Do art. 19 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego (KERP) od 1 stycznia 2023 r. dodano ust. 2 w następującym brzmieniu: „2. W przypadku zwolnienia z obowiązku dochowania tajemnicy zawodowej radca prawny obowiązany jest niezwłocznie poinformować radę okręgowej izby radców prawnych oraz podejmować wszelkie przewidziane prawem środki zmierzające do wyłączenia jawności postępowania lub poszczególnych czynności dotyczących informacji objętych tajemnicą zawodową”. Nowelizacją powyższą wprowadzono obowiązek poinformowania właściwej okręgowej rady o zwolnieniu z tajemnicy zawodowej oraz wprowadzono wymóg dążenia do wyłączenia jawności postępowania w przypadku takiego zwolnienia.
W mojej ocenie celem wprowadzenia obowiązku informowania organów samorządu o zwolnieniu radcy prawnego z tajemnicy zawodowej było umożliwienie czy też zwiększenie możliwości realizacji przez samorząd celu wynikającego z art. 41 pkt 1 ustawy o radcach prawnych, zgodnie z którym: „Do zadań samorządu należy w szczególności udział w zapewnianiu warunków do wykonywania ustawowych zadań radców prawnych”. Ponadto nowa regulacja służy ochronie interesu zawodowego radcy prawnego dotkniętego zwolnieniem z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej.
Obowiązek poinformowania OIRP
Instytucja tajemnicy zawodowej radcy prawnego stanowi fundament wykonywania zawodu polegający na świadczeniu pomocy prawnej w celu ochrony prawnej interesów klientów. Zgłaszanie przez radców prawnych przypadków stosowania instytucji zwolnienia z tajemnicy zawodowej może umożliwić ewidencjonowanie poszczególnych przypadków, aby poddać je rzeczowej analizie, dokonywać ich oceny pod kątem wypełniania przez sądy powszechne ustawowych przesłanek koniecznych do zastosowania instytucji zwolnienia z tajemnicy zawodowej.
Zgłaszanie przypadków zwalniania z tajemnicy zawodowej umożliwi także bieżącą pomoc przez samorząd radcy prawnemu zwolnionemu z obowiązku zachowania tajemnicy. Może się ona przejawiać jako wsparcie moralne (nie jesteś sam), naukowe (przez przekazanie radcy prawnemu do wykorzystania dorobku doktryny i orzecznictwa) oraz instytucjonalnie w postaci udziału przedstawicieli samorządu w trakcie czynności procesowych. Uczestnictwo przedstawicieli samorządu (rady okręgowej izby) następuje na podstawie art. 90 § 1 k.p.k.: „W postępowaniu sądowym udział w postępowaniu może zgłosić organizacja społeczna, jeżeli zachodzi potrzeba ochrony interesu społecznego lub interesu indywidualnego, objętego zadaniami statutowymi tej organizacji, w szczególności ochrony wolności i praw człowieka”. Z pewnością samorząd radców prawnych w tym wypadku należy traktować jako organizację społeczną. Nie ulega też wątpliwości, że ochrona tajemnicy zawodowej leży w interesie społecznym – albowiem bez należytego zabezpieczenia tajemnicy zawodowej trudno mówić o należytym funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości. Wstąpienie samorządu do postępowania będzie leżało zarówno w interesie indywidualnym radcy prawnego, jak i jego klienta. Cel funkcjonowania samorządu w interesie społecznym oraz indywidualnym wynika wprost z cytowanego na wstępie art. 41 pkt 1 ustawy o radcach prawnych, a zatem do świadczenia pomocy prawnej w pełnym zakresie, tj. bez naruszania bazowej instytucji, jaką jest tajemnica zawodowa. Zgodnie natomiast z art. 41 pkt 2 naszej ustawy zadaniem samorządu jest ochrona ich interesów zawodowych – trudno o bardziej istotny interes zawodowy konkretnego radcy prawnego niż ochrona tajemnicy zawodowej (w interesie radcy prawnego i jego klienta). Przedstawiciele samorządu w toczącym się postępowaniu mogą i powinni uczestniczyć w posiedzeniach sądu oraz formułować wystąpienia procesowe ukierunkowane na maksymalną ochronę tajemnicy zawodowej. Warto zwrócić uwagę na art. 90 § 3 k.p.k., zgodnie z którym: „Sąd dopuszcza przedstawiciela organizacji społecznej do występowania w sprawie, jeżeli przynajmniej jedna ze stron wyrazi na to zgodę. Strona może w każdym czasie cofnąć wyrażoną zgodę. W wypadku braku zgody choćby jednej ze stron na występowanie w sprawie przedstawiciela organizacji społecznej sąd wyłącza tego przedstawiciela od udziału w sprawie, chyba że jego udział leży w interesie wymiaru sprawiedliwości”. Z zacytowanego przepisu wynika, że zgoda radcy prawnego w zasadzie powinna przesądzać o możliwości uczestnictwa przedstawicieli samorządu w postępowaniu. Co więcej, mając na uwadze nawet potencjalny brak zgody (jej cofnięcie) radcy prawnego, sąd prowadzący sprawę powinien dopuścić samorząd do występowania w sprawie, albowiem nie podlega jakiejkolwiek wątpliwości, że przestrzeganie i poszanowanie instytucji tajemnicy zawodowej leży jednoznacznie w interesie wymiaru sprawiedliwości. Mając na względzie cel wprowadzonej regulacji art. 19 ust. 2 KERP, należy bez wątpienia przyjąć, że radca prawny jest obowiązany niezwłocznie informować o wydaniu postanowienia w przedmiocie zwolnienia z tajemnicy zawodowej po powzięciu wiedzy o jego wydaniu, a nie po jego uprawomocnieniu. Wcześniejsza informacja umożliwi wzięcie przedstawicielom samorządu udziału w postępowaniu oraz okazanie pomocy radcy prawnemu już na etapie wnoszenia zażalenia do sądu II instancji na postanowienie zwalniające z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej.
Dążenie do wyłączenia jawności
Artykuł 19 ust. 2 KERP w nowym brzmieniu nałożył na radcę prawnego obowiązek w postaci podejmowania wszelkich przewidzianych prawem środków zmierzających do wyłączenia jawności postępowania lub poszczególnych czynności dotyczących informacji objętych tajemnicą zawodową. Jest to logiczne uzupełnienie obowiązku przeciwdziałania zwalnianiu z tajemnicy zawodowej, służące ochronie tajemnicy zawodowej radcy prawnego. W przypadku gdy pomimo złożonego zażalenia dojdzie do zwolnienia radcy prawnego z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, powinien on na czas swojego przesłuchania złożyć wniosek o wyłączenie jawności postępowania. Podstawy wyłączenia jawności określone zostały w art. 360 § 1 k.p.k. i są następujące: „1) jeżeli jawność mogłaby: a) wywołać zakłócenie spokoju publicznego, b) obrażać dobre obyczaje, c) ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy, d) naruszyć ważny interes prywatny”.
Po analizie przesłanek ustawowych wydaje się, że podstawą składanego wniosku może być jedynie interes prywatny z powołaniem się na istotę instytucji tajemnicy zawodowej jako mającej swoje umocowanie w ustawie o radcach prawnych. Wskazane byłoby też powołanie się na art. 18 ust. 2 KERP oraz zawarty tam obowiązek dążenia do wyłączenia jawności z jednoczesnym odesłaniem do art. 62 ust. 2 KERP, z którego wynika obowiązek stosowania się radcy prawnego do uchwał organów samorządu.
Podsumowanie
Wprowadzone do KERP regulacje z jednej strony mają przyczynić się do zwiększenia ochrony radcy prawnego w przypadku „dotknięcia” go zwolnieniem z tajemnicy zawodowej oraz z drugiej umożliwić samorządowi zebranie wiedzy na temat częstotliwości takich przypadków oraz ich charakteru – tak aby przeciwdziałać zwalnianiu radców prawnych
z tajemnicy – a więc z podstawowego obowiązku będącego jedną z podwalin zawodu radcy prawnego jako zawodu zaufania publicznego. W przypadku nakazania radcom prawnym dążenia do wyłączenia jawności służą one działaniom samorządu w kierunku „uszczelnienia” sytemu ochrony tajemnicy zawodowej – poprzez zmniejszenie zakresu osób mogących potencjalnie zapoznać się z informacjami objętymi tajemnicą zawodową.
Nowelizacji natomiast nie można traktować jako zwiększającej represyjność samorządu wobec swoich członków, raczej jako mającą służyć zwiększeniu standardu wykonywania zawodu przez radców prawnych poprzez wzmocnienie ochrony tajemnicy zawodowej w interesie klientów radców prawnych.
