Rozmowa z r. pr. Ryszardem Wilmanowiczem*, przewodniczącym Komisji Etyki i Wykonywania Zawodu KRRP, Dziekanem Rady OIRP w Toruniu.
Za niespełna dwa miesiące odbędzie się Nadzwyczajny Krajowy Zjazd, a jego głównym punktem będą zmiany w Kodeksie Etyki Radców Prawnych, więc najważniejsze wydaje się pytanie ? na ile obecnie obowiązujący kodeks jest niewystarczający?
On się już nieco zdezaktualizował. Idea kodeksu, który powstał w 2014 r., a obowiązuje od połowy 2015 r., przyjęła się w rzeczywistości i w orzecznictwie sądów dyscyplinarnych. Natomiast życie codzienne wymusza nowe podejście do różnych kwestii związanych z wykonywaniem zawodu radcy prawnego. Tych spraw jest wiele. W celu ich zidentyfikowania Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych powołało cztery grupy robocze, które zajęły się głównymi kategoriami problemów uregulowanych w Kodeksie Etyki Radców Prawnych oraz Regulaminie wykonywania zawodu radcy prawnego, jak również ustawie. Najważniejsze z nich to kwestie informowania o wykonywaniu zawodu i promocji usług prawnych oraz pozyskiwania klientów, relacji z klientami i środków komunikacji, w tym nowych technologii, niezależności radców prawnych i tajemnicy zawodowej czy unikania konfliktu interesów.
To również sprawa unormowania w regulaminie kwestii następstwa prawnego radcy prawnego przedsiębiorcy, bo z chwilą jego nagłej śmierci, gdy kilka lub kilkadziesiąt procesów jest w toku, dziekani rad OIRP stają przed koniecznością ustanowienia następcy radcy prawnego przy braku stosownych przepisów. Nie ma też regulacji co do kosztów, które w takiej sytuacji trzeba ponieść.
Jednym z tematów jest też kwestia rozszerzenia form wykonywania zawodu w ramach spółek kapitałowych, ale to problem wymagający zmian w ustawie.
Odrębna dyskusja toczy się wokół wyborów do organów samorządu radcowskiego oraz zaangażowania radców prawnych w działalność samorządu zawodowego.
Czy są już jakieś wnioski wynikające z tych prac?
Nie zostały one jeszcze sformułowane. Zgodnie z przyjętym harmonogramem grupy problemowe złożyły 9 maja sprawozdania ze swoich analiz. Następnie Komisja Etyki i Wykonywania Zawodu będzie o nich dyskutować 21 maja, żeby na ich podstawie przedstawić rekomendacje Krajowej Radzie Radców Prawnych, która na posiedzeniu 3?4 czerwca podejmie ostateczne decyzje i w formie gotowego projektu przedstawi je zjazdowi. Wnioski grup roboczych były też przedmiotem dyskusji z udziałem przedstawicieli Wyższego Sądu Dyscyplinarnego i Ministerstwa Sprawiedliwości 20 maja we Wrocławiu.
Jednocześnie w okręgowych izbach radców prawnych i centralnie odbędą się konferencje na temat zmian w kodeksie. Do końca czerwca będą się odbywały spotkania konsultacyjne, dotyczące planowanych zmian w Kodeksie Etyki i regulaminie, a także zasad przeprowadzania wyborów do organów. Są to konsultacje online ze specjalistami, dostępne dla każdej zainteresowanej osoby, z możliwością zadawania pytań dotyczących wszystkich omawianych dziedzin.
Czyli gorąca dyskusja jest jeszcze przed nami. Dlatego nie czuję się uprawniony do wskazywania rekomendacji dla zjazdu na etapie, kiedy te prace jeszcze trwają.
To oczywiste. Możemy jednak porozmawiać o tym, jakie zmiany są rozważane?
Z materiałów przekazanych grupom roboczym przez Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych wynika, że są to przede wszystkim kwestie informowania o wykonywaniu zawodu i pozyskiwania klientów czy współpracy marketingowej. Proponowane kierunki zmian miałyby dotyczyć dostosowania do prawa unijnego, bo na dzisiaj nie mamy zdefiniowanej reklamy. Staramy się to informowanie oddzielić od ściśle reklamowego podejścia do sprawy. Określić zakres wyłączeń. Tu sugestie idą w stronę uregulowań europejskich CCBE. Dyskutowana jest też kwestia relacji z osobami trzecimi przy informowaniu i pozyskiwaniu nowych klientów.
Wspominał pan również o formach wykonywania zawodu.
Zmiany w art. 8 ustawy o radcach prawnych w kierunku rozszerzenia form wykonywania zawodu na spółki kapitałowe od dawna są dyskutowane. Komisja do tej pory wypowiadała się przeciwko takiemu rozwiązaniu, głównie ze względu na kwestie odpowiedzialności, np. w spółce z o.o., ale to nie znaczy, że takie będą rekomendacje na zjazd. Poza tym nie wiadomo, czy ta kwestia w ogóle znajdzie się w agendzie tego gremium. Natomiast na pewno będą to kwestie wynagrodzenia. Ten problem jest dyskutowany od dłuższego czasu i to nie w odniesieniu do success fee, czyli dzielenia się wynagrodzeniem za skutek czynności na rzecz klienta, ale i o takie kwestie, jak podkreślenie obowiązku skrupulatnego rozliczenia się z klientem zarówno ze środków finansowych, jak i z dokumentacji. Doregulowania wymaga też sposób ustalenia wynagrodzenia częściowego, w sytuacji gdy w sprawie występuje kilku pełnomocników. Jako komisja prezentujemy stanowisko, że dzielenie się wynagrodzeniem w takich sytuacjach wymaga odpowiedniej regulacji.
Czyli tu nie wystarcza umowa między radcami?
Nie zawsze jest ona możliwa ? wystarczy, że radca prawny, który przez dwa, trzy lata zajmował się daną sprawą w jednostce publicznej, przestaje w niej pracować i na jego miejsce wchodzi inny radca prawny. Często do komisji trafiają zapytania, w jaki sposób tę współdzieloną pracę rozliczyć. Uważamy, że według nakładu pracy, ale to powinno wynikać wprost z Kodeksu Etyki, a nie z naszych interpretacji.
Doregulowania wymagają też kwestie stosunków radców prawnych z klientami, zwłaszcza w relacjach sądowych, tajemnicy zawodowej, a także niezależności radcy prawnego i zagrożenia konfliktem interesów. Tu dyskusja dotyczy przywrócenia zasady zagrożenia konfliktem interesów w ramach wieloosobowej formy wykonywania zawodu, a więc i obowiązku stawiania tzw. chińskich murów, czyli podziału wielkiej kancelarii na części niezależne od siebie organizacyjnie, technicznie, ażeby zapobiec powstawaniu konfliktu interesów. To również kwestia zgody klientów, która rozwiązywałaby ten konflikt, co też wymagałoby zmian w obszarze art. 28 Kodeksu Etyki.
Dyskusja ma też dotyczyć komunikacji z klientem ? czy chodzi o świadczenie usług na odległość?
Nie tylko ? o wykorzystanie nowych technologii w relacjach między radcą prawnym a klientem. Komisja wielokrotnie była proszona o wypowiadanie się na ten temat, zwłaszcza w dobie pandemii i pracy zdalnej. Na przykład o wskazanie, jak bezpiecznie informować klienta o postępie sprawy w sądzie, o posiedzeniach sądu. Ustawa z 2 marca 2020 r. uregulowała kwestię posiedzeń sądowych, ale nie rozwiązała problemów występujących na linii radca prawny?klient w trakcie postępowania. Nie odniosła się do kwestii obecności przed sądem, konstytucyjnej gwarancji bezpośredniego przedstawiania argumentów, bezpośredniości zeznań świadka w procesie bądź też zapewnienia tajemnicy zawodowej.
Jak zapewnić, żeby w trakcie łączenia się z sądem zdalnie w posiedzeniu nie uczestniczyły osoby postronne bądź aby świadkowie zeznawali w sposób zgodny z kodeksem bez wskazówek strony ? to pytania, które w ostatnim czasie często wpływały do komisji.
Idziemy z duchem czasów, z postępem, więc nowe technologie, kwestia używania Facebooka i komunikatorów w zakresie, w którym radca prawny wykonuje swoje czynności, jest też obszarem, który musimy na nowo zdefiniować. Bo niezależnie od tego, że ograniczenia wynikające z pandemii będą zniesione, to nowe technologie będą nadal wykorzystywane.
W pewnym sensie radcowie prawni zostali już do tego zmuszeni, chociażby poprzez obowiązek korzystania z Portalu Informacyjnego Sądów Powszechnych zapewniającego zdalną pracę z sądami.
Do funkcjonowania tego portalu i komunikacji zdalnej z sądami mamy wiele uwag, dlatego władze krajowe podejmują względem sądów powszechnych działania, które miałyby tę komunikację usprawnić. Temu ma m.in. służyć kolejny etap konsultacji w formie zgłaszania postulatów dotyczących Portalu Informacyjnego, które ogłosił Prezes Włodzimierz Chróścik.
Po zjeździe problemy etyki i wykonywania zawodu zostaną rozwiązane. Czy wprowadzone zmiany istotnie wpłyną na praktykę życia codziennego, czy też bardziej jest to dmuchanie na zimne?
Problemy, o których rozmawiamy, istnieją. Czas obowiązywania obecnego Kodeksu Etyki, czyli bez mała siedem lat, to okres stabilnego wdrożenia, zastosowania orzecznictwa sądów w ramach samorządu czy Sądu Najwyższego, który je ocenia. To orzecznictwo jest stabilne, zmiana natomiast wymusiłaby oczywiście nowe podejście.
Jeżeli zjazd dokona zmian, to oczywiście będą to te, które życie wymusiło bądź samorząd uważa za konieczne w dziedzinach, które były wskazane przez Krajową Radę. Jeśli miałbym jednak odpowiedzieć na pytanie, czy one są oczekiwane przez poszczególnych radców prawnych w kraju, to nie mam takiego pełnego przekonania. Rolą samorządu jest wyrażanie i wprowadzanie tych regulacji, oczywiście po szerokich konsultacjach i też ocenie skutków wprowadzenia takich zmian przed ich dokonaniem. Dlatego obecna dyskusja jest tak ważna ? tak jak to, jak ostatecznie zjazd podejdzie do rekomendowanych zmian i w jakim zakresie będą one wprowadzone.
Jak z poziomu dziekana rady okręgowej izby wyglądają problemy etyki i wykonywania zawodu?
Dziekan rady nie jest organem w sensie normatywnym w tych sprawach, bo są nimi rady okręgowych izb radców prawnych, z wyjątkiem spraw dyscyplinarnych, gdzie działają niezawiśli rzecznicy dyscyplinarni i okręgowe sądy dyscyplinarne. Natomiast w kwestiach wykonywania zawodu czy problemów w relacjach z sądami rolą dziekana rady jest podejmowanie działań, które usprawniają wykonywanie zawodu radcy prawnego, na przykład ze względu na zmiany wprowadzane w sądach okręgowych i rejonowych dotyczące kontaktów elektronicznych lub godzin pracy sądów. Istotnym zadaniem samorządu szczebla lokalnego jest też organizacja szkoleń dla radców prawnych oraz reagowanie na bieżące potrzeby środowiska.
Obecnie z taką właśnie sytuacją mamy do czynienia z uwagi na agresję Federacji Rosyjskiej na Ukrainę i konieczność udzielania pomocy uchodźcom z Ukrainy. Ta pomoc jest udzielana na poziomie centralnym poprzez infolinię uruchomioną w Krajowej Radzie oraz lokalnie, gdzie jest świadczona w trakcie bezpłatnych dyżurów radców prawnych. Oczywiście przygraniczne izby ? rzeszowska, lubelska ? były tym zadaniem obciążone najbardziej, ale obywateli Ukrainy rozlokowano we wszystkich województwach, więc również w Toruniu i Bydgoszczy są punkty, w których radcowie prawni pro publico bono udzielają pomocy prawnej i obsługują infolinię.
Po to jednak, żeby radcowie prawni zrzeszeni w izbie mogli dobrze udzielać tej pomocy prawnej, podjąłem pilne działania w celu uruchomienia szkoleń. Pojawiła się też potrzeba zorganizowania opieki dla małoletnich, którzy jako uchodźcy wojenni z Ukrainy w wielu przypadkach pozbawieni byli rodziców. Konieczne było zorganizowanie szkolenia dla grupy osób, które zechciały udzielać pomocy prawnej dla dzieci. I to jest właśnie rola samorządu ? natychmiastowe reagowanie na potrzeby wynikające z funkcjonowania środowiska.
Myślę, że samorząd radcowski znakomicie odnalazł się w rzeczywistości zmienionej agresją Federacji Rosyjskiej na Ukrainę i to już pierwszego dnia wojny, kiedy udzielał pomocy nie tylko prawnej, lecz także praktycznej i włączył się w akcje charytatywne dotyczące wsparcia osobowego czy finansowego.
n W ubiegłym roku ukazało się czwarte wydanie Zbioru Stanowisk Komisji Etyki i Wykonywania Zawodu. Jaka będzie użyteczność tego zbioru, kiedy zmienią się przepisy kodeksu i regulaminu?
W przeważającej większości nasze stanowiska na pewno zachowają aktualność. Jeżeli chodzi o ich wykorzystanie praktyczne, to zapewnia je chociażby uchwała Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych z 31 grudnia 2021 r., które przyjęło zbiory pytań na kolokwia dla aplikantów radcowskich opracowane na ich bazie. Zatem w tym roku aplikanci radcowscy muszą się bardzo dokładnie zapoznać ze stanowiskami Komisji Etyki, tej i poprzedniej kadencji, aby zdać te kolokwia.
Zagadnienia wynikające ze stanowisk komisji występują też na egzaminach zawodowych, czyli na egzaminie końcowym, do którego pytania przygotowuje Ministerstwo Sprawiedliwości. Wielokrotnie to zauważaliśmy, więc i tu są one przydatne. Jeśli natomiast czasami są kontrowersyjne, kiedy np. dotyczą grup kapitałowych, to wtedy w kraju odzywają się głosy, czy tak rzeczywiście powinno być i czy samorząd myśli o zmianie tych regulacji. Więc to nie jest tak, że nasze stanowiska są oderwane od rzeczywistości.
Teraz będą one jeszcze bliżej niej, bo zbiór będzie na bieżąco uzupełniany o nowe stanowiska – nie raz w roku, jak przez ostatnie lata, tylko na bieżąco. Ponadto zbiór będzie rozszerzony o stanowiska dotyczące innych kwestii niż sprawy etyki zawodowej.
Czy jeśli dojdzie do zmian w przepisach, to czy przynajmniej ze względu na aplikantów jest przewidywany jakiś okres przejściowy?
Wydaje mi się, że przyjęcie zmian do Kodeksu Etyki wymaga długiego vacatio legis. Wypracowane i przyjęte zasady powinny wejść po okresie wdrożeniowym, który powinien trwać co najmniej do końca bieżącego roku. Bo tu chodzi też o ocenę zachowań radców wobec nowych regulacji, a to wymaga czasu. Natomiast co do aplikantów to oczywiście te pytania są ustalone na rok bieżący, a więc dobrze by było, żeby na kolejny rok te zagadnienia uwzględniały zmiany, które zostaną uregulowane inaczej.
Rozmawiał Bogdan Bugdalski
*Ryszard Wilmanowicz jest radcą prawnym, absolwentem Wydziału Prawa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Od 2010 r. członek Krajowej Rady Radców Prawnych, a od 2017 r. przewodniczący Komisji Etyki i Wykonywania Zawodu KRRP. Od 2016 r. Dziekan Rady OIRP w Toruniu. Jego szczególne zainteresowania dotyczą spraw z zakresu prawa pracy i prawa administracyjnego. Interesuje się historią.
