Przegląd najważniejszych zmian w ustawodawstwie ostatnich dwóch miesięcy.
W komisjach
Celem poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 3309) jest wprowadzenie zmian w kilku aktach prawnych, co przyczyni się do podwyższenia standardów uczestnictwa małoletnich w procedurach sądowych. Proponowane zmiany w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym polegają m.in. na doprecyzowaniu przepisów o reprezentacji małoletniego, przy jednoczesnej zmianie terminologii – obecnie obowiązujący termin „kurator” zostanie zastąpiony określeniem „reprezentant dziecka”. Projekt ustawy modyfikuje też przepisy dotyczące kuratora osoby niepełnosprawnej, m.in. określając, że celem ustanowienia kuratora jest wsparcie przy prowadzeniu określonej sprawy, wszystkich spraw lub spraw określonego rodzaju, nie zaś pomoc w ich prowadzeniu. Projekt określa także zasady wysłuchiwania małoletnich w postępowaniu cywilnym, co ma zapewnić im właściwe warunki minimalizujące stres. Przeprowadzenie wysłuchania będzie uzależnione od zgody małoletniego. Ponadto o opuszczeniu zakładu karnego przez skazanego, który popełnił przestępstwo z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej, przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności lub przestępstwo znęcania się, pokrzywdzony będzie każdorazowo informowany z mocy prawa, o ile nie oświadczy, że z takiego uprawnienia rezygnuje. Proponowana zmiana w ustawie o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie wprowadzi kwestionariusz jako narzędzie służące prawidłowej diagnozie stanu i sytuacji dziecka, a przez to oszacowaniu ryzyka zagrożenia życia lub zdrowia. Projekt ustawy przewiduje także wprowadzenie standardów ochrony małoletnich. Projektodawcy proponują ponadto wprowadzenie procedury analizowania zdarzeń, w wyniku których małoletni poniósł śmierć lub doznał ciężkich obrażeń ciała (tzw. analizy poważnych przypadków, ang. Serious Case Reviews –
SCR). Projekt ustawy jest procedowany w Komisji Nadzwyczajnej do spraw Zmian w Kodyfikacjach.
Uchwalone ustawy
Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (pierwotny druk sejmowy nr 3216), która zawiera wiele istotnych zmian w procedurach sądowych i ustawie ustrojowej sądów. W postępowaniu cywilnym wprowadza się m.in. rozwiązania umożliwiające przeprowadzanie w postępowaniu cywilnym posiedzeń jawnych za pośrednictwem środków informatycznych pozwalających na komunikowanie się na odległość. Co do zasady sąd będzie prowadził rozprawę na sali sądowej, do której zagwarantowany będzie swobodny wstęp dla wszystkich stron i osób wezwanych. Zdalny udział będzie możliwy dla uczestników, którzy wyrażą taką wolę. Podczas prac legislacyjnych do Kodeksu postępowania cywilnego wprowadzono poprawkę ograniczającą zakres spraw cywilnych, w których sąd orzeka w składzie trzech sędziów. Zmiana w ustawie – Prawo o ustroju sądów powszechnych zmienia mechanizm wymierzania kar porządkowych przez sądy, zwiększając gwarancje prawa do obrony osobie, która dopuściła się tego rodzaju czynu. Ponadto ustawa umożliwi pracownikom ochrony przeglądanie zawartości bagaży i odzieży osób wchodzących do sądu, a także da prawo odmowy wpuszczenia do budynku sądu w przypadku podejrzenia, że osoby te wnoszą lub posiadają przedmioty niebezpieczne. Zmiany w Kodeksie postępowania karnego mają uporządkować i doprecyzować instytucje łączenia spraw do wspólnego postępowania oraz wyłączania spraw do odrębnego rozpoznania. Ustawa przewiduje także zapewnienie ofierze przestępstwa przesłuchiwanej w postępowaniu sądowym w charakterze świadka możliwości składania zeznań w warunkach wykluczających bezpośredni kontakt z oskarżonym. Kolejną zmianą będzie wprowadzenie nowych instytucji procesowych w procesie karnym: narady wstępnej i wyroku częściowego. Nowelizacja zawęża także uprawnienia Prokuratora Generalnego na rzecz Prokuratora Krajowego m.in. w zakresie bezpośredniego wydawania poleceń prokuratorom podległym oraz powoływania i odwoływania szefów prokuratur. Ustawa przewiduje ponadto utratę mocy przez przepis tzw. ustawy COVID, będący podstawą zawieszenia biegu terminów przedawnienia karalności czynu i przedawnienia wykonania kary w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe. Ustawa została przekazana do Senatu w celu rozpatrzenia.
Wejście w życie
W dniu 1 lipca 2023 r. zaczęła obowiązywać ustawa z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 614) –zob. szerzej: „Radca Prawny” 2023, nr 206.
Z dniem 15 sierpnia 2023 r. wejdą w życie rozwiązania zawarte w ustawie z dnia 13 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 289) – zob. szerzej: „Radca Prawny” 2023, nr 205.
