W 2024 r. obchodziliśmy 20. rocznicę pełnego członkostwa Polski w Radzie Adwokatur i Stowarzyszeń Prawniczych Europy (CCBE). Polską delegację do CCBE tworzą Krajowa Izba Radców Prawnych oraz Naczelna Rada Adwokacka. Oba samorządy przewodniczą delegacji rotacyjnie, współdziałając i uzgadniając stanowisko Polski.
Sesja plenarna CCBE
Uczestnicy odbywającej się 16 maja w Bordeaux sesji plenarnej usłyszeli przejmujący apel dziekana stambulskiej izby adwokackiej İbrahima Ö. Kaboğlu o wsparcie działań tureckich adwokatów, podejmowanych w celu obrony niezależności samorządu zawodowego oraz obrony wartości państwa prawa.
Polska delegacja poparła deklarację CCBE wspierającą działania krajowej izby tureckich adwokatów oraz izby stambulskiej w celu zmiany decyzji odwołującej władze tej izby oraz ograniczającej jej niezależność.
Przedstawiciele CCBE razem z innymi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i obrony demokracji pojawili się także w Stambule 28 i 29 maja na trzech rozprawach apelacyjnych, aby zamanifestować solidarność europejskich prawników z tureckimi kolegami, którzy nie licząc się z możliwymi konsekwencjami swych działań, w tym aresztowaniami, gremialnie wystąpili w obronie swojego samorządu.
Komitet ds. migracji
22 maja dziewięć państw członkowskich UE – Austria, Belgia, Czechy, Dania, Estonia, Włochy, Łotwa, Litwa i Polska – opublikowało list otwarty, w którym wyraziło potrzebę „nowej refleksji” nad sposobem interpretacji Europejskiej konwencji praw człowieka (EKPC) przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, szczególnie w kontekście wyzwań związanych z migracją, w tym zabezpieczeń wydawanych przez trybunał. Sygnatariusze listu wskazali na konieczność większego poszanowania granic subsydiarności oraz krajowej tożsamości konstytucyjnej.
W odpowiedzi na ten apel Rada Adwokatur i Stowarzyszeń Prawniczych Europy (CCBE) opublikowała 4 czerwca stanowisko, w którym broni niezależności trybunału i podkreśla, że interpretacja konwencji nie może podlegać politycznemu wpływowi ze strony rządów. CCBE wyraziło pełne poparcie dla ochrony praw człowieka, rządów prawa i niezależności sądów. Podkreśla, że interpretacja EKPC należy wyłącznie do sądów – zwłaszcza Europejskiego Trybunału Praw Człowieka – a nie do rządów państw.
Zgodnie z art. 19 i 32 EKPC to trybunał sprawuje pieczę nad wykładnią konwencji. CCBE w swoim oświadczeniu ostrzega, że próby ograniczenia tej roli przez państwa członkowskie mogą prowadzić do erozji systemu EKPC i niezależności władzy sądowniczej. Przypomniano, że konwencja powinna być interpretowana jako „żyjący instrument”, który ewoluuje wraz ze zmianami społecznymi. Ochrona praw migrantów i uchodźców nie oznacza lekceważenia bezpieczeństwa państw, ale musi zawsze uwzględniać zakaz tortur i inne fundamentalne prawa. CCBE przypomina, że sądy krajowe są pierwszymi strażnikami EKPC, ale to ETPC zapewnia jej jednolitą wykładnię. Otwarte kwestionowanie tej roli może zaszkodzić legitymacji wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich.
W deklaracji z Reykjaviku z maja 2023 r. wszystkie państwa Rady Europy, w tym sygnatariusze listu z maja 2025 r., zobowiązały się do respektowania orzeczeń trybunału i wzmacniania systemu EKPC. Stanowisko CCBE przypomina o tej deklaracji i oczekuje jej konsekwentnej realizacji, nie wykluczając przy tym potrzeby reform systemowych – zwłaszcza w zakresie usprawnienia wykonywania wyroków.
Stała delegacja CCBE przy sądach unijnych i sądzie EFTA
W związku ze zmianami wprowadzonymi do przepisów regulujących pracę Sądu Unii Europejskiej, które od 1 czerwca umożliwiają sędziemu sprawozdawcy rezygnację z przygotowania sprawozdania na rozprawę, jeśli uzna on, że przygotowanie takiego dokumentu nie jest w danej sprawie konieczne, prezes CCBE wystosował do prezesa SUE pilne pismo z prośbą o rozważenie wycofania się z wprowadzonej zmiany. W piśmie wskazano na ważną rolę sprawozdania na rozprawę, dzięki któremu reprezentujący stronę radcowie prawni i adwokaci mogą – jeszcze przed rozprawą, a już po zakończeniu pisemnej fazy postępowania – upewnić się, że przedstawiony przez nich przedmiot i zakres skargi oraz zawarte w niej żądania, zarzuty i argumenty zostały właściwie zrozumiane przez sędziego sprawozdawcę i zostały prawidłowo umieszczone w kontekście przepisów krajowych, na tle których powstał spór prawny, będący przedmiotem skargi. Kwestia ta będzie jednym z głównych tematów, które zostaną poruszone przez przedstawicieli CCBE na kolejnym spotkaniu z sędziami TSUE i SUE w Luksemburgu, planowanym na grudzień.
Grupa robocza ds. rządów prawa
W czerwcu i lipcu Komisja Europejska opublikowała dwa ważne dokumenty, powstałe przy wydatnej pomocy grup roboczych i komitetów CCBE, dotyczące czterech obszarów praworządności: systemu wymiaru sprawiedliwości, ram antykorupcyjnych, pluralizmu i wolności mediów oraz kwestii instytucjonalnych związanych z mechanizmami kontroli i równowagi.
Pierwszy z tych dokumentów – „Unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości” – przedstawia roczny przegląd wskaźników efektywności, jakości i niezależności systemów wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich UE, w tym w Polsce. Jego celem jest poprawa skuteczności krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości przez dostarczanie obiektywnych, wiarygodnych i porównywalnych danych.
Natomiast w „Sprawozdaniu na temat praworządności z 2024 r.” monitorowane są istotne zmiany stanu praworządności we wszystkich krajach UE, w porównaniu z poprzednim rokiem. Sprawozdanie zawiera konkretne zalecenia dla wszystkich krajów UE, oparte na przeprowadzonej przez Komisję ocenie jakościowej, analizę rozwoju sytuacji od czasu opublikowania poprzedniego sprawozdania oraz działań następczych podjętych w związku z wyzwaniami i wydarzeniami wskazanymi w sprawozdaniu z 2023 r. Zalecenia mają na celu dalsze wspieranie krajów UE w realizacji bieżących reform i pomoc w stwierdzeniu, w jakich obszarach potrzebne są usprawnienia.
Oba dokumenty dostępne są w języku polskim na stronie internetowej komisji i zostaną szerzej umówione w kolejnym numerze „Radcy Prawnego”.
Przemysław Kamil Rosiak
przewodniczący polskiej delegacji do CCBE
Artykuł został przygotowany przy współpracy radców prawnych, członków ww. komitetów i grup roboczych CCBE: Jakuba Ławniczaka i Bartosza Wołodkiewicza.
