Obowiązujący od 1 stycznia 2025 r. znowelizowany Kodeks Etyki Lekarskiej (dalej: KEL) wprowadza nowe zasady informowania przez lekarza o oferowanych usługach (art. 71 KEL). Nieodparcie nasuwa się tu porównanie do sytuacji zniesienia w 2007 r. zakazu reklamy i wprowadzenia do wówczas obowiązujących art. 24–25 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego (dalej: KERP) regulacji informowania o wykonywaniu zawodu. Podobnie jak wówczas w środowisku radcowskim tak i dzisiaj w środowisku lekarskim rozpoczęła się dyskusja, co tak naprawdę oznacza nowa regulacja i czy zakaz reklamy został rzeczywiście zniesiony.
Ramy prawne interesującej nas dyskusji o zakazie reklamy w zawodach regulowanych są wyznaczone przepisami prawa unijnego, a zatem zarówno ustawodawca, stanowiąc przepisy prawa krajowego, jak i korporacyjni uchwałodawcy, uchwalając kodeksy etyki zawodowej, nie mają tu absolutnej swobody regulacyjnej. W przypadku radców prawnych są to art. 56 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dalej: TFUE) oraz art. 24 dyrektywy 2006/123/WE[1] (motyw 100) i art. 8 dyrektywy 2000/31/WE[2], a w przypadku lekarzy art. 56 TFUE i dyrektywa 2000/31/WE (motyw 32). Dyrektywa 2006/123/WE nakazuje zniesienie całkowitych zakazów reklamy w zawodach regulowanych, do których niewątpliwie należą oba te zawody. Jednocześnie dyrektywa 2000/31/WE dopuszcza rozpowszechnianie przez zawody regulowane tzw. informacji handlowych oznaczających każdą formę promocji wizerunku lub usług, w tym reklamę. Oznacza to, że ani przepisy prawa, ani postanowienia kodeksów etycznych nie mogą zakazywać reklamy jako jednej z form promocji. Dopuszczalne są jednak niedyskryminacyjne, uzasadnione interesem publicznym i proporcjonalne zakazy reklamy ze względu na jej treść lub sposób prowadzenia, o ile jest to niezgodne z zasadami wykonywania zawodu/etyki zawodowej, w szczególności niezależności, ochrony tajemnicy zawodowej lub godności zawodu, uczciwości i rzetelności zawodowej. Potwierdza to także orzecznictwo unijne wskazujące, że dyrektywa 2000/31/WE dotyczy także dostarczania informacji handlowych przez lekarzy[3]. Zastosowanie znajduje tu także dyrektywa 2018/958[4] określająca kryteria i procedurę wprowadzenia dozwolonych zakazów reklamy jako ograniczeń w wykonywaniu zawodu regulowanego (tzw. przepisów regulacyjnych).
Uwzględniając powyższy kontekst regulacyjny, należy stwierdzić, iż znowelizowane w 2014 r. i 2022 r. oraz aktualnie obowiązujące: art. 31 KERP regulujący informowanie o wykonywaniu zawodu jako komunikację dopuszczającą każdą formę promocji (w tym reklamę) radcy prawnego, jego wizerunku, usług i form wykonywania zawodu oraz art. 32 KERP wprowadzający zakazy w tym obszarze ze względu na treść (np. niezgodność z prawdą, wprowadzanie w błąd, nierzeczowość) i/lub sposób prowadzenia (np. nachalność, agresywność, zawodowe porównania) tej promocji – są zgodne z prawem unijnym oraz uwzględniają zasady wykonywania zawodu i etyki zawodowej jako przesłanki jej ograniczeń. Potwierdzają to także poglądy wyrażone w literaturze, orzecznictwie sądowym oraz stanowiska wyrażane przez samorząd zawodowy, które wyznaczyły powyższy kierunek interpretacyjny[5].
Informowanie czy reklama?
Czy zatem znowelizowany art. 71 KEL rzeczywiście znosi zakaz reklamy jako formy promocji, szczególnie w kontekście obowiązującego nadal art. 14 ust. 1 ustawy z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej („u.d.l.”)? Zakazuje on reklamy podmiotów wykonujących działalność leczniczą, którymi m.in. mogą być lekarze wykonujący zawód w ramach działalności leczniczej (art. 2 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 5 u.d.l.)? Jest to różnica w stosunku do zniesionego zakazu reklamy radców prawnych, który zawsze wynikał tylko z regulacji etycznych, a nie prawnych. W środowisku lekarskim i nie tylko toczą się na ten temat dyskusje i pojawiają pierwsze rozbieżności.
Z jednej strony wyrażane jest stanowisko o zniesieniu zakazu reklamy[6], skoro zniknął on z KEL. Nadto o jego obowiązywaniu, ale w odniesieniu do jej treści (np. wprowadzanie w błąd) lub sposobu prowadzenia (np. intensywność, agresywność, zlecanie na zewnątrz) oraz uznaniu, że jeżeli art. 71 KEL nadal wyraża zakaz, jest to sprzeczne z art. 56 TFUE i art. 8
dyrektywy 2000/31/WE[7]. Z drugiej strony pojawił się pogląd, że zakaz nadal obowiązuje, gdyż z literalnego brzmienia KEL wynika dopuszczalność „informowania”, a nie „reklamy”, a art. 71 KEL należy systemowo interpretować w połączeniu z art. 14 ust. 1 u.d.l.[8] Kto ma zatem rację?
Przyjmując systemowe i funkcjonalne założenie, że art. 56 TFUE i art. 8 ust. 1 dyrektywy 2000/31/WE stoją na przeszkodzie art. 14 ust. u.d.l., który zakazuje lekarzom reklamy (a przynajmniej wszelkiej reklamy publicznej, tzn. komunikacji kierowanej do ogółu, a nie do bezpośrednio określonego odbiorcy) – art. 71 KEL winien być interpretowany z pominięciem tego przepisu i z uwzględnieniem ww. przepisów prawa unijnego. Prowadzi to do wniosku, że informacja o oferowanych usługach (jako informacja handlowa zawodu regulowanego) obejmuje każdą formę przekazu, a więc także reklamę usług związanych z zawodem lekarza i public relations (wizerunek lekarza) zgodną z zasadami etyki lekarskiej. Zakazy reklamy w art. 71 KEL odnoszą się do jej treści (winna być oparta na wynikach pracy lekarza – art. 71 ust. 1, dotyczyć tylko usług związanych z wykonywaniem jego zawodu – art. 71 ust. 3 i 5) oraz sposobu prowadzenia (lekarz odpowiada za zlecenie prowadzenia zewnętrznych usług reklamy – art. 71 ust. 4). Uzupełnia to art. 73 zdanie drugie KEL zakazujący stosowania w informowaniu metod nieuczciwej konkurencji, w szczególności w zakresie nierzetelnego informowania o oferowanych usługach, posiadanych kompetencjach, a także kosztach leczenia. Oczywiście dochodzą do tego zakazy reklamy wynikające z przepisów prawa powszechnie obowiązującego, w szczególności wynikające z czynów nieuczciwej konkurencji, nieuczciwych praktyk rynkowych, naruszania – zbiorowych interesów konsumentów, RODO, prawa telekomunikacyjnego.
Prawno-etyczne ograniczenia reklamy
Uzasadnienie obowiązywania zakazu reklamy odwołuje się do wykładni językowej art. 71 KEL i systemowej (powiązanie z art. 14 ust. 1 u.d.l.). Występują tu jednak rozbieżności w określeniu zakresu podmiotowo-przedmiotowego zakazu. W u.d.l. w porównaniu z KEL ma on szerszy zakres podmiotowy (wszystkie podmioty lecznicze) i węższy przedmiotowy (tylko reklama pośrednia). Istotna jest także rola w kontekście reklamy, w jakiej występuje lekarz (w ramach działalności leczniczej czy poza). Pytanie jednak, czy uchylenie zakazu reklamy w KEL nie wytycza czytelnego kierunku i celu regulacji, a jego jednoczesne językowe i systemowe odczytanie jako zakazu przy zmianie brzmienia KEL nie jest dysfunkcjonalne. Z drugiej strony trzeba pamiętać, że lekarz jest zawodem zaufania publicznego, w którym mogą być wprowadzone ze względu na zasady wykonywania zawodu i etyki zawodowej prawno-etyczne ograniczenia reklamy. Winny one być niedyskryminujące, proporcjonalne (konieczne i odpowiednie) oraz uzasadnione interesem publicznym (ochrona – życia i zdrowia, godności i zaufania do zawodu, konsumenta pacjenta) przy wyważeniu z interesem lekarza (prowadzenie zgodnej z zasadami etyki promocji). Samorząd lekarski nie może jednak zastępować ustawodawcy w dostosowaniu ustawy krajowej do prawa unijnego.
Orzecznictwo wskaże drogę?
Opisywana wyżej dyskusja przypomina jako żywo i w pewnym zakresie dyskusję radcowską po nowelizacji KERP w 2007 r. i 2014 r. Tam też padały argumenty, że „informowanie” to nie „reklamowanie”. Należy ją jednak potraktować jako naturalny przejaw wymiany poglądów torujących drogę do uzyskania jednoznacznego wyniku w interpretacji art. 71 KEL. Wątpliwości interpretacyjne nigdy nie są bowiem dobrym rozwiązaniem w lekarskiej praktyce zawodowej, zwłaszcza jeżeli są prawno-etycznym dylematem. Być może tor ten zostanie wyznaczony przez orzecznictwo lub czynniki zewnętrzne, tak jak stało się to udziałem środowiska adwokackiego. Tam też do 2023 r. obowiązywał § 23a ust. 1 Kodeksu Etyki Adwokackiej wyrażający zakaz reklamy. Zakwestionowały to wyższy sąd dyscyplinarny adwokatury[9] oraz Komisja Europejska, wszczynając postępowanie przeciwko Polsce wobec naruszenia art. 24 ust. 1 ww. dyrektywy[10]. Ostatecznie mimo rozbieżności późniejszego orzecznictwa tego sądu ze wskazanym powyżej[11] znowelizowany w 2023 r. KEA dopuszcza tzw. informację handlową (tj. każdą formę promocji, w tym reklamę).
[1] Dyrektywa 2006/123/WE z dnia 12 grudnia 2006 r. dotycząca usług na rynku wewnętrznym.
[2] Dyrektywa 2000/31/WE z dnia 8 czerwca 2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego (dyrektywa o handlu elektronicznym).
[3] Wyroki TSUE z: 4 maja 2017 r., C-339/15 i 12 września 2013 r., C-475/11; postanowienie TSUE z 23 października 2018 r., C-296/18.
[4] Dyrektywa 2018/958 z dnia 28 czerwca 2018 r. w sprawie analizy proporcjonalności przed przyjęciem nowych regulacji dotyczących zawodów.
[5] Por. S.W. Ciupa, Aktywność radcy w social mediach a zasady etyki zawodowej. Część 1, „Radca Prawny” 2024, nr 214, s. 34–35; idem, Aktywność radcy w social mediach a zasady etyki zawodowej. Część 2, „Radca Prawny” 2024, nr 215, s. 34–36, i cyt. tam literatura, orzecznictwo i stanowiska samorządu.
[6] Por. np.: https://www.infor.pl/prawo/nowosci-prawne/6827190,nowy-kodeks-etyki-lekarskiej-kluczowe-zmiany-2025.html [dostęp: 12 maja 2025 r.].
[7] Patrz: P. Piesiewicz, W. Płowiec, Reklama lekarzy po zmianach Kodeksu Etyki Lekarskiej z 2024 r. z perspektywy prawa Unii Europejskiej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2024, z. 3, s. 50–53.,
Por. komentarz NIL do art. 71 KEL, https://nil.org.pl/uploaded_files/art_1736325594_komentarz-art71.pdf [dostęp: 12 maja 2025 r.].
[8] Patrz: J. Żaczek, [w:] Kodeks Etyki Lekarskiej. Komentarz, red. R. Tymiński, Warszawa 2025, s. 558–563.
[9] Patrz: orzeczenie WSD z 22 października 2016 r., WSD 120/15, dopuszczające korzystanie z Google Ads jako formy reklamy, o ile w konkretnych okolicznościach nie narusza to zasad etyki adwokackiej. Powołano się na bezpośredni skutek dyrektywy 2006/123/WE.
[10] Patrz: pismo KE z 15 lutego 2023 r., INFR(2022)2211 C(2023)464 final.
[11] Patrz: orzeczenia WSD z: 27 października 2018 r., WSD 141/17; 6 kwietnia 2019 r., WSD 151/18, i WSD 7/19 oraz wyrok SN z 15 stycznia 2025 r.,
II ZK 40/23, uniewinniający reklamującego w czasie obowiązywania zakazu adwokata z odwołaniem się do jego uchylenia w KEA i art. 24 dyrektywy 2006/123/WE.
SŁAWOMIR W. CIUPA
radca prawny, Ośrodek Badań, Studiów i Legislacji KRRP
