Przegląd najważniejszych zmian w ustawodawstwie ostatnich dwóch miesięcy.
W komisjach
Sejm przeprowadził pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 864), w którym proponuje się wprowadzenie rozwiązań mających na celu ułatwienie dochodzenia roszczeń w związku z rozpowszechnianiem nielegalnych treści, w tym zwłaszcza za pośrednictwem Internetu. Osiągnięciu powyższych założeń ma służyć wprowadzenie trzech nowych postępowań odrębnych w postępowaniu cywilnym, w tym odnoszącego się do instytucji tzw. ślepego pozwu. W zakresie rozpatrywania tzw. ślepych pozwów projekt przewiduje nałożenie na sąd obowiązku podjęcia działań zmierzających do identyfikacji podmiotu, przeciwko któremu wytoczono powództwo. Dodatkowo wnioskodawcy zakładają przyjęcie określonych, skróconych terminów dla czynności procesowych sądu (np. wstępne badanie sprawy w ciągu siedmiu dni od doręczenia pozwu, wydanie wyroku w terminie 14 dni od dnia wniesienia odpowiedzi na pozew, rozpoznanie apelacji w terminie 30 dni od dnia doręczenia odpisu apelacji stronie przeciwnej). W opiniach do ww. projektu ustawy (w tym opinii OBSiL KIRP z 16 grudnia 2024 r.) wskazywano na wątpliwości związane z nakładaniem na sądy dodatkowych zadań niezwiązanych z wykonywaniem wymiaru sprawiedliwości, rozszerzeniem kognicji sądów powszechnych, pozornym skracaniem terminów dla czynności procesowych sądu, które de facto mają charakter instrukcyjny, a ich przekroczenie nie wywoła negatywnych skutków procesowych (a co za tym idzie będą prowadzić do wydłużenia postępowań). Jednakże wolą izby projekt został skierowany do Komisji nadzwyczajnej ds. zmian w kodyfikacjach, gdzie wspólnie z podobną propozycją zawartą w druku sejmowym nr 728[1] mają być rozpatrzone wspólnie.
Izba rozpoczęła prace nad poselskim projektem ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego (druk sejmowy nr 865), który przewiduje przede wszystkim zmiany w zakresie uregulowania tymczasowego aresztowania, mające na celu ograniczenie stosowania tego środka oraz zwiększenie gwarancji procesowych. Wśród najważniejszych zmian zawartych w projekcie można wymienić: wprowadzenie jawności posiedzenia dotyczącego przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania oraz rozpoznania zażalenia na zastosowanie lub przedłużenie tego środka zapobiegawczego, wprowadzenie obowiązku zawiadomienia obrońcy i pełnomocnika o każdej czynności procesowej, w której udział bierze reprezentowana przez niego strona procesowa, ograniczenie kategorii osób, którym przysługuje prawo do odmowy składania zeznań, wprowadzenie obowiązku niezwłocznego rozpoznania przez sąd wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania nie później jednak niż przed upływem 24 godzin od jego złożenia, obowiązek rozpoznania przez sąd w składzie trzech sędziów zażalenia na postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania, modyfikację zasad określających czas trwania tymczasowego aresztowania, w tym przesłanek jego przedłużenia, oraz modyfikację zasad dotyczących poręczenia majątkowego. Projektowane zmiany mają wejść w życie po upływie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia. Sejm skierował powyższy projekt do Komisji nadzwyczajnej ds. zmian w kodyfikacjach w celu rozpatrzenia.
Sejm zainicjował prace legislacyjne nad rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny (druk sejmowy nr 876). Przedstawiony projekt nowelizacji ma na celu wprowadzenie zmian w zakresie przepisów dotyczących przestępstw określonych w art. 119 § 1 oraz art. 257 k.k., a także wzmocnienie ochrony przed przestępstwami motywowanymi przesłankami dyskryminacyjnymi, takimi jak niepełnosprawność, wiek, płeć, i orientacja seksualna. Zmiany mają objąć również modyfikację art. 53 i art. 256 k.k. Zdaniem wnioskodawców projektowana regulacja ma na celu pełniejsze realizowanie konstytucyjnego zakazu dyskryminacji oraz dostosowanie przepisów do międzynarodowych standardów ochrony przed mową nienawiści i przestępstwami motywowanymi nienawiścią. Ponadto w ocenie wnioskodawców wprowadzenie tych rozwiązań przyczyni się do zwiększenia efektywności ścigania czynów o charakterze dyskryminacyjnym oraz zapewnienia lepszej ochrony prawnej ofiar takich przestępstw. Projekt rozszerza odpowiedzialność karną, zastępując występujące w art. 119 § 1 k.k. i art. 257 k.k. wyrażenie „z powodu jej przynależności” zwrotem „w związku z przynależnością”. Taka zmiana umożliwi pociągnięcie sprawcy do odpowiedzialności karnej za przestępstwa także w sytuacji, gdy pokrzywdzony nie posiada cechy, która bezpośrednio wywołała działanie sprawcy, np. aktualizacja znamion przestępstwa stosowania przemocy w związku z bezwyznaniowością z art. 119 § 1 k.k. będzie możliwa także, gdy przemoc taką zastosowano wobec osoby wierzącej. Projektowana regulacja zakłada także rozszerzenie katalogu okoliczności obciążających, uwzględnianych przy wymiarze kary o popełnienie przestępstwa motywowanego nienawiścią związaną z niepełnosprawnością, wiekiem, płcią lub orientacją seksualną. Ponadto projekt przewiduje rozszerzenie znamion przestępstw określonych w art. 119 § 1 k.k., art. 256 § 1 k.k. oraz art. 257 k.k. o te same przesłanki, tj. niepełnosprawność, wiek, płeć i orientację seksualną. Projekt został skierowany do Komisji nadzwyczajnej ds. zmian w kodyfikacjach w celu rozpatrzenia..
Uchwalone ustawy
Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (pierwotny druk sejmowy nr 762), która ma na celu wprowadzenie do Kodeksu pracy nowego uprawnienia dla pracowników będących rodzicami – uzupełniającego urlopu macierzyńskiego. Do uzupełniającego urlopu macierzyńskiego będą uprawnieni pracownicy będący rodzicami dzieci urodzonych przed 28. tygodniem ciąży lub z masą urodzeniową nieprzekraczającą 1000 g (tzw. wcześniaków), a także rodzice dzieci urodzonych między 28. a 37. tygodniem ciąży, których masa urodzeniowa przekracza 1000 g. Uprawnienie to obejmie również rodziców dzieci urodzonych po 37. tygodniu ciąży, pod warunkiem że spełnione zostaną określone kryteria związane z pobytem dziecka w szpitalu. Uzupełniający urlop macierzyński będzie płatny w wysokości 100% podstawy wymiaru zasiłku. W związku z proponowanymi zmianami w Kodeksie pracy, które przewidują wprowadzenie uzupełniającego urlopu macierzyńskiego wraz z przysługującym zasiłkiem macierzyńskim, uznano za zasadne, aby analogiczne rozwiązania dotyczyły również świadczenia rodzicielskiego, które pełni funkcję odpowiednika zasiłku macierzyńskiego dla osób, które są nieubezpieczone lub niepracujące. Projektowane rozwiązania mają zacząć obowiązywać od 19 marca 2025 r.
Izba uchwaliła ustawę o podmiotach obsługujących kredyty i nabywcach kredytów (pierwotny druk sejmowy nr 765), która wdraża do krajowego porządku prawnego postanowienia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2167 z dnia 24 listopada 2021 r. w sprawie podmiotów obsługujących kredyty i nabywców kredytów oraz w sprawie zmiany dyrektyw 2008/48/WE i 2014/17/UE. Rozwiązania przyjęte w ustawie mają służyć przede wszystkim realizacji kompleksowej strategii rozwiązania problemu nieobsługiwanych kredytów (kredytów zagrożonych). Obecnie brak jest bowiem jednolitych regulacji harmonizujących przenoszenie portfeli kredytów zagrożonych przez banki na podmioty spoza sektora bankowego, a także wymogów dla uczestników rynków wtórnych nieobsługiwanych umów o kredyt. Ustawa przewiduje ujednolicenie regulacji w zakresie działalności nabywców kredytów oraz podmiotów obsługujących kredyty w odniesieniu do nieobsługiwanych kredytów, udzielonych pierwotnie przez instytucje kredytowe. Ustawa reguluje zasady podejmowania i prowadzenia działalności związanej z obsługą kredytów, określając prawa i obowiązki podmiotów zajmujących się obsługą kredytów, dostawców usług kredytowych, nabywców kredytów oraz ich przedstawicieli. Określa także skutki naruszenia tych obowiązków oraz zasady nadzoru nad podmiotami obsługującymi kredyty, dostawcami usług kredytowych, nabywcami kredytów i ich przedstawicielami. Prowadzenie działalności w zakresie obsługi kredytów będzie wymagało uzyskania zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego, które będzie udzielane, jeżeli wnioskodawca ma siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz prowadzi działalność w formie spółki akcyjnej, prostej spółki akcyjnej albo spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, a także spełnia przesłanki określone w art. 6 ustawy. Prowadzenie działalności w zakresie obsługi kredytów bez zezwolenia będzie przestępstwem podlegającym grzywnie do 5 mln zł albo karze pozbawienia wolności od trzech miesięcy do lat pięciu. W ramach nadzoru Komisja Nadzoru Finansowego będzie mogła w szczególności żądać od podmiotu obsługującego kredyty opracowania, wdrożenia lub zmiany wewnętrznych procedur i polityk dotyczących prowadzenia działalności w zakresie obsługi kredytów, mających na celu zapewnienie poszanowania praw kredytobiorców zgodnie z przepisami regulującymi umowę o kredyt. Komisja będzie mogła również wymagać wykazania sprawiedliwego i należytego traktowania kredytobiorców, odpowiedniego rozpatrywania reklamacji i skarg kredytobiorców oraz odwołań od tych reklamacji, dokumentowania działań w tym zakresie, a także zmiany lub rozwiązania umowy o obsługę kredytów. Ustawa została przekazana do Senatu.
Łukasz Nykiel
[1] Na temat tego projektu szerzej zob. „Radca Prawny” nr 216, listopad–grudzień 2024 r., s. 42.
