Jak wynika z „Planu działalności UOKiK na 2023 r.”, tj. dokumentu opracowanego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, UOKiK ma na celu poprawę warunków funkcjonowania rynku rolno-spożywczego poprzez eliminację praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową. Wskazuje się, że eliminowanie takich praktyk przyczynia się do podniesienia poziomu bezpieczeństwa żywnościowego Polski. Jest to zatem jeden z kluczowych obszarów działalności tego urzędu.
W tym zakresie UOKiK działa w oparciu o przepisy ustawy z 17 listopada 2021 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi. Regulacja ta uprawnia organ do nałożenia na przedsiębiorcę kary pieniężnej w wysokości do 3% obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary, jeżeli dostawca albo nabywca produktów rolnych lub spożywczych – choćby nieumyślnie – dopuścił się naruszenia zakazu nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej. Omawiana ustawa zawiera m.in. otwarty katalog praktyk zakazanych oraz klauzulę generalną (definicję) nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej (jako działania sprzecznego z dobrymi obyczajami i zagrażającego istotnemu interesowi drugiej strony albo naruszającego taki interes), a także samo pojęcie przewagi kontraktowej (tj. znaczącej dysproporcji w potencjale ekonomicznym nabywcy względem dostawcy albo dostawcy względem nabywcy).
Rabaty handlowe i rozliczenia za usługi pod lupą
Postępowanie w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową wszczynane jest przez UOKiK z urzędu i może zostać poprzedzone postępowaniem wyjaśniającym. Postępowanie wyjaśniające ma na celu w szczególności: i) wstępne ustalenie, czy nastąpiło naruszenie przepisów ustawy uzasadniające wszczęcie postępowania w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową oraz ii) badanie rynku.
Według stanu na koniec pierwszego kwartału tego roku[1] UOKiK prowadzi ponad 20 postępowań wyjaśniających w tym obszarze oraz sześć postępowań w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową. Te ostatnie w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy mogą zakończyć się wydaniem decyzji o uznaniu danej praktyki za praktykę zakazaną i nałożeniem kary pieniężnej.
Wszystkie prowadzone postępowania dotyczą praktyk stosowanych przez nabywców produktów rolnych lub spożywczych (tj. np. sieci handlowe) wobec ich dostawców. Przy czym należy mieć na uwadze, że ustawa zakazuje również wykorzystywania przewagi kontraktowej w drugą stronę łańcucha, tj. przez dostawców produktów rolnych lub spożywczych wobec nabywców. Prowadzone postępowania dowodzą jednak, że ten drugi kierunek jest znacznie rzadszy i póki co organ nie widzi potrzeby interwencji w celu ochrony praw nabywców produktów rolnych lub spożywczych.
Toczące się postępowania wyjaśniające koncentrują się wokół następujących zagadnień: uzgadniania rabatów handlowych i stosowanej polityki rabatowej, zasad rozliczeń za realizowane usługi, terminowości płatności oraz obciążania dostawców nadmiernym ryzykiem przy realizacji umowy, zasad nabywania produktów, zasad rozliczeń i pobierania opłat za usługi dodatkowe, niekorzystnych dla dostawców postanowień umów dotyczących praw i obowiązków stron, kar umownych, badań jakościowych, siły wyższej i sposobu ustalenia ceny oraz warunków akcji promocyjnych.
Wśród prowadzonych przez organ postępowań w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową wyróżnić należy postępowania prowadzone przeciwko Auchan Polska (postępowanie nr RBG.440.3.2022) oraz SCA PR Polska (Intermarché), postępowanie nr DPK.440.1.2022.EC.
Postawiony Auchan zarzut dotyczy pobierania od dostawców produktów rolnych i spożywczych opłaty za czynności związane z dystrybucją tych produktów z magazynów centralnych do poszczególnych sklepów sieci handlowej Auchan. W ocenie UOKiK czynności te stanowią integralną część działalności Auchan, a nie usługę wykonywaną na rzecz dostawców. Co więcej – jak dalej zauważa organ – nie wszyscy dostawcy ponosili opłatę za transport. Niektórzy byli z tej opłaty zwolnieni pomimo dostarczania towarów również do magazynów centralnych. Ta okoliczność może z kolei świadczyć o nierównym traktowaniu partnerów handlowych. Jak wskazuje UOKiK: „Pobieranie od dostawców opłat jest uzasadnione jedynie wówczas, gdy usługi wykonywane przez sieć mają dla kontrahentów realną wartość. W innych sytuacjach jest to sposób na przerzucanie własnych kosztów logistycznych na partnera handlowego i stanowi niezgodne z prawem nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej”[2].
Na kwestionowaną w wyżej wymienionym postępowaniu praktykę zwrócono również uwagę w opublikowanym w listopadzie 2022 r. raporcie UOKiK dotyczącym opłat okołosprzedażowych pobieranych przez sieci handlowe od dostawców za usługi wykonywane na ich rzecz. Wskazano w nim, które praktyki mogą naruszać przepisy, a wśród nich jako budzące wątpliwości wymieniono właśnie pobieranie opłat z tytułu świadczenia usług logistycznych.
Zarzuty wobec Intermarché dotyczą natomiast ustalania warunków współpracy w trakcie jej trwania (tj. z opóźnieniem) oraz uzyskiwania rabatów pomimo niespełnienia warunków, od których pierwotnie uzależniono ich udzielenie. Intermarché zarzucono bowiem:
l ustalanie warunków rabatów na rzecz Intermarché na dany rok już po jego rozpoczęciu z obowiązkiem uwzględnienia nowych warunków z mocą wsteczną – w ocenie UOKiK takie działanie prowadzi do powstania stanu niepewności po stronie dostawców w okresie od 1 stycznia danego roku do dnia podpisania umowy co do wysokości należnej zapłaty za ten okres; oraz
l uzyskiwanie rabatów retrospektywnych za zrealizowanie ustalonego przez strony obrotu, w sytuacji gdy próg obrotowy na dany okres nie został zrealizowany lub uzyskiwanie przedmiotowych rabatów w wysokości wyższej, niż wynikałoby to z ustalonego uprzednio i rzeczywiście zrealizowanego progu obrotowego – ta ostatnia praktyka mogła zdaniem UOKiK prowadzić do pozbawienia dostawców części dochodu przysługującego im z tytułu współpracy z siecią.
Zgodnie ze stanowiskiem UOKiK „sytuacja, w której dostawcy produktów rolno-spożywczych przez kilka miesięcy nie wiedzą, na jakich warunkach sprzedają swoje towary sieci, jest absolutnie nieakceptowalna i stanowi nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej. Podobnie jest w przypadku zmiany warunków rabatowania zmniejszającej dochody dostawców. Obie praktyki nie pozwalają dostawcom na planowanie prowadzonej działalności gospodarczej i zarządzanie rentownością. Poważnie też zaburzają relacje handlowe, które powinny opierać się na uczciwości, transparentności i partnerstwie”[3].
Na analogiczne praktyki wskazano w raporcie UOKiK opublikowanym w kwietniu 2021 r. dotyczącym rabatów handlowych stosowanych w relacjach sieci handlowych z dostawcami produktów rolnych lub spożywczych. Ponadto przypomnieć należy, że decyzją z grudnia 2020 r. nr RBG – 13/2020 na Jeronimo Martins Polska S.A. (sieć Biedronka) została nałożona kara w wysokości ponad 723 mln zł za narzucanie dostawcom w sposób arbitralny rabatów, tj. pobieranie przez tę sieć od dostawców rabatów na podstawie zawieranych na koniec okresu rozliczeniowego porozumień bez uzgodnienia przed rozpoczęciem danego okresu rozliczeniowego wysokości tych rabatów oraz warunków ich przyznania.
Stały monitoring rynku dostaw
Pozostałe prowadzone przez UOKiK postępowania w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową dotyczą: i) rynku trzody chlewnej i ustalania wysokości wynagrodzenia dostawców (postępowanie nr RBG.440.2.2020 przeciwko Agrifirm Polska sp. z o.o. oraz postępowanie nr RBG.440.3.2020 przeciwko Agri Plus sp. z o.o.); ii) zobowiązywania dostawców buraków cukrowych do zakupu nasion stosowanych do ich siewu wyłącznie od Pfeifer & Langen Polska S.A., z zastrzeżeniem odmowy zakupu buraków cukrowych wyhodowanych z innych nasion (postępowanie nr RBG.440.4.2020 przeciwko Pfeifer & Langen Polska S.A.); iii) stosowania wobec dostawców mleka niekorzystnych postanowień umownych, w tym stosowanie w umowach z dostawcami mleka postanowienia uniemożliwiającego dostawcom weryfikację wyników badań jakościowych mleka w laboratorium innym niż należące do Spółdzielni Mleczarskiej „Mlekpol”, postanowienia umożliwiającego jednostronną zmianę cennika skupu mleka przez Spółdzielnię Mleczarską „Mlekpol” oraz niejasnych zasad wymierzania kar (postępowanie nr RBG.440.2.2022 przeciwko Spółdzielni Mleczarskiej „Mlekpol”).
Mając na uwadze powyższe, uprawniony jest zatem wniosek, że UOKiK nie tylko na bieżąco monitoruje rynek dostaw produktów rolnych i spożywczych w Polsce (m.in. poprzez prowadzone badania rynku), lecz także chętnie podejmuje liczne interwencje mające na celu wyeliminowanie z tego rynku praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową.
[1] Informacja uzyskana od UOKiK w trybie dostępu do informacji publicznej.
[2] Informacja prasowa zamieszczona na oficjalnej stronie UOKiK, https://uokik.gov.pl/aktualnosci.php?news_id=19336 [dostęp: 18 maja 2023 r.].
[3] Ibidem.
