24 lipca prezydent Andrzej Duda podpisał nowelizację Kodeksu postępowania cywilnego. Niewątpliwym sukcesem Krajowej Rady Radców Prawnych oraz Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji KRRP w pracach nad zmianami w k.p.c. było usunięcie przez senatorów przepisu art. 130(2a) wprowadzającego tzw. karną opłatę za niewłaściwe opłacenie środka odwoławczego przez stronę reprezentowaną przez profesjonalnego pełnomocnika.
27 czerwca Senat wprowadził nieliczne poprawki do uchwalonej przez Sejm 13 czerwca ustawy o zmianie ustawy ? Kodeks postępowania cywilnego (k.p.c.)[1] oraz niektórych innych ustaw (wcześniej druk 3137) i skierował je do Komisji Nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfikacjach, która 3 lipca zdecydowała rekomendować Sejmowi ich przyjęcie w całości[2]. Z kolei 4 lipca Sejm przyjął poprawkę Senatu dotyczącą usunięcia ww. przepisu. Jest to bardzo istotny, niemniej jednak zaledwie wycinek pracy, jaką przedstawiciele KRRP i OBSiL ? Wiceprezesi Zbigniew Tur i Leszek Korczak, dr hab. Rafał Stankiewicz, dr Tomasz Scheffler i Anna Suska ? włożyli w dotychczasowy proces legislacyjny nad zmianami w k.p.c.
? Przedstawiciele Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji KRRP aktywnie uczestniczyli w pracach nad nowelizacją Kodeksu postępowania cywilnego, zarówno podczas obrad komisji sejmowej, jak i senackiej ? powiedział mec. Tomasz Scheffler, zastępca kierownika OBSiL. ? Podczas wielu dyskusji staraliśmy się przedstawić argumenty merytoryczne wskazujące na konieczność zmiany zaproponowanej nowelizacji k.p.c., która w większym stopniu uwzględniałaby potrzeby sprawiedliwego procesu z punktu widzenia stron i ich pełnomocników. Z zadowoleniem przyjmujemy fakt, iż argumenty przedstawione przez KRRP i OBSiL zostały wzięte pod uwagę.
Począwszy od projektu nowelizacji z 27 listopada 2017 r., przez kolejny projekt z 14 grudnia 2018 r. KRRP nie tylko wyrażała pełną gotowość do udziału w pracach nad efektywnymi rozwiązaniami, które usprawniłyby postępowania sądowe, lecz także przekuwała słowa w czyny ? co znalazło swoje odzwierciedlenie najpierw w liczącej 38 stron opinii OBSiL przygotowanej przez radcę prawnego dr. hab. Rafała Stankiewicza[3]. W ślad za nią przygotowana została kolejna opinia, licząca 47 stron, autorstwa prof. zw. dr. hab. Andrzeja Jakubeckiego[4]. Wreszcie do Kancelarii Sejmu RP wpłynęła również trzecia opinia OBSiL, z 7 stycznia, autorstwa prof. dr hab. Elwiry Marszałkowskiej-Krześ[5], która jako jedna z sześciu została zamieszczona na stronie internetowej Sejmu przy materiałach do druku nr 3137.
OBSiL o różnicowaniu procedury
W swojej ostatniej skierowanej do Sejmu opinii OBSiL podniósł m.in., że w praktyce rzeczywiście nadużywa się praw procesowych niesłusznie z ich ratio legis i kierunek niektórych norm szczegółowych zapobiegających temu zjawisku jest właściwy. Odnośnie do wzbudzającego wiele emocji i zainteresowania postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych odnotowane zostało, że projektodawca jako jedyny argument za przywróceniem tego postępowania przytacza wydłużenie postępowań w sprawach gospodarczych po 3 maja 2012 r. A jak podnosił prof. A. Jakubecki w swojej opinii ? krytyka proceduralnego wyodrębnienia tego postępowania zaowocowała jego likwidacją, gdyż m.in. ?zjawisko to było unikatem na skalę światową, sprawy gospodarcze z prawnego punktu widzenia nie różnią się od innych spraw, a samo różnicowanie procedury ze względu na kryterium statusu stron jest sprzeczne z zasadą równości wobec prawa?[6].
Pismo do Sejmu i ministerstwa
Konkluzje ostatniej opinii OBSiL były następujące ? przede wszystkim projekt nowelizacji z 2018 r. nie uwzględnił większości zastrzeżeń środowisk prawniczych do projektowanej wówczas regulacji, choć część uwag z poprzedniej opinii zostało uwzględnionych. Zwrócono również uwagę na niepotrzebną kazuistykę wielu unormowań, co w efekcie ? przy tak dużej nowelizacji ? powinno zaowocować napisaniem kodeksu od nowa, ponieważ liczne nowelizacje, jakim poddany został k.p.c. na przestrzeni lat oraz systemy wielokrotnych odesłań, są niepożądane dla transparentności prawa[7]. Ponadto poprawienie jakości postępowań w sprawach cywilnych może nastąpić przez zwiększenie nakładów na sądownictwo, pogłębienie informatyzacji postępowań (w tym digitalizację akt sądowych z dostępem przez internet) oraz solidną, całościową kodyfikację postępowania cywilnego. Niestety projekt zmian z 14 grudnia 2018 r. nie zapewniał realizacji powyższych postulatów.
W świetle realnego niebezpieczeństwa przyjęcia przez Sejm projektowanego przepisu art. 130(2a) k.p.c. Prezes KRRP Maciej Bobrowicz pismem z 17 maja zwrócił się do Przewodniczącego Komisji Nadzwyczajnej ds. zmian w kodyfikacjach oraz Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości[8] z prośbą o ponowną analizę tego artykułu i wnikliwe rozważenie zasadności jego wprowadzenia w proponowanym brzmieniu do k.p.c. Prezes KRRP konsekwentnie podnosił prezentowaną dotychczas przez KRRP linię argumentacyjną, zgodnie z którą odrzucanie przez sąd środków odwoławczych z uwagi na błąd profesjonalnego pełnomocnika co do wysokości należnej opłaty sądowej byłoby zbyt restrykcyjną próbą szybszego zakończenia postępowania, co mogłoby się odbyć kosztem ograniczenia prawa strony do zaskarżenia orzeczenia.
W piśmie znajdujemy odwołanie do wyroku Trybunału Konstytucyjnego (TK) z 20 maja 2008 r. (P 18/07), gdzie TK wprost twierdził, że odszkodowanie za błąd radcy prawnego nie jest i nie może być postrzegane jako ekwiwalent merytorycznego rozstrzygania sprawy przez sąd, jak również przykład z praktyki orzeczniczej, w której sąd apelacyjny zwraca się z pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego o interpretację przepisów o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (co wprost ukazuje, jakie trudności może rodzić ich właściwa interpretacja w obecnym stanie prawnym).
W ślad za tym 20 maja Prezydium KRRP wydało oficjalne stanowisko w sprawie projektowanego art. 130(2a) k.p.c., w którym wyraziło co do niego swoją negatywną opinię ze względu na to, że nie przyczyni się on w znaczący sposób do przyspieszenia postępowania, natomiast może mieć bardzo niekorzystne konsekwencje dla strony (a przy wyższej wysokości opłaty może właściwie zamknąć stronie prawo do zaskarżenia orzeczenia). Prezydium KRRP, stojąc na stanowisku, że profesjonalny pełnomocnik powinien dbać o interesy strony i uiścić przy wniesieniu środka zaskarżenia opłatę w prawidłowej wysokości, podkreśliło jednocześnie, że nawet przy zachowaniu ponadprzeciętnej staranności przy wykonywaniu obowiązków zawodowych ryzyka błędu nie można całkowicie wyeliminować i może on zdarzyć się każdemu.
Zgodność z konstytucją
Wobec uchwalenia przez Sejm ustawy z 13 czerwca 2019 r. nowelizującej k.p.c. OBSiL niezwłocznie, bo już 24 czerwca miał przygotowaną opinię[9] na temat jej zgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, w której radca prawny dr hab. Sławomir Patyra zwrócił uwagę na cztery podstawowe kwestie. Po pierwsze ? przywrócenie postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych zaostrzającego rygory proceduralne zostało oparte na błędnym założeniu, iż ?przedsiębiorca ? z uwagi na prowadzoną przezeń działalność gospodarczą ? legitymuje się wiedzą prawniczą, umożliwiającą swobodne, czy wręcz profesjonalne uczestnictwo w postępowaniu cywilnym, stąd wymagania wobec strony ? przedsiębiorcy mogą być wyższe niż względem stron postępowania, które takowej działalności nie prowadzą?. Problem ten mógłby zostać rozwiązany przez dodanie proponowanej przez OBSiL poprawki wprowadzającej obligatoryjne zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych w sprawach gospodarczych.
Po drugie ? autor wskazał na poważne zastrzeżenia, z punktu widzenia zgodności z zasadą prawa do sądu oraz dostępu do drogi sądowej regulacji art. 130(2a), odwołując się m.in. do wyroku TK z 2 lipca 2003 r., K 25/01, zgodnie z którym regulacje dotyczące kosztów procesu nie mogą stanowić bariery zamykającej lub znacząco ograniczającej obywatelom dostęp do dochodzenia ich wolności i praw na drodze sądowej. Wnioski były takie, że konstrukcja tego przepisu bezsprzecznie ogranicza prawo do sądu, pozostaje również w sprzeczności z zasadą demokratycznego państwa prawnego.
Po trzecie ? rozwiązanie zawarte w nowym art. 326 § 4 k.p.c., przewidujące możliwość odstąpienia od odczytania sentencji i od podania powodów rozstrzygnięcia w sytuacji, jeżeli na ogłoszenie wyroku nikt się nie stawił, jest wprost niezgodne z art. 45 ust. 2 zdanie drugie Konstytucji RP.
Po czwarte ? w świetle zasady demokratycznego państwa prawnego w odniesieniu do przedmiotowej nowelizacji k.p.c. przyjęty został zbyt krótki okres vacatio legis, który postuluje się wydłużyć z proponowanych trzech do co najmniej sześciu miesięcy.
Nie ulega wątpliwości, że w takich chwilach, kiedy ważą się losy ustaw kodeksowych, głos środowiska radcowskiego, reprezentowanego przez samorząd zawodowy, powinien być słyszalny w debacie publicznej. Tym razem opinia samorządu została wzięta pod uwagę. Prezes KRRP Maciej Bobrowicz złożył osobiste podziękowanie członkom Prezydium KRRP, przedstawicielom OBSiL-u i ekspertom zaangażowanym w prace nad nowelizacją.?
[1] http://orka.sejm.gov.pl/opinie8.nsf/nazwa/3137_u/$file/3137_u.pdf.
[2] http://sejm.gov.pl/Sejm8.nsf/PrzebiegProc.xsp?id=08DD888BE3C80433C1258384004202CC
[dostęp: 4 lipca 2019]
.
[3] http://obsil.pl/wp-content/uploads/2017/12/Opinia-z-18.12.2017-r.-do-projektu-zmian-KPC.pdf.
[4] http://obsil.pl/wp-content/uploads/2018/05/Opinia-z-26-lutego-2018-r.-do-projektu-MS-KPC.pdf.
[5] http://obsil.pl/aktualnosci/opinia-obsil-krrp-o-projekcie-ustawy-o-zmianie-ustawy-kodeks-postepowania-cywilnego-oraz-niektorych-innych-ustaw-14grudnia-2018-r.
[6] http://obsil.pl/wp-content/uploads/2019/01/Opinia-z-07.01.2019-r.-KPC-14.12.2018-r.pdf, s. 21.
[7] http://obsil.pl/wp-content/uploads/2019/01/Opinia-z-07.01.2019-r.-KPC-14.12.2018-r.pdf, s. 28?29.
[8] http://obsil.pl/wp-content/uploads/2019/06/Pismo-z-17.05.2019-r.-MS.pdf.
[9] http://obsil.pl/aktualnosci/opinia-obsil-krrp-temat-zgodnosci-konstytucja-rzeczypospolitej-polskiej-uchwalonej-sejm-ustawy-13czerwca-2019-r-o-zmianie-ustawy-kodeks-postepowania-cywilnego-oraz-niektorych/.
