Niniejszy tekst nie aspiruje do miana kompendium wiedzy o tzw. Tarczach antykryzysowych, ponieważ z racji objętości szpalt ?radcy prawnego? nie ma na to wystarczająco dużo miejsca. Szczegółowe poradniki i ekspertyzy zostały opracowane przez ośrodek badań, studiów i legislacji krajowej rady radców prawnych i są udostępnione
do pobrania na stronie internetowej OBSiL.
Celem tego artykułu jest zebranie najważniejszych rozwiązań i form pomocy, jakie na dzień 19 maja 2020 r. wprowadziły tarcza 1.0[1], tarcza 2.0[2], tarcza finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju (dalej: PFR) dla firm i pracowników[3] oraz tarcza 3.0.[4]
Na początku jednak była ustawa z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej: ustawa)[5]. I to właśnie w niej znajduje się większość opisywanych instrumentów.
ZWOLNIENIE ZE SKŁADEK
Pierwszym instrumentem, który zasługuje na omówienie, jest zwolnienie ze składek na rzecz ZUS[6]. Rozwiązanie przewidziane w ustawie, zwalniające z obowiązku opłacania nieopłaconych należności z tytułu ww. składek za okres od 1 marca 2020 r. do 31 maja 2020 r., jest w mojej opinii jedną z najbardziej symptomatycznych oznak kryzysu,
w jakim się znaleźliśmy. Zgodnie z tarczą 1.0[7] warunkiem zwolnienia ze składek ZUS na trzy miesiące jest to, aby płatnik składek był zgłoszony przed 1 lutego 2020 r. i na dzień 29 lutego 2020 r. (oraz odpowiednio na dzień
31 marca 2020 r. oraz na dzień 30 kwietnia 2020 r.) zgłosił do ubezpieczeń społecznych mniej niż 10 ubezpieczonych. Tarcza 2.0[8] z 18 kwietnia 2020 r. rozszerzyła zwolnienie na trzy miesiące również na przedsiębiorców zatrudniających od 10 do 49 pracowników, jednakże dotyczy to jedynie 50% należnych składek oraz wyłącznie składek nieopłaconych.
Ze zwolnienia ze składek nie skorzystają firmy, które nie regulowały składek pobieranych przez ZUS, jak również korzystające z ulgi na start[9].
CO SIĘ NALEŻY NA POSTOJOWYM?
Drugim instrumentem jest świadczenie postojowe (ŚP) zawarte w art. 15zq i nast. ustawy, przysługujące przedsiębiorcom oraz osobom wykonującym umowy agencyjne, zlecenia lub inną umowę o świadczenie usług, które nie podlegają ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu. Przysługuje ono wówczas, gdy w następstwie wystąpienia COVID-19 doszło do przestoju w prowadzeniu działalności.
Wobec braku definicji owego przestoju w ustawie w praktyce pojawiło się pytanie, czy za przestój można uznać sam spadek obrotów w przedsiębiorstwie, zmniejszoną ilość zamówień czy też niezbędne jest wstrzymanie się z prowadzeniem działalności na określony czas. Na szczęście ZUS stwierdził jednoznacznie, że ?działania pomocowe są kierowane do wszystkich przedsiębiorców, którzy zostali zobowiązani do ograniczenia swojej działalności, a więc także, gdy nastąpił u nich istotny spadek obrotów?[10].
Jeśli chodzi o osobę prowadzącą własną działalność gospodarczą, to rozpoczęcie działalności gospodarczej powinno nastąpić przed 1 lutego 2020 r., nie mogła ona zostać zawieszona, a przychód uzyskany w miesiącu poprzedzającym miesiąc złożenia wniosku o ŚP był o co najmniej 15% niższy od przychodu uzyskanego w miesiącu poprzednim. W przypadku osoby wykonującej umowę cywilnoprawną to umowa taka musiała zostać zawarta przed 1 kwietnia 2020 r., a przychód z niej wynikający, uzyskany w miesiącu poprzedzającym miesiąc, w którym złożony został wniosek o ŚP, nie przekroczył kwoty limitu zapisanego w ustawie[11].
Zgodnie z art. 15zr ustawy ŚP wynosi 2080 zł oraz 1300 zł dla osób na ryczałcie i karcie podatkowej, a jeśli suma przychodów z umów cywilnoprawnych wynosiła mniej niż 1300 zł, to ŚP przysługuje w wysokości sumy wynagrodzeń z tych umów. Tarcza 2.0 wprowadziła nową zasadę, zgodnie z którą ŚP może zostać wypłacone trzykrotnie[12], o ile w kolejnych miesiącach sytuacja przedsiębiorcy nie ulegnie poprawie (art. 15zua ust. 3 ustawy).
FUNDUSZ DOPŁACI
Trzecim instrumentem jest dofinansowanie do wynagrodzeń pracowników z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP) zawarte w art. 15g ustawy. Przysługuje ono w dwóch sytuacjach, tj. przestoju ekonomicznego (zgodnie z definicją legalną zawartą w art. 2 ustawy z 11 października 2013 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z ochroną miejsc pracy, w myśl której jest to ?okres niewykonywania pracy przez pracownika z przyczyn niedotyczących pracownika pozostającego w gotowości do pracy?) oraz obniżonego wymiaru czasu pracy. Wówczas pracodawca wypłaca pracownikowi wynagrodzenie obniżone nie więcej niż o 50%, ale nie mniej niż wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę. Dofinansowanie ze środków z FGŚP na jednego pracownika wyniesie razem 1533,09 zł.
Ustawa przyznała pracodawcom możliwość obniżenia wymiaru czasu pracy pracownika maksymalnie o 20%, nie więcej niż do 0,5 etatu. W przypadku obniżonego wymiaru czasu pracy FGŚP dofinansowuje wynagrodzenie pracownika do wysokości połowy wynagrodzenia z poprzedniego kwartału ogłaszanego przez Prezesa GUS, jednak nie więcej niż 40% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.
Pracodawca musi wykazać spadek obrotów gospodarczych w następstwie wystąpienia COVID-19 w wysokości:
l nie mniejszej niż o 15% (stosunek łącznych obrotów w ciągu dowolnie wskazanych dwóch kolejnych miesięcy, w okresie po 1 stycznia 2020 r. do dnia poprzedzającego dzień złożenia wniosku, w porównaniu z łącznymi obrotami z analogicznych dwóch kolejnych miesięcy roku poprzedniego), lub
l nie mniejszej niż o 25% (stosunek łącznych obrotów w ciągu dowolnie wskazanego miesiąca w okresie po
1 stycznia 2020 r., w porównaniu z obrotami z miesiąca poprzedniego).
Ponadto pracodawca musi zawrzeć porozumienie z przedstawicielami pracowników, którego kopię przesyła się do okręgowego inspektora pracy. W porozumieniu określa się co najmniej grupy zawodowe objęte przestojem ekonomicznym lub obniżonym wymiarem czasu pracy, obniżony wymiar czasu pracy obowiązujący pracowników oraz okres, przez jaki obowiązują rozwiązania dotyczące przestoju ekonomicznego lub obniżonego wymiaru czasu pracy.
Pracownikom, do których wynagrodzeń pracodawca uzyskał dofinansowanie z FGŚP, nie można wypowiedzieć umowy o pracę z przyczyn niedotyczących pracownika przez okres dofinansowania, pod rygorem zwrotu dofinansowania[13].
STAROSTA POMOŻE?
Czwartym instrumentem są dofinansowania do wynagrodzeń pracowników od starosty uregulowane w art. 15zzb ustawy, w myśl którego starosta może, na podstawie umowy zawartej z przedsiębiorcą, przyznać jemu dofinansowanie części kosztów wynagrodzeń pracowników (przy czym przepis ten stosuje się także odpowiednio do osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę nakładczą lub na podstawie umowy cywilnoprawnej) oraz należnych od tych wynagrodzeń składek na ubezpieczenia społeczne.
Warunkiem koniecznym do uzyskania tego dofinansowania jest również spadek obrotów gospodarczych, tym razem rozumiany jako stosunek łącznych obrotów w ciągu dowolnie wskazanych dwóch kolejnych miesięcy, przypadających w okresie po 1 stycznia 2020 r. do dnia poprzedzającego dzień złożenia wniosku o przyznanie dofinansowania, w porównaniu z łącznymi obrotami z analogicznych dwóch kolejnych miesięcy roku poprzedniego.
W zależności od wielkości spadku obrotów dofinansowanie od starosty może wynieść od 50% do 90% kwoty minimalnego wynagrodzenia.
Przedsiębiorca korzystający z dofinansowania od starosty musi utrzymać w zatrudnieniu pracowników objętych umową ze starostą przez okres, na który przyznane zostało dofinansowanie, pod rygorem jego zwrotu (proporcjonalnie do stopnia nieutrzymania zatrudnienia). W świetle zapisów tarczy 1.0 istniał wymóg utrzymania zatrudnienia przez okres dofinansowania i równie długi okres po zakończeniu tego dofinansowania (czyli maksymalnie sześć miesięcy), jednakże tarcza 2.0[14] ograniczyła ten czas wyłącznie do okresu, na który przyznano dofinansowanie.
Z kolei art. 15zzc ustawy przewiduje bliźniacze rozwiązanie dla osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, które nie zatrudniają pracowników, a które również doświadczyły spadku obrotów o co najmniej 30%. Ciekawe jest tutaj to, że ? jak zauważa dr Ariel Przybyłowicz ? ?literalne brzmienie ustawy wskazuje, że zatrudnianie przy prowadzonej działalności gospodarczej na innej podstawie prawnej niż stosunek pracy (w szczególności na podstawie zlecenia) nie uniemożliwia uzyskania dofinansowania?[15], co może wynikać z przeoczenia ustawodawcy, niemniej pozostaje obowiązującym stanem prawnym.
GDY BRAKUJE KASY
Piątym instrumentem jest pożyczka w kwocie do 5 tys. zł z możliwością jej umorzenia, opisana w art. 15zzd ustawy. Może jej udzielić starosta ze środków Funduszu Pracy na pokrycie bieżących kosztów prowadzenia działalności gospodarczej mikroprzedsiębiorcy, który prowadził firmę przed 1 marca 2020 r. Pożyczka wraz z odsetkami, na wniosek mikroprzedsiębiorcy, podlega umorzeniu, pod warunkiem że wnioskodawca będzie prowadził działalność gospodarczą przez okres trzech miesięcy od dnia udzielenia pożyczki.
Instrumentem, który wzbudza największe zainteresowanie, jest jednak bez wątpienia tarcza finansowa PFR, czyli rządowy program wsparcia finansowego przedsiębiorstw, którego podstawę prawną stanowi art. 21a ust. 1 znowelizowanej ustawy z 4 lipca 2019 r. o systemie instytucji rozwoju[16], a którego podstawowym narzędziem wsparcia są subwencje finansowe (SF) możliwe do uzyskania za pośrednictwem banków (ang. advanced payables, zaliczki zwrotne)[17]. Beneficjentami programu są mikroprzedsiębiorcy, jak również małe i średnie przedsiębiorstwa oraz duże firmy, które m.in. odnotowały spadek przychodów o co najmniej 25% w dowolnym miesiącu po 1 lutego 2020 r. w porównaniu z poprzednim miesiącem lub analogicznym miesiącem ubiegłego roku w związku z COVID-19.
W przypadku mikrofirm w zależności od skali spadku przychodów i liczby pracowników SF może wynieść maksymalnie 324 tys. zł (przy czym średnie szacunki określają wsparcie finansowe w tym sektorze na ok. 72?96 tys. zł)[18]. Aż 75% udzielonej SF może być bezzwrotne, jeśli tylko firma od dnia przyznania SF utrzyma 100% poziomu zatrudnienia przez kolejne 12 miesięcy. Środki z SF mają być przeznaczone m.in. na pokrycie kosztów prowadzonej działalności gospodarczej lub na przedterminową spłatę kredytów do maksymalnej wysokości 25% wartości SF[19]. W przypadku firm małych i średnich (od 10 do 249 pracowników, których roczny obrót nie przekracza 50 mln euro lub suma bilansowa nie przekracza 43 mln euro) kwoty SF mogą przyjąć 4%, 6% lub 8% wartości przychodów przy odpowiednio ich spadku o minimum 25%, 50% i 75% (średnio 1,9 mln zł oraz maksymalnie do 3,5 mln zł)[20]. W przypadku dużych firm program składa się aż z trzech działań, tj. finansowania: płynnościowego (10 mld zł), preferencyjnego (7,5 mld zł) oraz inwestycyjnego (7,5 mld zł)[21].
TARCZA 3.0
Tarcza 3.0 dotyczy zgoła innych zagadnień, takich jak np. ochrona konsumentów zawierających umowy o pożyczki lub kredyty, w ramach której wprowadza w określonych przypadkach sankcję nieważności umów, tzw. przewłaszczenia na zabezpieczenie nieruchomości mieszkalnej (nowy art. 387(1) k.c.) oraz penalizuje żądanie od osoby fizycznej, która taką umowę zawiera, co najmniej dwukrotności maksymalnej wysokości kosztów pozaodsetkowych lub co najmniej dwukrotności stopy odsetek maksymalnych określonych w ustawie (nowy art. 304 §§ 2 i 3 k.k.).
Kolejne rozwiązania prospołeczne to np. podwyższenie kwoty kryterium dochodowego uprawniającej do świadczeń z funduszu alimentacyjnego do 900 zł[22] czy zwiększenie wysokości kwoty wynagrodzenia za pracę wolnej od egzekucji o 25% na każdego członka rodziny, który nie uzyskuje dochodów i pozostaje na utrzymaniu pracownika[23]. Z kolei zgodnie z projektowanym art. 952(1) k.p.c. wierzyciele nie będą uprawnieni do złożenia wniosku
o wyznaczenie terminu licytacji lokalu lub budynku mieszkalnego, jeżeli wysokość egzekwowanej należności głównej nie przekracza 1/20 części sumy oszacowania[24].
W toku prac legislacyjnych nad Tarczą 3.0 Ośrodek Badań, Studiów i Legislacji KRRP wystąpił z inicjatywą do Marszałka Senatu[25] (w ślad za stanowiskiem Prezydium KRRP z 23 kwietnia 2020 r.[26]) mającą na celu wyrażenie aprobaty dla zawartych w projekcie regulacji znoszących zamrożenie biegów terminów oraz możliwości prowadzenia przez sądy rozpraw na odległość, a z drugiej strony ponowne zawarcie w niej przepisów o doręczeniu i wnoszeniu pism do sądu drogą elektroniczną. Ostatecznie Tarcza 3.0 przewiduje uchylenie art. 15zzr i art. 15zzs ustawy, które wstrzymały bieg terminów procesowych, sądowych i materialnych terminów administracyjnych oraz cały pakiet usprawnień pracy sądów w okresie epidemii (art. 15zzs(1)?15zzs(5) ustawy) [27], w tym m.in. dopuszczenie rozpraw zdalnych, kierowanie na posiedzenie niejawne zamiast rozpraw pewnych rodzajów spraw, wydawanie orzeczeń na posiedzeniu niejawnym oraz rozszerzenie zakresu apelacji możliwych do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym. Niestety poprawki OBSiL dotyczące komunikacji elektronicznej z sądami, np. za pomocą platformy ePUAP, nie wróciły do tekstu Tarczy 3.0.
Zjawisko pandemii COVID-19 przejdzie do historii i będzie istotnym znakiem naszych czasów. Wszystkie tarcze mają służyć temu, aby restrykcje wprowadzone w celu ochrony zdrowia, które istotnie dotykają naszą gospodarkę, nie okazały się lekarstwem gorszym od choroby. Czas pokaże, na ile tarcze wypełniły swoją rolę i ochroniły polskie firmy oraz miejsca pracy przed obecnym kryzysem. n
.
[2] ?Ustawa z 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku
z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. z 2020 r.,poz. 695, z 17 kwietnia 2020 r.).
[3] ?https://pfrsa.pl/tarcza-finansowa-pfr.html.
[4] ?Ustawa z 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. z 2020 r., poz. 875, z 15 maja 2020 r.); artykuł oddano do druku 19 maja 2020 r.
[5] ?Dz.U. z 2020 r., poz. 374, z 7 marca 2020 r.
[6] Por. art. 31zo ? art. 31zy ustawy oraz art. 15zb, art. 15zzzh ust. 1 ustawy tarcza 2.0 dodała i zmieniła art. 31zo, art. 31zr, art. 31zy (10), art. 15zzzh ust. 1 ustawy.
[7] ?Art. 1 pkt 17 tarczy 1.0.
[8] ?Art. 73 pkt 65 tarczy 2.0.
[9] ?https://www.zus.pl/baza-wiedzy/biezace-wyjasnienia-komorek-merytorycznych/firmy/-/publisher/details/1/zwolnienie-z-obowiazku-oplacenia-naleznosci-z-tytulu-skladek-za-marzec-maj-2020-r_/2551396.
[10] ?M. Rzemek, Koronawirus: warunki wypłaty świadczenia postojowego dla samozatrudnionych, źródło: https://www.rp.pl/ZUS/304249965-Koronawirus-warunki-wyplaty-swiadczenia-postojowego-dla-samozatrudnionych.html (ostatnie wejście: 9 maja 2020 r.).
[11] ?Art. 15zq ust. 5 pkt 2 ustawy.
[12] ?Art. 73 pkt 35 tarczy 2.0.
[13] ?Art. 15g ust. 17 w zw. z art. art. 7?16 ustawy z 11 października 2013 r.
[14] ?Art. 73 pkt 38 tarczy 2.0.
[15] ?Dr Ariel Przybyłowicz, Tarcza antykryzysowa. Wybrane zagadnienia prawa zatrudnienia, prawa zabezpieczenia społecznego oraz wsparcia przedsiębiorców. Poradnik praktyczny dla radców prawnych; źródło: http://obsil.pl/wp-content/uploads/2020/03/Poradnik-OBSiL-A.-Przyby%C5%82owicz-final.pdf.
[16] ?Dz.U. z 2019 r., poz. 1572, z 21 sierpnia 2019 r., ze zm. wynikającymi z Dz.U. z 2020 r., poz. 569, z 31 marca 2020 r.
[17] ?Przewodnik antykryzysowy dla przedsiębiorców PFR S.A., s. 118; źródło:
https://pfr.pl/dam/pfr/documents/tarcza-antykryzysowa/PFR-Przewodnik-Antykryzysowy-dla-Przedsiebiorcow.pdf; ostatnie wejście: 9 maja 2020 r.
[18] ?Ibidem, s. 127.
[19] ?Ibidem, s. 125.
[20] ?Ibidem, s. 128?129.
[21] ?Ibidem, s. 137.
[22] ?Art. 18 tarczy 3.0.
[23] ?Ibidem, art. 52.
[24] ?Por.?https://archiwum.rp.pl/artykul/1428148-Mlotek-komornika-zawieszony.html.
[25] ?http://obsil.pl/wp-content/uploads/2020/03/Inicjatywa-OBSIL-04.05.2020-Senat-dore%CC%A8czenia-elektroniczne.pdf.
[26] ?https://kirp.pl/stanowisko-prezydium-krajowej-rady-radcow-prawnych-z-dnia-23-kwietnia-2020-r-w-sprawie-funkcjonowania-wymiaru-sprawiedliwosci-oraz-organow-administracji-publicznej-w-zwiazku-z-trwajacym-stanem-epi/.
[27] ?Art. 46 pkt 20 oraz pkt 21 tarczy 3.0.
