W tym roku obchodzimy 20. rocznicę pełnego członkostwa Polski w Radzie Adwokatur i Stowarzyszeń Prawniczych Europy (CCBE). Polską delegację do CCBE tworzą
Krajowa Izba Radców Prawnych oraz Naczelna Rada Adwokacka. Oba samorządy przewodniczą delegacji rotacyjnie, współdziałając i uzgadniając stanowisko Polski.
Od 1 stycznia 2024 r. polskiej delegacji przewodniczy samorząd radców prawnych.
Komitet ds. Rządów Prawa
W dniu 25 czerwca odbyło się w trybie online posiedzenie komitetu CCBE Rule of Law. Agenda obejmowała przedstawienie sprawozdań na temat istotnych wydarzeń związanych z praworządnością w poszczególnych państwach w okresie od stycznia do czerwca br. Główną część posiedzenia stanowiło przedstawienie przez reprezentanta Luksemburga informacji o wyroku ETPC z 16 maja 2024 r. w sprawie Lutgen
v. Luksemburg (skarga nr 36681/23), której przedmiotem była wykładnia art. 10 konwencji, chroniącego wolność wyrażania opinii w kontekście skazania prawnika za obrazę sądu (fr. outrage à magistrat) z uwagi na twierdzenia zawarte
w e-mailu wysłanym przez prawnika do właściwych władz krajowych, zwracającym uwagę na zaniechania sędziego. Trybunał orzekł, że skazanie za obrazę sądu stanowiło naruszenie art. 10 konwencji. Trybunał podkreślił, że prawnik podjął działania, które uważał za uzasadnione dla ochrony praw i interesów swojego klienta. Zgłaszając potencjalne zaniechanie, choć wypowiadał się krytycznie wobec sędziego, nie naruszył dobrego imienia sędziego. Trybunał orzekł również, że stwierdzenie naruszenia samo w sobie stanowi wystarczające zadośćuczynienie za wszelkie szkody niemajątkowe poniesione przez skarżącego. W referowanej sprawie CCBE przedstawiło trybunałowi uwagi na piśmie. Ogólna ocena orzeczenia wypada pozytywnie, choć samo orzeczenie nie jest przełomowe. Podtrzymuje jednak gwarancje ochrony wolności słowa prawników, nie dokonując ich poszerzenia. Wyrok szeroko czerpie z dotychczasowego orzecznictwa (zwłaszcza wyroku ETPC w sprawie Maurice przeciwko Francji z 6 października 2005 r., skarga nr 11810/03).
Komitet ds. ubezpieczeń
Komitet podejmuje aktywne działania w sprawie możliwości wyboru radcy prawnego lub adwokata w ramach pokrywanych przez ubezpieczycieli kosztów pomocy prawnej. Jest to coraz szerszy problem ze względu na zwiększanie liczby zawartych w poszczególnych państwach UE umów ubezpieczenia od kosztów pomocy prawnej, które zawierają ograniczenia w zakresie możliwości wyboru prawnika przez ubezpieczonych klientów. Ponadto w OWU do takich ubezpieczeń znajdują się czasami postanowienia dotyczące raportowania przez pełnomocników ubezpieczycielowi aktualnego stanu sprawy, co może naruszać tajemnicę zawodową radcy prawnego i adwokata.
Komitet AML
Podczas posiedzenia komitetu 11 czerwca przedstawiono aktualne informacje na temat harmonogramu przyjęcia pakietu AML, przyszłych kroków komitetu związanych z pakietem, w tym przygotowaniem przewodnika dla prawników w zakresie jego głównych punktów, których zrozumienie jest kluczowe dla ich poprawnej implementacji w kancelariach prawniczych. Dyskusja dotyczyła także tematu utworzenia przez Komisję Europejską nowej nieformalnej podgrupy ds. przeciwdziałania praniu pieniędzy w sektorze niefinansowym (NFSS), do której CCBE została przyjęta jako członek obserwator. Członkowie komitetu wymienili się pomysłami na temat tego, w jaki sposób skoordynować udział w NFSS z obecnymi tam izbami prawniczymi, w tym zmobilizować poszczególne delegacje do podjęcia aktywnych działań. Członkom komitetu przedstawiono też informacje na temat nowych pomysłów na nadzór przestrzegania zasad AML w Belgii i na Cyprze. Zaproszono członków Komitetu AML do przesyłania pomysłów na to, w jaki sposób ułożyć działanie AML Alert. Jest to mechanizm ustanowiony w celu podnoszenia świadomości na temat istniejących i pojawiających się zagrożeń związanych z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu (ML/TF) w zawodzie prawnika oraz w celu wymiany tych informacji między adwokaturami i stowarzyszeniami prawniczymi będącymi członkami CCBE, co ma umożliwić przyjęcie skutecznych środków w przypadku zidentyfikowania wspólnych zagrożeń i luk.
Stała delegacja CCBE przy TSUE i sądzie EFTA
Komitet pracował nad zaproponowanymi przez Sąd UE zmianami do praktycznych przepisów wykonawczych do Regulaminu postępowania przed sądem w związku z reformą systemu pytań prejudycjalnych w Trybunale Sprawiedliwości UE, z których część będzie wkrótce rozpatrywana przez Sąd Unii Europejskiej. Przygotowano i przesłano do sekretarza sądu stanowisko CCBE w sprawie kilkunastu postanowień tego dokumentu, zawierające poprawki chroniące pełnomocników stron i ich klientów przed negatywnymi konsekwencjami proponowanych zmian (m.in. w zakresie ograniczenia długości pism procesowych, dostępu do akt sprawy w sekretariacie sądu w Luksemburgu, retransmisji rozpraw, terminów na przygotowanie pisma procesowego, anonimizacji imion i nazwisk stron w postępowaniu prejudycjalnym, korzystania z platformy e-Curia, sposobu informowania pełnomocników stron o terminie rozprawy oraz zakresu przedstawianego sądowi uzasadnienia, koniecznego do uzyskania zmiany tego terminu).
Grupa robocza ds. konwencji o ochronie zawodu prawnika
CCBE aktywnie uczestniczy w pracach prowadzonych przez zespół ekspertów w ramach Rady Europy nad przygotowaniem tekstu konwencji. W tym celu CCBE powołało grupę roboczą, w której KIRP jest reprezentowana przez mec. Marię Ślązak. Nasz samorząd wnosił – na różnych etapach prac – za pośrednictwem OBSiL uwagi i sugestie do projektu konwencji. Obecnie dokument ten jest w końcowej fazie jego redakcji przez zespół ekspertów. Równocześnie z projektowaniem konwencji powstawał komentarz do jej poszczególnych postanowień (tzw. Explanatory Report).
W czerwcu projekt konwencji wraz z komentarzem zostanie przekazany do analizy Europejskiego Komitetu ds. Współpracy Prawnej (jednostka Rady Europy), a następnie we wrześniu do ostatecznych uwag zespołu ekspertów. W następnej kolejności projektem zajmować się będzie ponownie Europejski Komitet ds. Współpracy Prawnej, dalej Komitet Ministrów i Zgromadzenie Parlamentarne. Podpisanie konwencji planowane jest na maj 2025 r.
Będzie to duży sukces dla naszego środowiska. Zawód prawnika zyska ochronę przez akt prawny rangi konwencji, a nie jak dotychczas jedynie rekomendacji Rady Europy.
Wejście w życie konwencji będzie ogromnym krokiem w zapewnianiu rządów prawa, a w szczególności usprawnianiu dostępu do wymiaru sprawiedliwości, bo trzeba pamiętać, że choć w nazwie konwencji jest ochrona zawodu prawnika, to w rezultacie chodzi o zapewnienie obywatelom prawa do rzetelnego procesu, gwarantowanego Konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
Spotkanie przygotowawcze członków CCBE
do posiedzenia IBA Council
Przed odbywającą się w dniach 22–25 maja 2024 r. konferencją International Bar Association (IBA Mid-Year Leadership Meetings 2024) odbyło się spotkanie przygotowawcze członków CCBE do posiedzenia IBA Council z udziałem Sary Carnegie (IBA Director, Legal Projects) i przedstawicieli samorządów prawniczych UE. Celem spotkania było m.in. zapoznanie uczestników z aktualnymi tematami będącymi przedmiotem dyskusji w IBA, w które zespół Sary jest bezpośrednio zaangażowany (m.in. Anti-Corruption & Gatekeepers, ESG/Business & Human Rights, Climate Changes, Gender, Diversity & Inclusion, Tech/AI). Poinformowano, że CCBE wystosowało manifest, w którym nakreśliło standardowe zasady, jakie powinny przyświecać egzekwowaniu praworządności. W dokumencie tym podkreślono m.in. wagę szkolenia prawników, w tym w szczególności w obszarach związanych z AI. Założenia tego dokumentu zostaną wdrożone do listopada 2025 r. Wskazano, że do tego czasu należy przeprowadzić rzetelną kampanię informacyjną we współpracy z lokalnymi samorządami zawodowymi.
W trakcie spotkania poinformowano o aktywnych działaniach CCBE wspierających prace Rady Europy nad przygotowaniem konwencji o zawodzie prawnika. Celem konwencji jest wzmocnienie rządów prawa, a tym samym ochrona radców prawnych i adwokatów, których praca ma fundamentalne znaczenie dla wymiaru sprawiedliwości. W ostatnich latach nasiliły się ataki na prawników. Nękanie, groźby, zatrzymania, inwigilacja, wymuszone zaginięcia i zabójstwa prawników nadal mają miejsce w wielu państwach, a w niektórych z nich liczba tych zdarzeń istotnie wzrosła. Obecnie potrzebny jest nowy instrument zapewniający skuteczną ochronę zawodu prawnika, którego misja jest kluczowa dla dostępu do wymiaru sprawiedliwości oraz ochrony praw człowieka i podstawowych wolności, w szczególności prawa do obrony i gwarancji rzetelnego procesu.
CCBE monitoruje i podejmuje działania mające na celu obronę rządów prawa, ochronę podstawowych praw i wolności, w tym dostępu do wymiaru sprawiedliwości i ochrony klienta, a także ochronę wartości demokratycznych nierozerwalnie związanych z tymi prawami.
Przemysław Kamil Rosiak
przewodniczący polskiej delegacji do CCBE
Artykuł powstał we współpracy z radcami prawnymi członkami komitetów i grup roboczych CCBE: Bartoszem Wołodkiewiczem, Marią Ślązak, Szymonem Kubiakiem, Magdaleną Bartosiewicz i Iwoną Łyszkiewicz.
