W orzecznictwie dyscyplinarnym i stanowiskach Komisji Etyki i Wykonywania Zawodu problematyka aktywności radców prawnych w social mediach nie jest może pierwszoplanowa1, co nie oznacza, że jest nieznacząca. Rozstrzygnięto bowiem kwestię dopuszczalności korzystania z mediów społecznościowych w ogóle i z jej konkretnych przejawów, przeanalizowano możliwość równoczesnego korzystania z różnych kanałów komunikacji (Meta i Google) oraz zlecanie aktywności w powyższych obszarach podmiotom zewnętrznym.
Zaczęło się od promowania postów na FB (reklamy). W stanowisku Komisji Etyki i Wykonywania Zawodu (KEiWZ) z 12 września 2017 r. (sk-12.09.2017-jk)[1] uznano, że jest to niedopuszczalne informowanie o wykonywaniu zawodu z uwagi na sprzeczność z dobrymi obyczajami i godnością zawodu (art. 32 KERP 2014). Doprecyzowano, że zakaz dotyczy promocji, która jest nachalna i natarczywa (art. 32 pkt 4 KERP 2014 – przyp. aut.), w szczególności poprzez częstotliwe lub wielokrotne wyświetlanie postów użytkownikom, także tym niezainteresowanym (ustawienie zbyt szerokiego zasięgu osobowego i terytorialnego). Podkreślono także, że może to utrudniać innym radcom prawnym (stosującym się do zakazu – przyp. aut.) dostęp do rynku (art. 35 ust. 3 KERP 2014). Zasygnalizowano, że niedopuszczalne może być również proponowanie bezpłatnych porad w mediach społecznościowych skierowanych do wybranej grupy potencjalnych klientów i zakładanie w nich wydarzeń inicjujących takie porady (porady przynęty).
Stanowisko przeszło test sądowy w orzeczeniu Wyższego Sądu Dyscyplinarnego (WSD) SD z dnia 8 czerwca 2022 r., WO-43/22[2], dotyczącym promowania postów na FB w ramach profilumarki o treści: „Zadbaj o majątek z D.”; „Mechanizm wyzysku frankowiczów”; „Frankowiczu! Bezpłatnie przeanalizujemy Twoją umowę z bankiem”; „Frankowiczu! Jeśli przegrasz z bankiem, zwrócimy Ci koszty”; „Jesteśmy tak pewni zwycięstwa, że jeżeli wygrasz, zwrócimy Ci koszty i nic nie zarobimy”; „Frankowiczu! Co się stanie, jeżeli przegrasz proces z bankiem – Nic. Zwrócimy Ci poniesione koszty, a Ty spłacisz kredyt do końca w niezmienionym kształcie”. Posty te, komunikując tzw. frankowiczom możliwość skorzystania z usług pomocy prawnej, odsyłały do reklamowanego profilu radcy prawnego (tzw. fanpage), zaś nazwy i logo obu profilów były podobne. Profil marki został stworzony przez radcę prawnego, który współpracował z „marką” jako klientem. Faktycznie służył więc komunikacji marketingowej (reklama) i dystrybucji usług (ich oferowaniu) radcy prawnego. Przeciętny odbiorca usług, zapoznając się z treścią postów, mógł z łatwością skojarzyć radcę prawnego jako osobę, która zajmowałaby się jego sprawą, gdyby skorzystał z usług promowanych w postach. Zachowanie zakwalifikowano jako naruszenie: art. 32 KERP 2014 jako przejaw narzucającej się reklamy (mogła się wyświetlać częstotliwie także odbiorcom niezainteresowanym takimi usługami – art. 32 pkt 4 KERP 2014) oraz art. 35 pkt 3 KERP 2014 jako aktywność drogą elektroniczną z zastosowaniem rozwiązań sprzecznych z dobrymi obyczajami i zasadami KERP – utrudnianie dostępu do rynku innym (postępującym etycznie) radcom prawnym. WSD w ocenie tego, czy komunikacja jest nachalna, odwołał się do wyroku SN z dnia 17 listopada 2015 r., SDI 49/15[3], w którym brano pod uwagę rozmiar (zasięg), miejsce, sposób oraz kontekst i odbiór komunikowania. W orzeczeniu zasygnalizowano, że zachowanie to może być przewinieniem dyscyplinarnym również z uwagi na treść postów przybierających formę ofert kancelarii radcy prawnego (art. 33 ust. 2 KERP 2014). Radca prawny został ukarany karą pieniężną w wysokości 7 tys. zł i kosztami postępowania za obie instancje w wysokości 3 tys. zł.
Najnowsze stanowisko KEiWZ z dnia 14 marca 2024 r.
(sk-14.03.2024-RO-TK, niepubl.) uogólnia stanowisko z dnia 12 września 2017 r. (sk-12.09.2017-jk), wyrażając pogląd dopuszczający korzystanie przez radcę prawnego z social mediów za pomocą narzędzi Meta Business (FB i Instagram), jeżeli stanowi ono przejaw dozwolonego informowania o wykonywaniu zawodu (służącego promocji radcy prawnego, jego usług lub form wykonywania zawodu – art. 31 ust. 1 KERP 2022) lub pozyskiwania klientów (art. 33 ust. 1 KERP 2022), tzn. nie narusza art. 32 KERP (i art. 33 KERP 2022 – przyp. aut.).
Profil Firmy w Google (reklamy w wyszukiwarce, wizytówki i Mapy Google, Google Ads)
W stanowiskach KEiWZ z dnia 20 grudnia 2023 r. (sk-20.12.2023-RO)[4] i dnia 14 marca 2024 r. (sk-14.03.2024-RO-TK, niepubl.) uznano, że korzystanie z Profilu Firmy w Google (dawniej Google Moja Firma), co dotyczy reklam (linków sponsorowanych) w wyszukiwarce Google, wizytówki i Mapy Google oraz reklam w Google Ads, stanowi dopuszczalny przejaw informowania o wykonywaniu zawodu. Dopuszczalność nie oznacza jednak dowolności, gdyż zakazy w tym zakresie wynikają z art. 32 KERP i dotyczą treści komunikacji oraz sposobu korzystania z Profilu (konfigurowania narzędzi). Ponieważ w stanowisku KEiWZ z dnia 14 marca 2024 r. (niepubl.) analizowano dopuszczalność korzystania z Profilu Firmy Google i Meta Business, można zasadnie stwierdzić, iż nie jest zakazane łączne z nich korzystanie przy spełnieniu powyższych wymogów.
Budowanie wizerunku eksperta
(public relations)
Kwestię budowania wizerunku eksperta na portalu internetowym (public relations) za pomocą treści (contentu) wartościowych dla odbiorców rozstrzygnęło orzeczenie WSD z dnia 7 grudnia 2022 r., WO-172/2[5]. Radca prawny opublikował na portalu materiał dotyczący wprowadzenia do polskiego prawa tzw. konfiskaty rozszerzonej zatytułowany „Zgromadziłeś ponadprzeciętny majątek? To masz się czego bać! Przyjdzie konfiskata rozszerzona i ci go odbierze”. W treści dokonał jej krytycznej oceny i zawarł sugestie lokowania majątku na Cyprze i Malcie – dodatkowo zamieścił informacje o swojej kancelarii (jej nazwę, obszar praktyki zbieżny z poruszaną problematyką). WSD uznał to zachowanie za komunikację nienaruszającą zasad informowania o wykonywaniu zawodu (art. 31 ust. 3 i art. 32 KERP 2014), zaś radcę prawnego uniewinniono. W uzasadnieniu argumentowano, że radca prawny ma prawo do wyrażania własnych poglądów i osądów opierających się na doświadczeniu w stosowaniu i wykładni prawa. Jeżeli przybiorą one formę krytycznej w stosunku do władzy publicznej publikacji, nawet przy dodaniu do nich ww. informacji o kancelarii, nie można uznać, że stanowi to niedozwolone informowanie o wykonywaniu zawodu (art. 32 KERP 2014) lub nastawione jest na pozyskiwanie klientów (publikacja nie jest propozycją zawarcia umowy z klientem – art. 33 ust. 1 KERP 2014). Podanie takich informacji jest także dopuszczalne na podstawie art. 31 ust. 3 KERP 2014 i zgodne ze zwyczajem umieszczania pod publikacją informacji o jej autorze i jego kompetencjach zawodowych.
Nie każda jednak treść komunikacji będzie dozwolona. W wyroku SN z dnia 5 maja 2015 r., SDI 15/16, oceniano stan faktyczny, gdy adwokat zamieścił w grupie dyskusyjnej wpis: „Kto zna firmę […]? Zbieram informacje na temat ww. firmy w związku ze sprawą sądową o sfuszerowanie wykonania […]. Jeśli ktoś coś o nich wie i może się podzielić – będę wdzięczny za info. Pozdrawiam, T. L”. Zachowanie zakwalifikowano jako przewinienie dyscyplinarne przy wykonywaniu czynności zawodowych ze względu na naruszający godność zawodu, rzeczowość, umiar i oględność cel komunikatu (korzystanie z wpisu jako środka do gromadzenia materiału dowodowego w sposób naruszający standardy procesowe i dobro zawodu – § 1 ust. 2, § 4, § 13, § 14, § 16, § 17 Kodeksu Etyki Adwokackiej). Adwokat został ukarany karą nagany.
Ponieważ budowanie wizerunku eksperta może dotyczyć także innej działalności radcy prawnego, w piśmie KEiWZ z dnia 5 lutego 2021 r., P-05.02.2021-RW[6], podkreślono, że radca prawny niewykonujący zawodu może posługiwać się tytułem zawodowym na portalu LinkedIn, skoro jest wpisany na listę radców prawnych.
Zlecanie usług komunikacji marketingowej podmiotom zewnętrznym
W stanowisku KEiWZ z dnia 14 marca 2024 r. (sk-14.03.2024-RO-TK, niepubl.) dopuszczono możliwość umownego powierzenia podmiotowi zewnętrznemu świadczenia usług komunikacji marketingowej lub dystrybucji usług (pozyskiwania klientów), o ile spełnione zostaną wymogi określone w art. 31–33 KERP 2022 (szczególnie art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 3 i art. 33 ust. 1 zd. drugie KERP 2022 – przyp. aut.). Nie zdejmuje to jednak z radcy prawnego odpowiedzialności za dbałość, aby aktywność zewnętrznego podmiotu w social mediach była zgodna z prawem, dobrymi obyczajami i zasadami KERP.
Komentarz
Rozstrzygnięcia powyższe należy uznać za trafne i zachowujące aktualność na gruncie art. 31–33 KERP 2022. Stanowisko KEiWZ w kwestii tego co wolno, a czego nie, ewoluuje od konkretów do ogólniejszych wniosków. Niemniej KEiWZ podkreśla, że w związku z nieustannym rozwojem technologii samą w sobie dopuszczalność korzystania można rozważyć abstrakcyjnie – jednak kwestia, czy będzie to przewinienie dyscyplinarne (złamanie zakazu), musi być rozstrzygana w konkretnych okolicznościach. Widać to wyraźnie w orzecznictwie WSD. Bierze ono pod uwagę przy ocenie, czy nie doszło do złamania zakazu, nie tylko specyfikę czy charakter danego rodzaju social mediów, a nawet treść regulaminów ich dostawców. Istotne są także cele korzystania z mediów oraz transparentne sposoby łączenia komunikacji w różnych mediach i na różnych profilach, specyfika i intencje zakupowe odbiorców oraz ich punkt widzenia w odbiorze komunikacji, jakość komunikatu – zasięg osobowy i terytorialny, częstotliwość lub wielokrotność przekazu. Sposób kierowania treści do odbiorców winien być nienachalny, a rodzaj zastosowanych narzędzi i sposób ich wykorzystania cechować brak agresywności.
Podsumowując, w świetle orzecznictwa i stanowisk KEiWZ radca prawny może przy wykonywaniu zawodu (także poza nim) korzystać z social mediów (FB, Instagram, LinkedIn) i dostępnych w nich narzędzi oraz łączyć je z innymi kanałami komunikacji (Google). Zakazane jest to, co dotyczy komunikowanych treści lub sposobu korzystania z mediów oraz jest sprzeczne z prawem, dobrymi obyczajami lub zasadami KERP (art. 31–33). Treść przekazów winna nie naruszać tajemnicy zawodowej, być prawdziwa, rzetelna, rzeczowa, zachowywać umiar i takt. Stosowane narzędzia społecznościowe muszą budować atmosferę zaufania i godności zawodu oraz lojalności wobec klienta, braku presji, narzucania się lub innej agresywności, uwzględniać charakter i intencje odbiorców. Od tego zależy ryzyko etyczne (możliwość popełnienia przewinienia dyscyplinarnego) aktywności w social mediach, którego poziom przykładowo ilustruje poniższa tabela.
| AKTYWNOŚĆ W SOCIAL MEDIACH – PRZYKŁADOWY POZIOM RYZYKA ETYCZNEGO | ||
| RYZYKO NISKIE | RYZYKO PODWYŻSZONE | RYZYKO WYSOKIE |
| – public relations, w tym wpisy na blogu, posty np. na FB/LinkedIn, podcasty lub kanały YouTube (dopuszczalne informacje o osobie radcy prawnego i jego usługach, wykonywaniu zawodu, przydatne dla klienta – zasady świadczenia usług i kształtowania wynagrodzenia); l działania publikacyjno-edukacyjne (wyjaśnienia lub komentarze dotyczące prawa lub orzecznictwa np. blogi, newslettery, alerty, e-booki); – informowanie obsługowo-relacyjne (misja, profil, strategia działania, zasady współpracy i obsługi); – listy (wykazy lub oznaczenia) klientów za ich zgodą. | – rozpowszechnianie opinii, komentarzy, referencji, rekomendacji klientów, a także wpływanie na ich treść (np. reżyserowane testimoniale); – listy przeciwników; – informowanie o udziale i wynikach w rankingach prawniczych, o ile nie narusza Regulaminu wykonywania zawodu; – informowanie o prowadzonych i zakończonych sprawach (kwestia tajemnicy zawodowej); – neutralny content o ukrytych celach promocyjnych lub sprzedażowych (np. opinie i komentarze radcy prawnego na blogu i mikroblogu, wpisy lub posty w serwisie); – promowanie postów, linki sponsorowane lub inne reklamy (np. FB, Instagram, LinkedIn, TikTok, Google), o ile nie naruszają art. 32 KERP; – szkolenia ukierunkowane na ukryte zdobycie potencjalnych lub określonych klientów (webinaria, e-learning, szkolenia online); – kanał dystrybucyjny, np. na FB, Instagramie (np. nietransparentne propozycje zawarcia umowy, praktyki cenowe, recenzje i rekomendacje usług); – marketing afiliacyjny (np. influencing); – zlecanie komunikacji marketingowej i dystrybucji usług osobom trzecim. | – nierzeczowa, nachalna lub agresywna promocja (np. nierzeczowe hashtagi lub spaming); – wprowadzające w błąd lub nierzeczowe chwalenie się sukcesami (w szczególności reklama superlatywna, o przyznanych nagrodach lub wyróżnieniach, wynikach finansowych, niejednoznaczne liczniki wygranych spraw lub łącznej wartości kwot zasądzonych na rzecz klientów); – przekazy szokujące (motywy obrzydliwe, zaskakujące strachem, przemocą, śmiercią, chorobą), kontrowersyjne (motywy erotyczne, religijne, wyznaniowe, ideologiczne), ukryte (np. kryptoreklama); – publikowanie poufnych informacji lub rozstrzygnięć z prowadzonych własnych spraw; – wypowiedzi porównawcze lub krytyczne dotyczące innych radców prawnych lub osób (np. platformy oceniające prawników, niejednoznaczne ratingi, porównywarki); – wypowiedzi promocyjne w ramach wydarzeń medialnych, publicznych, społecznych niezwiązanych z wykonywaniem zawodu; – zapewnienia, gwarancje, zachęty, w tym reklamy przynęty lub proponowanie porad przynęt (szczególnie bezpłatnych dla anonimowych potencjalnych klientów). |
[1]1 Duże zainteresowanie mediów i środowiska wywołało orzeczenie Wyższego Sądu Dyscyplinarnego Adwokatury z dnia 22 października 2016 r. WSD 120/15 dopuszczające co do zasady korzystanie z Google Ads mimo obowiązującego wówczas zakazu reklamy. Późniejsze orzeczenia WSD
(z dnia: 27 października 2018 r., WSD 141/17; 6 kwietnia 2019 r., WSD 151/18 i WSD 7/19) oraz wyroki SN (z dnia: 8 stycznia 2019 r., II DSI 9/18; 14 listopada 2019 r., II DSI 65/19; 22 września 2020 r., II DSI 26/20) uznały to za złamanie tego zakazu i uchybienie godności zawodu. Aktualnie Kodeks Etyki Adwokackiej dopuszcza tzw. informację handlową (tj. każdą formę promocji, w tym reklamę).
[2] https://bsrp.kirp.pl/d/86/5/?tc=12.
[3] LEX nr 1918834.
[4] https://kirp.pl/wp-content/uploads/2023/02/sk-20.04.2018-gw.pdf
[5] https://bsrp.kirp.pl/d/6117/5/?tc=12
[6]https://bsrp.kirp.pl/d/2500/5/?tc=180 [dostęp: 10 września 2024 r.].
