W tym roku obchodzimy 20. rocznicę pełnego członkostwa Polski w Radzie Adwokatur i Stowarzyszeń Prawniczych Europy (CCBE). Polską delegację do CCBE tworzą Krajowa Izba Radców Prawnych oraz Naczelna Rada Adwokacka. Oba samorządy przewodniczą delegacji rotacyjnie, współdziałając i uzgadniając stanowisko Polski. Od 1 stycznia 2024 r. polskiej delegacji przewodniczy samorząd radców prawnych.
Komitet AML CCBE
Podczas posiedzenia 10 października komitet wysłuchał prezentacji przedstawicieli Financial Action Task Force (FATF), dotyczącej ich pracy i planów w kontekście przeglądu FATF Horizontal Review on Gatekeepers oraz kwestii beneficjentów rzeczywistych. FATF planuje ściślejszą współpracę z sektorem prywatnym, w tym także w zakresie szkoleń. Wśród ekspertów panowała jednomyślność, że CCBE powinno kontynuować współpracę z FATF, aby aktywnie angażować się w te prace.
Z kolei przedstawiciel Europolu omówił nowy obszar działania w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego w zakresie wywiadu finansowego, dotyczący profesjonalnych pośredników. Europol planuje kontynuować dialog i współpracę z CCBE w miarę rozwoju tego obszaru, uwzględniając uwagi CCBE oraz informując o dalszych możliwościach współpracy. Komisja wyraziła zgodę na pogłębienie tej współpracy, uznając, że prace dotyczące typologii i przypadków naruszeń są niezwykle istotne dla radców prawnych i adwokatów, aby lepiej identyfikować ryzyka oraz rozumieć, jak przestępcy mogą próbować wykorzystywać prawników.
Komitet ds. Szkolenia Zawodowego
Członkowie komitetu z ramienia KIRP przygotowali i przesłali odpowiedzi do kwestionariusza niezbędne do przygotowania przez Komisję Europejską kolejnej Europejskiej Strategii Szkolenia Kadr Wymiaru Sprawiedliwości.
Polscy członkowie komitetu przedstawili również propozycję zorganizowania konferencji poświęconej sprawom programu i metod dydaktycznych w ramach aplikacji adwokackich i radcowskich w państwach członkowskich CCBE. Wcześniej ten temat był przedmiotem ankiety zainicjowanej przez czeską izbę adwokacką, w której wzięli udział również polscy eksperci komitetu.
Komitet Praw Człowieka i Stała Delegacja CCBE przy ETPC (PD STRAS)
Zgodnie z wnioskiem polskiej delegacji do CCBE, przedstawionym podczas Komitetu Stałego CCBE w Brukseli 4 października w sprawie przystąpienia przez CCBE do toczącej się przed ETPC sprawy o sygnaturze 27830/23 Brejza i inni przeciwko Polsce (dotyczącej wykorzystania przez polskie władze oprogramowania Pegasus), CCBE podjęła decyzję o przystąpieniu do tej sprawy w charakterze amicus curiae.
Ponadto 18 października odbyło się w MSZ spotkanie podsumowujące proces wyboru kandydatów na stanowisko sędziego do ETPC. W zespole konkursowym, na którego czele stanął prof. Marek Safjan (sędzia TSUE i TK w stanie spoczynku), brała udział jako przedstawicielka naszego samorządu mec. Maria Witkowska z OIRP w Gdańsku. Merytoryczna i dobrze zorganizowana praca zespołu pozwoliła na sprawny wybór obiektywnie trzech najlepszych kandydatów, którzy zostali zaakceptowani przez komisję Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy jako spełniający wszystkie wymogi powołania na stanowisko sędziego ETPC. Ostatecznie polskim sędzią do ETPC została sędzia Anna Adamska-Gallant, która razem z pozostałymi dwoma kandydatami uczestniczyła wcześniej w publicznym wysłuchaniu, zorganizowanym w Senacie RP.
Podczas spotkania w MSZ w imieniu KIRP pozytywnie oceniliśmy procedurę konkursową, podziękowaliśmy organizatorom za pomysł włączenia do zespołu przedstawiciela naszego samorządu i zasugerowaliśmy udział samorządu radcowskiego w innych tego typu postępowaniach.
Komitet ds. Migracji
Agenda ostatniego posiedzenia komitetu obejmowała zagadnienia związane z Nowym Paktem Migracyjnym, dyrektywą tzw. powrotową (dyrektywa 2008/115/WE), dyskusję na temat propozycji zmian dyrektywy w sprawie ułatwiania nielegalnego wjazdu, tranzytu i pobytu (dyrektywa Rady
2002/90/WE). Dialog uczestników skupił się w głównej mierze wokół kwestii wdrażania w państwach członkowskich Nowego Paktu Migracyjnego. Przedmiotem wielu uwag była kwestia zmian w formule doradztwa prawnego. Należy przypomnieć, że jednym z głównych elementów paktu jest nowa regulacja dotycząca ustanowienia wspólnej procedury ubiegania się o ochronę międzynarodową w Unii (rozporządzenie PE i Rady nr 2024/1348). Akt ten przewiduje nowe uprawnienie osób ubiegających się o ochronę międzynarodową, a mianowicie wspomniane darmowe doradztwo prawne już na etapie procedury administracyjnej, o której mowa w rozdziale III
tegoż dokumentu. Kwestia ta jest istotna z perspektywy samorządów prawniczych, albowiem państwa członkowskie będą musiały zorganizować mechanizm korzystania z tego uprawnienia na etapie wcześniejszym, niż przewidują to obecne przepisy – tj. już na etapie składania wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej. Przy czym istotne wątpliwości powstają przy ocenie zakresu doradztwa w rozumieniu rozporządzenia, albowiem akt rozróżnia pojęcie doradztwa od zastępstwa prawnego.
Stała Delegacja CCBE do TSUE, SUE i Sądu EFTA
W wyroku wydanym 2 października 2024 r. w sprawie T-797/22, dotyczącej zakazu świadczenia usług doradztwa prawnego na rzecz rządu Rosji i podmiotów z siedzibą w Rosji, wprowadzonego przez rozporządzenia „sankcyjne” Rady, które zostały zaskarżone przez flamandzką izbę adwokacką w Brukseli („izba adwokacka”), Sąd UE w składzie Wielkiej Izby odpowiedział na pytanie, czy łączne zastosowanie art. 7 i 47 Karty praw podstawowych („karta”) może ustanawiać podstawę dla istnienia „podstawowego prawa dostępu do adwokata/radcy prawnego” również w sytuacjach niemających żadnego związku z postępowaniem sądowym.
Powołując się na Europejską konwencję praw człowieka („EKPC”), orzecznictwo ETPC i wcześniejsze orzeczenia TSUE, Sąd UE wskazał, że prawo do rzetelnego procesu sądowego obejmuje w szczególności prawo do obrony, zasadę równości broni, prawo dostępu do sądów oraz prawo dostępu do adwokata, zarówno w sprawach cywilnych, jak i karnych. Jednocześnie zauważył, że art. 47 karty jest zatytułowany „Prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu”. Akapit trzeci tego artykułu przewiduje pomoc prawną mającą na celu „zapewnieni[e] skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości”. W tym kontekście możliwość uzyskania porady prawnej oraz skorzystania z pomocy obrońcy i przedstawiciela, przewidziana w akapicie drugim tego artykułu, może zostać uznana tylko wtedy, gdy istnieje związek z postępowaniem sądowym.
Sąd uznał szerzej rolę adwokatów i radców prawnych, mających za zadanie zapewnianie, przy zachowaniu całkowitej niezależności i w nadrzędnym interesie wymiaru sprawiedliwości, obsługi prawnej, której potrzebuje klient. Trybunał orzekł również, że o ile zadanie polegające na reprezentowaniu przez adwokata musi być wykonywane w interesie należytego sprawowania wymiaru sprawiedliwości, o tyle celem tego zadania jest przede wszystkim jak najlepsza ochrona i obrona interesów mocodawcy, tak aby umożliwić mu skorzystanie z prawa do skutecznego środka prawnego.
Z kolei art. 7 karty, w odróżnieniu od jej art. 47, nie ma na celu ochrony prawa do skutecznego środka prawnego, lecz ochronę życia prywatnego każdej osoby, w szczególności komunikowania się, niezależnie od jakiegokolwiek związku z postępowaniem sądowym. W tym względzie ETPC uznał, że ochrona tajemnicy zawodowej wynikająca z art. 8 EKPC, którego odpowiednikiem jest art. 7 karty, rozciąga się na czynności doradztwa prawnego w ogólności, niezależnie od istnienia sporu. Podobnie TSUE wyraźnie orzekł, że osoby, które konsultują się z adwokatem, powinny „zasadnie oczekiwać, że ich adwokat bez ich zgody nie ujawni nikomu, że się z nim konsultują”, chyba że zachodzą wyjątkowe sytuacje.
Sąd UE podkreślił jednak, że z orzecznictwa ETPC lub TSUE nie można wywieść, że rodzaje ochrony zagwarantowane w art. 7 i 47 karty, rozpatrywane odrębnie lub łącznie, mogą uzasadniać istnienie podstawowego prawa każdej osoby do dostępu do adwokata i skorzystania z jego porad poza aktualnym lub prawdopodobnym kontekstem spornym. Zdaniem Sądu UE skarżąca nie wykazała, że takie prawo wynika z tradycji konstytucyjnych wspólnych państwom członkowskim. W konsekwencji oddalił on skargę izby adwokackiej, której przysługuje jeszcze odwołanie do TSUE.
Z powyższego wynika, że podstawowe prawo dostępu do adwokata i korzystania z jego porad, ustanowione w art. 47 karty, istnieje jedynie wówczas, gdy występuje związek z postępowaniem sądowym, niezależnie od tego, czy takie postępowanie zostało już wszczęte, czy też można zapobiec jego wszczęciu lub je antycypować na podstawie namacalnych elementów na etapie oceny przez adwokata sytuacji prawnej jego klienta.
Sesja Plenarna CCBE w Brukseli
(21–22 listopada)
W pierwszym dniu obrad delegacje z państw członkowskich wybrały czteroosobowe prezydium i przyjęły budżet organizacji na 2025 r., przeprowadziły dyskusję nad nową strategią CCBE oraz przygotowywanymi przepisami, które wpłyną na wykonywanie zawodu adwokata i radcy prawnego, oraz wysłuchały informacji gruzińskiej rady adwokackiej (której status w CCBE został podniesiony z obserwatora na członka stowarzyszonego CCBE) nt. sytuacji w Gruzji po wyborach parlamentarnych i zadań stojących przed gruzińskimi adwokatami w związku z trwającymi w tym kraju protestami. Przyjęto także stanowisko w sprawie ochrony praw osób ubiegających się o azyl w państwach UE.
Doroczną nagrodę dla obrońców praw człowieka zdobyli prawnicy z kliniki prawnej Fundacji Panzi, pomagającej ofiarom przemocy seksualnej w trwającym konflikcie zbrojnym w Demokratycznej Republice Konga.
W drugim dniu delegacje przeniosły się do Parlamentu Europejskiego, gdzie podczas debaty zatytułowanej „Wymiar sprawiedliwości w zmieniającej się Europie” wystąpili m.in. wiceprzewodnicząca Komisji Europejskiej Věra Jourová, Prezes SUE Marc van der Woude oraz sędzia ETPC Ioannis Ktistakis.
Przemysław Kamil Rosiak
Artykuł powstał we współpracy z radcami prawnymi –członkami ww. komitetów CCBE: Magdaleną Bartosiewicz, Agnieszką Sołtys, Bartoszem Szolcem-Nartowskim i Jakubem Ławniczakiem.
