyjnym spółki, tj. zwłaszcza w odniesieniu do obowiązku złożenia informacji o schemacie podatkowym, przepisy te należy uznać za regulacje materialnoprawne, podlegające interpretacji przez dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej.

Poruszając się po podwórku NSA, warto zauważyć, że w strukturze organizacyjnej NSA nastąpiły zmiany. W Izbie Finansowej oraz w Izbie Ogólnoadministracyjnej działają dodatkowe wydziały orzecznicze. Do Wydziału III Izby Finansowej zostały przeniesione sprawy dotyczące m.in. podatku od nieruchomości, podatku od spadków i darowizn, podatku od czynności cywilnoprawnych oraz sprawy związane z egzekucją świadczeń pieniężnych. Wydział III Izby Ogólnoadministracyjnej z kolei będzie zajmował się m.in. sprawami dotyczącymi dostępu do informacji publicznej, ochrony informacji niejawnych, ochrony danych osobowych, środowiska, samorządu terytorialnego, edukacji, pracy oraz spraw mieszkaniowych.

Sprawy dotyczące akcyzy zostały przeniesione do Wydziału I Izby Finansowej NSA.

[1] Dz.U. z 1997 r. nr 115, poz. 741.