Kontynuując prezentację portali i narzędzi publicznych związanych z wymiarem sprawiedliwości, chciałbym zaprezentować tym razem portale nieco bardziej „specjalistyczne” – odnoszące się do poszczególnych dziedzin prawa. Oczywiście i tym razem, poza ogólnym przedstawieniem funkcji danego narzędzia, pozwolę sobie na kilka słów własnej (subiektywnej) opinii.
PORTAL „SPÓŁKA 24”
(ekrs.ms.gov.pl/s24/)
Najstarszy portal obsługujący rejestry sądowe (wchodzący w skład „Portalu Rejestrów Sądowych – PRS”), pozwalający na elektroniczną rejestrację spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (obecnie także jawnej, komandytowej i nowej prostej akcyjnej), na ustalonym wzorcu umownym (teoretycznie) w ciągu 24 godzin (S24). Portal ten jest nie tylko przestarzały technicznie, lecz także nie w pełni odpowiada wszystkim aktualnym regulacjom prawnym. Z uwagi na częste zmiany przepisów w systemie nie da się sporządzić wszystkich wymaganych prawem załączników do wniosku o rejestrację spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (przy innych spółkach jest nieco lepiej) – a co za tym idzie najczęściej należy „uzupełnić braki”. W praktyce więc rejestracja spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w tym trybie trwa (w niektórych sądach) nawet kilkanaście dni zamiast deklarowanych
24 godzin. Obecnie jedyną istotną korzyścią ze skorzystania z tej ścieżki rejestracji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest uniknięcie wizyty u notariusza. Projekt S24 jest z pewnością do gruntownego odświeżenia (technicznie i prawnie), co jest zresztą zapowiadane od wielu miesięcy.
E-KRS
(prs-ekrs.ms.gov.pl)
Stosunkowo nowe narzędzie pozwalające na zgłaszanie wszelkich zmian do Krajowego Rejestru Sądowego (obecnie dla rejestracji zmian w KRS ta forma komunikacji z sądem jest obligatoryjna). W niniejszym zestawieniu jedno z lepszych i bardziej intuicyjnych (np. ma automatyczne uzupełnianie formularzy, co w polskich systemach sądowych jest nowinką techniczną). Po niedawnej nowelizacji zostały doprecyzowane zasady dokonywania elektronicznych poświadczeń za zgodność z oryginałem przez profesjonalnych pełnomocników (wcześniej różnice w interpretacji regulacji w tym zakresie zdarzały się nawet w obrębie tego samego sądu rejonowego).
Oczywistym skutkiem wprowadzenia obowiązku elektronicznego zgłaszania wszelkich zmian do KRS stało się funkcjonowanie (od dawna zapowiadanego) Repozytorium Akt Rejestrowych (rar.ms.gov.pl). Portal ten pozwala każdemu zainteresowanemu pobrać treść dokumentów złożonych do akt rejestrowych (od połowy 2021 r.) bez konieczności osobistej wizyty w lokalnym sądzie rejestrowym (z aparatem fotograficznym w dłoni). Niestety i tu zdarza się niekonsekwencja wymagająca pilnego ustalenia jednolitych reguł. Część sądów rejestrowych dokonuje „brakowania” (wyboru) udostępnianych w repozytorium dokumentów (głównie z powołaniem się na wątpliwości dotyczące ochrony danych osobowych), choć dla akt papierowych nigdy wcześniej nie było wątpliwości w tym zakresie i udostępniana była zawsze całość akt (nawet jeśli ktoś, np. wnioskując o przedłużenie jakiegoś terminu, składał do akt swoją dokumentację medyczną).
Pod szyldem PRS-eKRS funkcjonuje od lat również przeglądarka pozwalająca pobierać aktualne i pełne wypisy z Krajowego Rejestru Sądowego (niedawno przeszła ona niewielką zmianę techniczną i w zakresie wyglądu), ale tego narzędzia raczej już nikomu nie trzeba przedstawiać.
Dodatkowo w ramach tego portalu rozpoczął funkcjonowanie tzw. newsletter pozwalający uzyskać na e-mail informacje o wnioskach i wpisach dla wybranego podmiotu (maksymalnie 50 podmiotów, maksymalnie przez jeden rok). System ten promowany jest jako ostrzegający spółki przed fałszywymi wnioskami rejestrowymi. Jakkolwiek narzędzie może być cenne (warto, aby spółki takie powiadomienia sobie ustawiły), to jednak problem „nieuprawnionych wniosków” do KRS wydaje się marginalny (czego nie można powiedzieć np. o „nieuprawnionych wnioskach” do ksiąg wieczystych blokujących niejednokrotnie duże transakcje – gdzie nawet takiego prostego narzędzia nie ma). Ponadto, zabezpieczając dostęp do usługi „newsletter” koniecznością logowania przez profil zaufany, chyba przeceniono potencjalną popularność tego narzędzia, tym bardziej że dla podmiotów profesjonalnych planujących „śledzenie” tysięcy podmiotów istnieje moduł automatycznej wymiany danych z tym portalem PRS-eKRS (tzw. API).
REPOZYTORIUM DOKUMENTÓW FINANSOWYCH
(ekrs.ms.gov.pl/rdf/rd/)
Prosty portal pozwalający na nieodpłatne, coroczne, składanie sprawozdań finansowych do rejestru sądowego (ewentualnie oświadczeń o braku takiego obowiązku). Większość trudności z jego użytkowania wynika z problemów z podpisami elektronicznymi, numerami PESEL itp. oraz braku alternatywnego sposobu składania sprawozdań finansowych (choćby płatnego). Problematyczne może być także logowanie do systemu (wspólne ze „Spółką 24”, ale już nie z „E-KRS”). Ważna z punktu widzenia praktyki wydaje się możliwość składania sprawozdań w imieniu spółek, przez profesjonalnych pełnomocników, jedynie z powołaniem się na posiadane pełnomocnictwo (wystarczy „zaznaczyć” odpowiednią opcję, tym samym oświadczając o posiadanym pełnomocnictwie). Warto zaznaczyć, że istnieje ograniczenie wielkości plików wprowadzanych do systemu (w przypadku jego przekroczenia system powiadomi o błędzie, nie wskazując przyczyny).
Konsekwencją portalu pozwalającego na elektroniczne składanie dokumentów finansowych jest przeglądarka tychże dokumentów dostępna dla wszystkich zainteresowanych, nawet bez logowania (ekrs.ms.gov.pl/rdf/pd/search_df). Jest to jeden z podstawowych adresów wartych odwiedzenia w przypadku potrzeby ogólnej weryfikacji kondycji finansowej przedsiębiorcy. Jako niewielką niedogodność przy korzystaniu z tego narzędzia należy wskazać konieczność „odczytania” specjalnego pliku ze sprawozdaniem finansowym przy użyciu zupełnie innej (również publicznej) strony – co z pewnością mogłoby zostać połączone i być realizowane jednym kliknięciem.
KRAJOWY REJESTR ZADŁUŻONYCH
(prs.ms.gov.pl/krz)
Rejestr służący do obsługi postępowań upadłościowych, restrukturyzacyjnych i (częściowo) egzekucyjnych. Najmłodszy, a zarazem – jak na razie – jeden z trudniejszych w obsłudze. Na jednej platformie postanowiono zgromadzić wszystkie funkcjonalności: dla sędziów, dla syndyków, dla komorników, dla wierzycieli i dla pozostałych zainteresowanych (poziom uprawnień zależy od wybranej ścieżki dostępu i logowania). Powoduje to, że korzystanie z portalu dla każdej z pojedynczych grup użytkowników jest mało intuicyjne i stosunkowo trudne. Niemniej jednak z drugiej strony trudno było oczekiwać, iż dla każdego rodzaju użytkownika powstanie odrębny interfejs.
Jak się wydaje, najbardziej oczekiwaną przez zwykłych użytkowników funkcjonalnością jest prosta wyszukiwarka upadłych i zadłużonych osób fizycznych – nie tylko po numerze np. PESEL (często nieznanym), ale też po imieniu i nazwisku. Informacje te są w całości publicznie dostępne (w formie obwieszczenia), jest więc niezrozumiałe, dlaczego użytkownicy, chcąc je wyszukiwać (np. po nazwisku), muszą korzystać z rozwiązań nieoficjalnych i komercyjnych. W dalszej kolejności warty rozważenia byłby newsletter (na wzór tego wprowadzonego dla KRS), który pozwalałby monitorować np. problematycznych kontrahentów, czy przypadkiem nie podążają w kierunku upadłości.
Ze spraw pilniejszych uporządkowania wymaga kwestia zasad prowadzenia dalszej korespondencji za pośrednictwem portalu (problematyczna, a co za tym idzie niejednolicie stosowana przez uczestników postępowań). Kontrowersyjne także wydają się dość duże ograniczenia co do wielkości plików dodanych w formie załączników (niemniej jednak problemem tu wydaje się być system podpisów elektronicznych generujących te ograniczenia).
Jest to także jedyny portal, co do którego można mieć zastrzeżenia dotyczące jego wydajności i szybkości. Tak jak nie można mieć większych zastrzeżeń co do działania i dostępności pozostałych portali, tak korzystanie z Krajowego Rejestru Zadłużonych jest dość uciążliwe i wymaga wiele cierpliwości.
MONITOR SĄDOWY I GOSPODARCZY
(wyszukiwarka-msig.ms.gov.pl)
Nieodpłatne poszukiwanie konkretnego ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym wcześniej wiązało się z mozolnym ustaleniem numeru monitora przy pomocy wyszukiwarki internetowej, a następnie jego pobraniem w całości. Bardziej zaawansowane opcje wyszukiwania dostępne były w ramach komercyjnych stron i programów prawniczych. Niemniej jednak dostrzeżono potrzebę udostępnienia obywatelom wyszukiwania w MSiG poszczególnych ogłoszeń. Narzędzie dość proste, ale bardzo funkcjonalne. Mam nadzieję, że w przyszłości będzie rozbudowywane (np. o subskrypcję na e-mail konkretnych zapytań na wzór newslettera KRS). W tym miejscu warto przypomnieć, że MSiG obecnie dotyczy praktycznie wyłącznie rejestrów sądowych (oraz kilku innych drobnych kategorii spraw). Ogłoszenia związane z długami, upadłościami i restrukturyzacjami zostały „przeniesione” do Rejestru Zadłużonych i zakładki „Obwieszczenia” (gdzie tak zaawansowanej wyszukiwarki nie ma).
ELEKTRONICZNA KSIĘGA WIECZYSTA
(ekw.ms.gov.pl)
Przeglądarka zapisów ksiąg wieczystych online ma zarówno wielu zwolenników, jak i przeciwników (z uwagi na pełną dostępność danych osobowych właścicieli). Portal ten pozwala również (po uiszczeniu opłaty np. przelewem natychmiastowym lub BLIK-iem) na pobranie odpisu z księgi posiadającego walor dokumentu urzędowego (wydruk z bezpłatnej przeglądarki ksiąg wieczystych takiego waloru nie posiada). Ponadto możliwe jest pobranie zaświadczenia o wpisie. Narzędzie przydatne, choć niezrozumiałe jest, dlaczego urzędowo poświadczony odpis z KRS dla spółki można pobrać za darmo, natomiast urzędowo poświadczony odpis z księgi wieczystej jest płatny (przy czym samo przeglądanie ksiąg jest nadal bezpłatne).
W ramach tego systemu funkcjonuje również system elektronicznego składania wniosków wieczystoksięgowych. Obecnie obejmuje on notariuszy i komorników, jednak są plany, aby obligatoryjnie objął on wszystkich zainteresowanych. Jest to zmiana oczekiwana, z uwagi na obecną minimum kilkudniową „lukę” pomiędzy wysłaniem wniosku pocztą tradycyjną (tj. formalnym złożeniem) a jego ujawnieniem w księdze (najczęściej dopiero następnego dnia po faktycznym dotarciu do sądu).
E-PLATFORMA KRAJOWEGO REJESTRU KARNEGO
(ekrk.ms.gov.pl)
Pozornie proste narzędzie pozwalające na uzyskanie w trybie online tzw. zaświadczenia o niekaralności (wymaganego w zamówieniach publicznych, przy wykonywaniu niektórych zawodów czy w toku uzyskiwania zezwoleń lub koncesji). Na plus należy zaliczyć o około 1/3 niższą opłatę niż w przypadku zaświadczenia tradycyjnego oraz brak konieczności (najczęściej) stania w kolejce do któregoś z lokalnych punktów KRK. Na minus raczej skomplikowany sposób aplikowania o wniosek, brak generowania odpowiedzi od ręki (trzeba poczekać na odpowiedź najczęściej do kolejnego dnia roboczego) oraz brak możliwości posługiwania się wydrukiem otrzymanej odpowiedzi. Prawnie wiążący jest tu jedynie specjalny plik, który musimy przekazać adresatowi (np. na nośniku USB). Odbiorca, aby odczytać przesłane przez nas „zaświadczenie o niekaralności”, musi ten plik fizycznie otrzymać i posłużyć się funkcją „wizualizacja” dostępną na e-platformie KRK.
PLATFORMA URZĘDU PATENTOWEGO
(pue.uprp.gov.pl)
Platforma Usług Elektronicznych Urzędu Patentowego RP jakkolwiek nie podlega ściśle pod „wymiar sprawiedliwości”, to jednak zasługuje na uwzględnienie w niniejszym zestawieniu. Od kilku lat sprawy z zakresu własności przemysłowej stopniowo przestają być domeną wąskiej grupy rzeczników patentowych i na mocy kolejnych niewielkich nowelizacji prawa własności przemysłowej, na równorzędnych zasadach, dopuszczani są do nich także inni pełnomocnicy (co jest europejskim i światowym standardem). Choć proces ten postępuje powoli, to jednak wydaje się nieuchronne jego dopełnienie w perspektywie najbliższych kilku lat. Co do samej Platformy Urzędu Patentowego RP pozwala ona nie tylko wyszukać prawo ochronne, lecz także załatwić online większość spraw (włącznie ze złożeniem wniosku o udzielenie ochrony dla wynalazku, wzoru użytkowego, wzoru przemysłowego i znaku towarowego). Wszystko przebiega dość intuicyjnie i sprawnie. Dostrzegalna jest „inspiracja” przy projektowaniu tej platformy wzorem zaczerpniętym z „bliźniaczej” platformy Urzędu Własności Intelektualnej EU z siedzibą w Alicante (euipo.europa.eu) – równie intuicyjnym i funkcjonalnym, a o wiele starszym (znanym wcześniej jako OHIM). Powielenie bardzo dobrych trendów i wzorców europejskich oraz światowych jak najbardziej należy uznać za słuszne (i powinno mieć miejsce także dla innych rozwiązań). W tym zakresie warto wskazać twórcom polskiego portalu, iż w ostatnim czasie europejski pierwowzór przygotowanego przez nich rozwiązania został znacząco zmieniony i unowocześniony. Warto przyjrzeć się poczynionym tam korzystnym zmianom i również je powielić.
PODSUMOWANIE
Jak wynika z powyższego zestawienia – wiele obszarów szeroko pojmowanego wymiaru sprawiedliwości zostało objęte informatyzacją, często na dość wysokim poziomie. Oczywiście przed nami jeszcze daleka droga. Wiele ważnych zakresów (z nieznanych powodów) uchyla się od istotnej informatyzacji (np. Rejestr Zastawów – pomijając archaiczny i mało funkcjonalny portal: pdi.ms.gov.pl). Bywa również, że użytkownicy są zdani na rozwiązania komercyjne (np. wyszukiwarka sądów i instytucji publicznych udostępniona publicznie przez jednego z dostawców systemów informacji prawnej, jednak bez gwarancji aktualności dostępnych tam danych). Tam, gdzie informatyzacja jest w toku, faktycznie brak jest niektórych, nawet podstawowych funkcjonalności e-wymiaru sprawiedliwości, takich jak np. elektroniczne złożenie zwykłego pisma do sądu (co jest planowane dopiero na rok 2029). Niemniej jakkolwiek daleka droga przed nami do informatyzacji wymiaru sprawiedliwości, to uczciwie należy przyznać, że istotny odcinek już przebyliśmy. Obecnie więc pozostaje jedynie zachęcenie użytkowników do korzystania z narzędzi już dostępnych (tym samym odciążając pracowników wymiaru sprawiedliwości), a twórców do ich stałego rozwijania.
