Druk sejmowy nr 899, pod którym kryje się rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy ? Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, przewidujący m.in. dokonywanie doręczeń zawodowym pełnomocnikom za pomocą poczty elektronicznej, wywołuje ogromne emocje w świecie prawniczym. Projektowane rozwiązania, niosące zagrożenie interesów pełnomocników oraz ich klientów, rodzą także zastrzeżenia z punktu widzenia zgodności z fundamentalnymi zasadami ustroju Rzeczypospolitej Polskiej, wyrażonymi w Konstytucji RP. Samorząd radców prawnych zabiega o zmianę nieakceptowalnych rozwiązań.
Piotr Olszewski radca prawny
Fot. OIRP w Warszawie
Podczas posiedzenia Sejmu 25 lutego przedstawiciele projektodawców wskazywali, że projekt jest odpowiedzią na utrudnienia w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości w zakresie procedury cywilnej, sądowo-administracyjnej oraz postępowania przed Sądem Najwyższym. Ich zdaniem utrudnienia te spowodowane są trwającą od roku pandemią wywołaną wirusem SARS-CoV-2, a zaistniała sytuacja epidemiczna i trudny do przewidzenia moment zakończenia tego stanu powinny nieść ze sobą konieczność dalszej cyfryzacji usług publicznych oraz usprawnień procedur w celu zagwarantowania obywatelom prawa do sądu, czyli konstytucyjnej zasady wynikającej z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, w tym także prawa do sądu sprawnego i prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki.
Stanowisko Prezydium KRRP
I choć przedstawiane założenia wydają się na pierwszy rzut oka słuszne ? rozwiązania, które miałyby je urzeczywistnić, są zdaniem specjalistów na tyle niedoskonałe i nieprzemyślane, że założeniom tym zaprzeczają.
? W ocenie Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych projektowane regulacje w znacznym stopniu ograniczają realizację gwarantowanego w Konstytucji RP prawa do sądu. Dotyczy to zwłaszcza projektowanych rozwiązań w zakresie zmiany przepisów o doręczeniach pism procesowych, dalszego ograniczania jawności postępowania poprzez poszerzanie możliwości załatwiania spraw na posiedzeniach niejawnych czy w końcu odejścia od zasady orzekania przez składy wieloosobowe na rzecz orzekania w składzie jednego sędziego, również w wyższych instancjach ? wskazuje prof. Rafał Stankiewicz, kierownik OBSiL.
Już kilka dni po opublikowaniu projektu ustawy zmieniającej procedurę cywilną oficjalne stanowisko w tym zakresie zajęło Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych[1]. W dokumencie z 28 stycznia Prezydium wskazało, że projektowane rozwiązania budzą poważne wątpliwości.
W stanowisku odniesiono się do pomysłu dokonywania doręczeń cyfrowych odwzorowań pism procesowych, zawiadomień, wezwań i orzeczeń, których sąd miałby dokonywać pełnomocnikowi na wskazany w pierwszym piśmie procesowym adres służbowej poczty elektronicznej. Zdaniem Prezydium rozwiązanie to jest trudne do przyjęcia, bowiem wprowadza automatyzm doręczeń, powodując, że skutecznemu doręczeniu korespondencji z sądu nie będzie stała na przeszkodzie choroba pełnomocnika, podleganie kwarantannie lub izolacji czy też urlop. Jak podkreślono ? z doręczeniem wiążą się doniosłe skutki w postaci otwarcia biegu terminów do wniesienia środków zaskarżenia, a wprowadzone rozwiązania znacząco utrudnią ? jeśli nie uniemożliwią ? sporządzenie i wniesienie takiego środka zaskarżenia. W ocenie Prezydium proponowana zmiana drastycznie ogranicza prawa pełnomocników i stanowi zagrożenie dla interesów reprezentowanych przez nich stron.
Prezydium wskazało także na budzące wątpliwości rozwiązanie dotyczące wprowadzenia zasady przeprowadzenia rozprawy lub posiedzeń na odległość przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jednocześnie bezpośredni przekaz obrazu i dźwięku, bez konieczności przebywania osób w nich uczestniczących w budynku sądu. Jak wskazywano w stanowisku ? w wyniku projektowanej zmiany rozpoznawanie spraw cywilnych na rozprawie lub posiedzeniu jawnym w sprawach cywilnych stanie się wyjątkiem, gdyż skierowanie na takie posiedzenie będzie wymagało każdorazowego uzasadnienia, że odbycie posiedzenia nie wywoła nadmiernego zagrożenia dla zdrowia osób w nim uczestniczących. Obciążanie takim obowiązkiem w każdym przypadku sędziego przewodniczącego może doprowadzić do całkowitej rezygnacji z posiedzeń jawnych w celu uniknięcia obawy o ponoszenie odpowiedzialności za zdrowie uczestników postępowań. W konsekwencji dojdzie do znaczącego ograniczenia konstytucyjnego prawa do sądu.
Opinie OBSiL
Wkrótce po zajęciu stanowiska przez Prezydium KRRP OBSiL przygotował i przedstawił projektodawcom trzy opinie prawne dotyczące wprowadzanych zmian.
W jednej z nich, autorstwa r. pr. Sławomira Patyry, udostępnionej także na stronie internetowej ośrodka[2], wskazano, że szczegółowa analiza wielu projektowanych przepisów prowadzi do jednoznacznego wniosku, że przygotowane rozwiązania normatywne są niezgodne z postanowieniami Konstytucji RP. Zdaniem autora opinii:
l naruszają zasadę równego traktowania wszystkich przez władze publiczne (art. 32 ust. 1 zd. 2 Konstytucji RP) i bezpodstawnie różnicują sytuację procesową stron i uczestników postępowań sądowych, po pierwsze ? w zależności od możliwości i dostępu do określonych środków technicznych lub wiedzy i umiejętności korzystania z nich oraz od infrastrukturalnych możliwości stosowania owych środków przez sądy; po drugie ? w zależności od korzystania przez strony i uczestników postępowań z profesjonalnej pomocy prawnej;
l naruszają zasadę skargowości (art. 78 Konstytucji RP) poprzez wprowadzenie ? jako zasady ? orzekania przez sądy w postępowaniu cywilnym w drugiej instancji w składzie jednego sędziego, co w konsekwencji może prowadzić do znaczącego obniżenia standardu merytorycznej i rzetelnej kontroli instancyjnej;
l naruszają zasadę demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji RP) w zakresie dotyczącym poprawnej legislacji w ten sposób, że ? choć ujęte w projekcie rządowym ? są niezgodne z przepisami rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 20 czerwca 2002 r. w sprawie ?Zasad techniki prawodawczej? (§ 3 ust. 2 i ust. 3), nie spełniają wymogu odpowiedniego vacatio legis dla proponowanych zmian, a także wprowadzają ograniczenia konstytucyjnych wolności i praw oraz nakładają na obywateli nowe obowiązki z naruszeniem zasady lex retro non agit.
Rozmowy w ministerstwie i Kancelarii Prezydenta
Natychmiast po pojawieniu się projektu ustawy na stronie sejmowej samorząd radców prawnych podjął także rozmowy z przedstawicielami Ministerstwa Sprawiedliwości, odpowiedzialnymi za przygotowanie tego projektu, jak również z szefostwem Kancelarii Prezydenta RP. ? Wydaje się, że większość naszych argumentów przeciwko projektowanym rozwiązaniom przyjęta została ze zrozumieniem. Pozostajemy również w stałym kontakcie z parlamentarzystami, w tym przedstawicielami sejmowej Komisji Ustawodawczej ? wskazuje prof. dr hab. Rafał Stankiewicz. ? Rozumiemy konieczność wprowadzania pewnych zmian w regulacjach procesowych, które dadzą możliwość efektywnego działania sądów w tym trudnym czasie epidemii, jednakże jesteśmy przekonani, że nie mogą one naruszać istoty prawa do sądu. Jesteśmy otwarci na dialog i współpracę z organami władzy publicznej w tym zakresie, sami również proponujemy stosowne rozwiązania usprawniające pracę sądów w tym trudnym czasie.
O tym, jak ważny jest temat projektowanych zmian procedury, świadczy także współpraca samorządu radców prawnych w tym zakresie z przedstawicielami innych zawodów prawniczych. 2 lutego przedstawiciele radców prawnych ? mec. Włodzimierz Chróścik, Prezes KRRP, i adwokatów ? mec. Rafał Dębowski, sekretarz NRA, spotkali się z podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości dr Anną Dalkowską i kierownictwem Departamentu Legislacji Prawa Cywilnego Ministerstwa Sprawiedliwości. Podczas spotkania przedstawiciele obu samorządów przedłożyli opinie prawne o projekcie ustawy oraz postulaty legislacyjne. Prezes KRRP spotkał się również w tej sprawie z wiceprezesem Polskiej Izby Rzeczników Patentowych Pawłem Kurcmanem. Dyskutowano o współpracy w zakresie opiniowania zmian procedury cywilnej i możliwych rozwiązaniach, które należycie chroniłyby wszystkich interesariuszy postępowania.
Podczas przywołanego na wstępie posiedzenia Sejmu w dyskusji na temat przedłożonego projektu zgłoszono wniosek o jego odrzucenie w pierwszym czytaniu. W głosowaniu na posiedzeniu Sejmu 17 marca wniosek upadł, projekt skierowano do dalszych prac w Komisji Nadzwyczajnej do Spraw Zmian w Kodyfikacjach.
Druk sejmowy nr 899
W projekcie nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego (druk sejmowy nr 899)[3] zawarto przepisy dotyczące sprzedaży nieruchomości w drodze licytacji elektronicznej[4], natomiast nie mniej istotne dla postępowań sądowych w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii (oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich) są projektowane zmiany w przepisach ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych[5]. Projektodawca usuwa przesłankę wyłączającą przeprowadzenie rozprawy online w tej postaci, że nie wywoła ona nadmiernego zagrożenia dla zdrowia osób w nim uczestniczących, a jednocześnie wskazuje, że można od jej przeprowadzenia odstąpić tylko w przypadku, jeżeli rozpoznanie sprawy na żywo jest konieczne, a odbycie posiedzenia w budynku sądu nie będzie stanowiło zagrożenia dla zdrowia[6]. W tym stanie rzeczy należy się spodziewać, że liczba rozpraw zdalnych powinna poważnie wzrosnąć. Ponadto zarówno w pierwszej, jak i w drugiej instancji sąd ma rozpatrywać sprawy w składzie jednego sędziego[7]. Również Sąd Najwyższy, jak też Naczelny Sąd Administracyjny nie będą związane wnioskami stron o przeprowadzenie rozprawy[8].
Kolejną nowością ma być to, że pierwsze pisma procesowe wnoszone przez radców prawnych i innych fachowych pełnomocników powinny zawierać adres służbowy poczty elektronicznej i numer telefonu[9]. A będzie to potrzebne po to, by w przypadku braku możliwości wykorzystania systemu teleinformatycznego cyfrowe odwzorowania pism procesowych, zawiadomień, wezwań i orzeczeń sąd mógł doręczać pełnomocnikowi na wskazany adres służbowej poczty elektronicznej[10]. Doręczenie takie będzie uznane za doręczone w następnym dniu roboczym od chwili wprowadzenia ich przez sąd do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby adresat mógł zapoznać się z jego treścią, a ponadto wywoła ono skutki procesowe określone
w k.p.c. właściwe dla doręczenia odpisu pisma procesowego, zawiadomienia, wezwania lub odpisu orzeczenia[11].
r. pr. Przemysław Kosiński
[1] https://kirp.pl/obecnie-projektowane-rozwiazania-budza-powazne-watpliwosci/, [dostęp: 18 marca 2021 r.].
[2] http://obsil.kirp.pl/wp-content/uploads/2021/02/Opinia-z-10.02.2021-r.-druk-Nr-899-uj%C4%99cie-konstytucyjne.pdf [dostęp: 18 marca 2021 r.].
[3] http://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=899, [dostęp: 18 marca 2021 r.].
[4] Projektowane art. 986(1) k.p.c.? art. 986(11) k.p.c. w zw. z art. 1 projektu [online], http://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/druk.xsp?nr=899 [dostęp: 18 marca 2021 r.].
[5] Dz.U.2020.1842 t.j. z 20 października 2020 r. ? dalej ustawa z 2 marca 2020 r.
[6] Art. 15 zzs(1) ustawy z dnia 2 marca 2020 r. w zw. z art. 9 pkt 1 projektu.
[7]Ibidem.
[8] Art. 15zzs(4) ustawy z dnia 2 marca 2020 r. oraz art. 15zzs(7) ustawy z dnia
2 marca 2020 r. w zw. z art. 9 pkt 3 i 4 projektu.
[9] Art. 15zzs(9) ustawy z 2 marca 2020 r. w zw. z art. 9 pkt 4 projektu.
[10] Ibidem.
[11] Ibidem.
