w orzecznictwie Wyższego Sądu Dyscyplinarnego
Instytucja tymczasowego zawieszenia radcy prawnego w czynnościach zawodowych została wprowadzona do ustawy o radcach prawnych od 25 grudnia 2014 r. w dwóch formach: fakultatywnej i obligatoryjnej.
Krzysztof Górecki
przewodniczący Wyższego Sądu Dyscyplinarnego
Fot. Piotr Gilarski
Podstawa pierwszej formy to przepis art. 65? ust. 1 ustawy, zgodnie z którym radca prawny lub aplikant radcowski, przeciwko któremu toczy się postępowanie dyscyplinarne lub karne, może być tymczasowo zawieszony w czynnościach zawodowych przez sąd dyscyplinarny w szczególnie uzasadnionych okolicznościach sprawy. Bezwzględny obowiązek tymczasowego zawieszenia przewidziany jest zaś wobec radcy prawnego, w stosunku do którego w prowadzonym przeciwko niemu postępowaniu karnym zastosowano tymczasowe aresztowanie (art. 65? ust. 2 ustawy).
Ochrona klientów i zabezpieczenie godności
Przyczyną stworzenia takiego instrumentu była potrzeba szybkiej reakcji środowiska radców prawnych na różnego rodzaju przypadki patologiczne. Wraz ze znacznym wzrostem liczby radców prawnych pojawiły się bowiem przykłady łamania prawa już nie tylko w formie przestępstw urzędniczych, lecz także o znacznie poważniejszym charakterze, w tym na szkodę klientów. Zawieszenie miało więc z jednej strony chronić klientów przed nieetycznym zachowaniem pełnomocników, a z drugiej zabezpieczać godność i prestiż zawodu. Wcześniej dochodziło bowiem np. do przypadków kierowania kancelarią z? aresztu śledczego.
Przyjmuje się, że tymczasowe zawieszenie w czynnościach zawodowych jest odpowiednikiem środka zapobiegawczego w postępowaniu karnym[1]. Jest ono na tyle dolegliwe, że stosując odpowiednie proporcje i dostrzegając szereg odmienności, porównuje się je do tymczasowego aresztowania. Kilka lat funkcjonowania tego środka pozwoliło na wypracowanie przez Wyższy Sąd Dyscyplinarny KIRP (WSD) szeregu tez związanych z fakultatywną, budzącą więcej kontrowersji, podstawą zawieszenia.
Po pierwsze nie każde postępowanie karne, a tym bardziej dyscyplinarne, spowoduje tymczasowe zawieszenie radcy prawnego (aplikanta). Wystąpić bowiem muszą dodatkowo okoliczności sprawy szczególnie to uzasadniające, rozumiane jako wysokie prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa lub deliktu dyscyplinarnego najpoważniejszej kategorii[2]. Postanowienia tego rodzaju wydawano m.in., gdy radcom prawnym zarzucano fałszerstwo dokumentów, oszustwo, przywłaszczenie mienia znacznej wartości, doprowadzenie do niekorzystnego rozporządzenia mieniem znacznej wartości, nadużycie zaufania czy udział w zorganizowanej grupie przestępczej.
Środek ten ma charakter nadzwyczajny i winien być orzekany ze szczególną rozwagą, z uwagi na daleko idące konsekwencje, skutkujące natychmiastowym zakazem wykonywania przez radcę prawnego czynności zawodowych[3]. Sąd dyscyplinarny powinien wnikliwie zbadać, czy zachodzą przesłanki do jego zastosowania. O tymczasowym zawieszeniu może zdecydować wiele czynników, takich jak: waga, rodzaj czy skala zarzutów wobec radcy prawnego[4]. Sąd dyscyplinarny winien rozważyć, czy dla uprawdopodobnienia popełnienia przestępstwa, na potrzeby zastosowania przepisu art. 65? ust. 1 ustawy, wystarczy wyłącznie postawienie zarzutów oraz zastosowanie przez prokuraturę środków zapobiegawczych wobec radcy prawnego, niepo-parte innymi dowodami[5].
Istotna jest też relacja czasowa pomiędzy czynem stanowiącym podstawę a chwilą orzekania o zastosowaniu czy utrzymaniu tymczasowego zawieszenia. Jak stwierdził WSD w postanowieniu z 6 sierpnia 2020 r.[6], sam fakt, iż obwiniony radca prawny został skazany wyrokiem karnym, nie stanowi samoistnej okoliczności uzasadniającej tymczasowe zawieszenie w czynnościach zawodowych, szczególnie gdy wyrok karny zapadł w 2013 r. i dotyczy czynów popełnionych ponad 10 lat temu. Natomiast w postanowieniu z 8 października 2020 r.[7] WSD, uchylając postanowienie sądu dyscyplinarnego pierwszej instancji, wskazał, iż zawieszenie obwinionego w czynnościach zawodowych było w 2017 r. uzasadnione wagą zarzutów postawionych w postępowaniu dyscyplinarnym, jednak w sytuacji, gdy postępowanie to toczy się już od przeszło trzech lat, a od ostatniej podjętej w nim czynności upłynął rok, zawieszenie utraciło swój tymczasowy charakter.
W postanowieniu WSD z 27 listopada 2019 r.[8] wskazano, że instytucja tymczasowego zawieszenia w czynnościach zawodowych nie narusza zasady domniemania niewinności, gdyż nie rozstrzyga o odpowiedzialności karnej lub dyscyplinarnej i nie prowadzi do obalenia tego domniemania. Dopiero właściwe, merytoryczne postępowanie
w sprawie karnej czy dyscyplinarnej zakończy się ukaraniem lub uniewinnieniem.
W jednym z pierwszych postanowień w przedmiocie tymczasowego zawieszenia[9] WSD uznał, iż podstawą zastosowania tej instytucji nie musi być ?niebudzące wątpliwości uprawdopodobnienie? popełnienia przewinienia dyscyplinarnego, gdyż w takim przypadku właściwą reakcją sądu jest orzeczenie kary dyscyplinarnej.
Zmiana podstawy zawieszenia na fakultatywną
Uchylenie tymczasowego aresztowania radcy prawnego powoduje brak przesłanki zawieszenia obligatoryjnego. Jednakże sąd dyscyplinarny, podejmując decyzję o uchyleniu tymczasowego zawieszenia, winien z urzędu przeanalizować ewentualną zmianę podstawy dalszego zawieszenia na fakultatywną[10].
Tymczasowe zawieszenie radcy prawnego w czynnościach zawodowych dokonane na podstawie art. 65? ust. 1 ustawy o radcach prawnych jest bezterminowe, jednakże winno zostać uchylone niezwłocznie, gdy zaistnieją przyczyny uzasadniające uchylenie[11]. W postanowieniu z 21 września 2020 r.[12] WSD wskazał, że umorzenie przez prokuraturę dochodzenia, będącego jedną z podstaw wydania postanowienia o tymczasowym zawieszeniu w czynnościach zawodowych, stanowi przesłankę uchylenia tymczasowego zawieszenia.
Rozważna analiza wszystkich okoliczności
Przytoczone orzeczenia, wydane w postępowaniu odwoławczym, pokazują złożony charakter przedstawionej instytucji. Sąd dyscyplinarny musi bowiem wyważyć interesy klientów, wymiaru sprawiedliwości i samorządu zawodowego poprzez zabezpieczenie prawidłowego udzielania pomocy prawnej przez radcę prawnego oraz racje członka naszego samorządu, którego ewentualne niesłuszne oskarżenie pozbawi czasowo możliwości wykonywania zawodu i narazi na utratę zaufania klientów. W każdym przypadku wymaga to rozważnej analizy wszystkich okoliczności sprawy.
[1] K. Ceglarska-Piłat, M. Zbrojewska, Komentarz do art. 95j ustawy ? Prawo o adwokaturze, teza 1, [w:] P. Kruszyński, Prawo o adwokaturze. Komentarz, 2015; postanowienie Sądu Najwyższego z 11 października 2002 r., SNO 33/02.
[2] Postanowienie WSD z 13 kwietnia 2018 r., WO-8/18, postanowienie WSD z 23 stycznia 2020 r., WO-166/19, postanowienie WSD z 30 października 2020 r., WO-16/20.
[3]Postanowienie WSD z 24 lipca 2020 r., WO-4/20.
[4] Postanowienie WSD z 11 grudnia 2018 r., WO-130/18, postanowienie WSD z 15 maja 2019 r.,WO-23/19.
[5]Postanowienie WSD z 29 listopada 2018 r., WO-135/18.
[6]WO-50/20.
[7]WO-170/19.
[8]WO-183/19.
[9]Postanowienie WSD z 17 lutego 2016 r., WO-46/15.
[10]Postanowienie WSD z 19 listopada 2019 r., WO-171/18.
[11] Postanowienie WSD z 25 maja 2017 r., WO-34/17.
[12] WO-97/20.
