Przegląd najważniejszych zmian w ustawodawstwie ostatnich dwóch miesięcy.
Uchwalone ustawy
Już tylko na ogłoszenie w Dzienniku Ustaw czeka uchwalona dnia 7 lipca 2023 r. ustawa o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (pierwotny druk sejmowy nr 3216), która zawiera wiele istotnych zmian w procedurach sądowych i ustawie ustrojowej sądów. W postępowaniu cywilnym wprowadza się m.in. rozwiązania umożliwiające przeprowadzanie w postępowaniu cywilnym posiedzeń jawnych za pośrednictwem środków informatycznych pozwalających na komunikowanie się na odległość. Co do zasady sąd będzie prowadził rozprawę na sali sądowej, do której zagwarantowany będzie swobodny wstęp dla wszystkich stron i osób wezwanych. Zdalny udział będzie możliwy dla uczestników, którzy wyrażą taką wolę. Podczas prac legislacyjnych do Kodeksu postępowania cywilnego wprowadzono poprawkę ograniczającą zakres spraw cywilnych, w których sąd orzeka w składzie trzech sędziów. Zmiana w ustawie – Prawo o ustroju sądów powszechnych zmienia mechanizm wymierzania kar porządkowych przez sądy, zwiększając gwarancje prawa do obrony osobie, która dopuściła się tego rodzaju czynu. Ponadto ustawa umożliwi pracownikom ochrony przeglądanie zawartości bagaży i odzieży osób wchodzących do sądu, a także da prawo odmowy wpuszczenia do budynku sądu w przypadku podejrzenia, że osoby te wnoszą lub posiadają przedmioty niebezpieczne. Zmiany w Kodeksie postępowania karnego mają uporządkować i doprecyzować instytucje łączenia spraw do wspólnego postępowania oraz wyłączania spraw do odrębnego rozpoznania. Ustawa przewiduje także zapewnienie ofierze przestępstwa przesłuchiwanej w postępowaniu sądowym w charakterze świadka możliwości składania zeznań w warunkach wykluczających bezpośredni kontakt z oskarżonym. Prawo to będzie przysługiwać osobom pokrzywdzonym umyślnymi przestępstwami przeciwko życiu i zdrowiu, przestępstwami przeciwko wolności oraz przestępstwami popełnionymi z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej. Kolejną zmianą będzie wprowadzenie nowych instytucji procesowych w procesie karnym: narady wstępnej i wyroku częściowego. Ustawa przewiduje ponadto utratę mocy przez przepis tzw. ustawy COVID, będący podstawą zawieszenia biegu terminów przedawnienia karalności czynu i przedawnienia wykonania kary w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe. Sejm odrzucił senacki wniosek o odrzucenie ustawy, a w dniu 28 sierpnia 2023 r. Prezydent RP podpisał ustawę.
Wejście w życie
Od 31 sierpnia 2023 r. obowiązują rozwiązania zawarte w ustawie z dnia 26 maja 2023 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym, ustawy o społecznych formach rozwoju mieszkalnictwa, ustawy o gospodarce nieruchomościami, ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1463), które są kolejnym etapem systemowej eliminacji instytucji użytkowania wieczystego z polskiego porządku prawnego. Ustawa umożliwia nabycie prawa własności gruntów wykorzystywanych na cele inne niż mieszkaniowe. Użytkownik wieczysty nieruchomości gruntowej ma na wystąpienie z roszczeniem jej nabycia 12 miesięcy od wejścia w życie ustawy. Nabywcy gruntów mogą wystąpić o rozłożenie ceny na raty, a przedsiębiorcy także o dopłatę do rynkowej wartości gruntu. Cena gruntu niewykorzystywanego do prowadzenia działalności gospodarczej nabywanego przez użytkownika wieczystego jest ustalana jako co najmniej 20-krotność dotychczasowej opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste, a użytkownik zapłaci odpowiednio równowartość: 6%, 20%, 40%, 60% lub więcej wartości rynkowej gruntu. W przypadku jednorazowej płatności cena gruntu stanowiącego własność Skarbu Państwa wynosi 20-krotność dotychczasowej opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego, natomiast w przypadku płatności ratalnej jest to 25 opłat rocznych. Ustawa stanowi także, że podatkiem od czynności cywilnoprawnych w wysokości 6% objęty zostanie zakup szóstego i kolejnych mieszkań w jednej inwestycji (na jednej nieruchomości gruntowej), z podatku będą natomiast zwolnione osoby nabywające swoje pierwsze mieszkanie.
15 września 2023 r. to początek obowiązywania ustawy z dnia 16 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw 3(Dz.U. poz. 1705), która jest kolejnym etapem implementacji tzw. unijnego pakietu prawa spółek. Uchwalone przepisy ułatwią spółkom prowadzenie działalności na rynku wewnętrznym UE m.in. przez wprowadzenie jednolitych przepisów dla przekształceń i podziałów transgranicznych oraz wykorzystanie narzędzi cyfrowych. Ustawa zawiera m.in. przepisy ochronne dotyczące podmiotów, których interesy mogłyby zostać naruszone w wyniku transgranicznego przekształcenia, podziału lub połączenia spółki, obejmujące np. możliwość zabezpieczenia roszczeń wierzycieli.
15 listopada 2023 r. wejdzie w życie ustawa z dnia 28 lipca
2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1615) wprowadzająca zmiany w prawie spadkowym (szczegóły na s. 30‒31).
Łukasz Nykiel
