Wielość nowelizacji i relatywnie krótki okres obowiązywania koronawirusowych regulacji czyni konieczne ustalenie w pierwszej kolejności miarodajnych dat. Tarcza 3.0[1] została uchwalona 14 maja, jej tekst opublikowano zaś w Dzienniku Ustaw 15 maja 2020 r., a weszła w życie z dniem 16 maja 2020 r. Kwestię stosowania komplikują nie tylko przewidziane w art. 76 pkt 1?10 tarczy 3.0 wyjątki od zasadniczego wejścia w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia, lecz także określenie zakresu czasowego niektórych uregulowań. Nadto niemała część tarczy 3.0 to nowelizacja tarczy 1.0[2].
W art. 68 tarczy 3.0 faktycznie odsunięto w czasie o siedem dni stosowanie normy przewidzianej w tym przepisie. Wskazano tam na datę po upływie siedmiu dni od dnia wejścia w życie tarczy 3.0. Siedmiodniowy termin przypadł na 23 maja 2020 r. Data ?po upływie siedmiu dni? to zatem 24 maja 2020 r. Wskutek okoliczności, że tak zakreślona data może być podstawą do wyliczania innych terminów, w tym tygodniowych (przykładowo 7-dniowych lub 14-dniowych), nie jest to bez znaczenia, że 24 maja 2020 r. to niedziela.
Natomiast zakres niektórych regulacji art. 46 tarczy 3.0 określono na okres obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego
z nich. Prawdopodobnie wydłużenie stosowania nadzwyczajnych rozwiązań o rok pozwolić ma na ujednolicony przebieg postępowań wszczętych w okresie pandemii COVID-19. Przypuszczać można, że po tak długim okresie doświadczalnym rozwiązania te zostaną zaadaptowane na stałe w procesie cywilnym.
NAJISTOTNIEJSZE KWESTIE
DLA PROCESU
Choć art. 2 tarczy 3.0 (dotyczący terminu licytacji lokalu mieszkalnego lub nieruchomości gruntowej zabudowanej budynkiem mieszkalnym) odnosi się wprost do k.p.c.[3], to kluczowe unormowania zawarte są w art. 46 i 68 tarczy 3.0. Oba przywołane przepisy są ze sobą zresztą częściowo bezpośrednio powiązane, gdyż uchylenie jednych norm mocą art. 46 tarczy 3.0 powoduje konieczność uregulowania powstałej luki w art. 68 tarczy 3.0. W obu przypadkach chodzi przy tym o modyfikacje pierwotnej tarczy antykryzysowej (tarcza 1.0).
Fundamentalne zmiany wprowadzone tarczą 3.0 dotyczą tzw. e-rozprawy (w tym e-posiedzenia) i biegu terminów.
Niestety wciąż ustawodawca nie zdecydował się na ustanowienie szerokiej i uniwersalnej możliwości stosowania komunikacji elektronicznej pomiędzy sądem i stronami, w szczególności poprzez umożliwienie podejmowania przez strony czynności drogą elektroniczną. Wprawdzie obecny art. 125 § 2[1] k.p.c. stwarza możliwość wnoszenia pism procesowych za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, to jednak § 2[1a] tego artykułu doprecyzowuje, że dokonanie wyboru wnoszenia pism procesowych za pośrednictwem systemu teleinformatycznego jest dopuszczalne, jeżeli z przyczyn technicznych, leżących po stronie sądu, jest to możliwe.
E-ROZPRAWA
W myśl nowego art. 15zzs[1] wprowadzonego do tarczy 1.0 w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich w sprawach rozpoznawanych według k.p.c.:
l rozprawę lub posiedzenie jawne przeprowadza się przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie ich na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, z tym że osoby w nich uczestniczące nie muszą przebywać w budynku sądu, chyba że przeprowadzenie rozprawy lub posiedzenia jawnego bez użycia powyższych urządzeń nie wywoła nadmiernego zagrożenia dla zdrowia osób w nim uczestniczących;
l przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia niejawnego, jeżeli uzna rozpoznanie sprawy za konieczne, zaś przeprowadzenie wymaganych przez ustawę rozprawy lub posiedzenia jawnego mogłoby wywołać nadmierne zagrożenie dla zdrowia osób w nich uczestniczących i nie można przeprowadzić ich na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, a żadna ze stron nie sprzeciwiła się przeprowadzeniu posiedzenia niejawnego w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia zawiadomienia ich o skierowaniu sprawy na posiedzenie niejawne; w przesyłanym zawiadomieniu należy pouczyć stronę niezastępowaną przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej o prawie i terminie do złożenia sprzeciwu;
l jeżeli ze względu na szczególne okoliczności prezes sądu tak zarządzi, członkowie składu, z wyjątkiem przewodniczącego i referenta sprawy, mogą brać udział w posiedzeniu za pomocą środków komunikacji elektronicznej, z wyjątkiem posiedzenia, na którym dochodzi do zamknięcia rozprawy.
Dotychczasowy art. 151 § 2 k.p.c. stanowił wprawdzie, że przewodniczący mógł zarządzić przeprowadzenie posiedzenia jawnego przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jego przeprowadzenie na odległość, to jednak w takim przypadku uczestnicy postępowania mogli brać udział w posiedzeniu sądowym, tylko gdy przebywali w budynku innego sądu[4]. Mocą tarczy 3.0 mankament ten został tymczasowo rozwiązany.
POSIEDZENIE NIEJAWNE
Ustanowienie zmodyfikowanych reguł dotyczących e-rozprawy powiązane zostało z nowymi zasadami w zakresie możliwości przeprowadzenia posiedzenia niejawnego (por. w tym zakresie dotychczasowy art. 148[1] k.p.c.). Nowy art. 15zzs[2] tarczy 1.0 stanowi, że jeżeli w sprawie rozpoznawanej według k.p.c. postępowanie dowodowe zostało przeprowadzone
w całości, sąd może zamknąć rozprawę i wydać orzeczenie na posiedzeniu niejawnym po uprzednim odebraniu od stron lub uczestników postępowania stanowisk na piśmie. Natomiast nowy art. 15zzs[3] ust. 1?2 tarczy 1.0 mówi, że jeżeli
w sprawie rozpoznawanej według k.p.c., w której apelację wniesiono przed 7 listopada 2019 r., sąd drugiej instancji uzna, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, może skierować sprawę na posiedzenie niejawne, chyba że strona wniesie o przeprowadzenie rozprawy lub wnosiła o przeprowadzenie niepodlegającego pominięciu dowodu z zeznań świadków lub przesłuchania stron. Sąd rozpoznaje jednak sprawę na posiedzeniu niejawnym w razie cofnięcia pozwu, cofnięcia apelacji albo jeżeli zachodzi nieważność postępowania. Wniosek o przeprowadzenie rozprawy złożony powinien być w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia zawiadomienia o skierowaniu sprawy na posiedzenie niejawne.
BIEG TERMINÓW
Tarcza 3.0 uchyliła art. 15zzs tarczy 1.0 dotyczący zatrzymania biegu terminów procesowych i sądowych w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19.
Aby rozwiać wątpliwości co do odwieszenia biegu terminów, jak też odwlec ten moment w czasie (co istotne
w sytuacji szybkiego wejścia w życie tarczy 3.0), ustanowiono specjalne reguły. I tak, zgodnie z art. 68 ust. 6 tarczy 3.0, terminy w postępowaniach, o których mowa w art. 15zzs tarczy 1.0 (czyli m.in. wskazane w ust. 1 pkt 1 tego artykułu terminy w postępowaniach sądowych), których bieg nie rozpoczął się na podstawie art. 15zzs tarczy 1.0, rozpoczynają bieg po upływie siedmiu dni od dnia wejścia w życie tarczy 3.0. Analogicznie art. 68 ust. 7 tarczy 3.0 stanowi, że terminy w postępowaniach, których bieg uległ zawieszeniu na podstawie art. 15zzs tarczy 1.0, biegną dalej po upływie siedmiu dni od dnia wejścia w życie tarczy 3.0.
?Odżyciu? biegu terminów towarzyszy wskazane powyżej wprowadzenie e-rozprawy. Jak można przypuszczać, nowe rozwiązania z zakresu informatyzacji mają w założeniach ustawodawcy niwelować przeszkody powstałe
w czasach pandemii COVID-19. Choć niewątpliwie wykorzystanie komunikacji elektronicznej ułatwia dokonywanie czynności zawodowych w takich czasach, to jednak skuteczność warunkowana jest tutaj kompleksowością możliwości wykorzystania narzędzi informatycznych. n
[1] Ustawa z 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. z 2020 r., poz. 875), dalej tarcza 3.0.
[2] Ustawa z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. poz. 374 ze zm.), dalej tarcza 1.0.
[3] Ustawa z 17 listopada 1964 r. ? Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 1460 ze zm.), dalej k.p.c.
[4] Przepis ten koresponduje przy tym z art. 235 § 2 k.p.c. stanowiącym, że jeżeli charakter dowodu się temu nie sprzeciwia, sąd orzekający może postanowić, że jego przeprowadzenie nastąpi przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających dokonanie tej czynności na odległość. Zob. również rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 24 lutego 2010 r. w sprawie urządzeń i środków technicznych umożliwiających przeprowadzenie dowodu na odległość w postępowaniu cywilnym (Dz.U. z 2010 r., nr 34, poz. 185).
