OBSiL co miesiąc analizuje kilkadziesiąt projektów aktów prawnych i przygotowuje do nich opinie. Poniżej przedstawiamy najważniejsze z nich, przygotowane w okresie listopad–grudzień 2024 r.
Opinia do rządowego projektu ustawy o rejestrowanych związkach partnerskich oraz do rządowego projektu ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę o rejestrowanych związkach partnerskich
Projektowane akty prawne wprowadzają w Polsce instytucję rejestrowanych związków partnerskich, co będzie miało istotne konsekwencje w różnych dziedzinach prawa, w tym rodzinnego, cywilnego, bankowego i międzynarodowego. W opinii stwierdzono, że projektowane przepisy są zgodne z Konstytucją RP oraz międzynarodowymi zobowiązaniami, w tym wyrokami Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, które wskazują na naruszenie prawa do życia rodzinnego w przypadku braku regulacji statusu osób tej samej płci w stabilnym związku. Wprowadzenie tej instytucji realizuje obowiązki państwa wynikające z art. 8 Konwencji o prawach człowieka oraz wyroków ETPC. Podkreślono również konieczność zapewnienia praw obywateli UE, w tym uznania związków małżeńskich osób tej samej płci zawartych za granicą. W drugiej części opinii przedstawiono szczegółowe uwagi i propozycje zmian w projektowanych ustawach, w tym w zakresie analogii do małżeństwa, uregulowania kwestii alimentów, dziedziczenia oraz statusu dzieci. Projekt uwzględnia zmiany w innych ustawach, w tym w Kodeksie rodzinnym, zapewniając ich zgodność z prawem UE.
Wśród uwag szczegółowych wskazano m.in. na wątpliwości związane z osobami tej samej płci w małżeństwie zawartym za granicą. Artykuł 2 ust. 2 ustawy przewiduje możliwość zawarcia związku partnerskiego przez osoby będące w zagranicznym małżeństwie, co może prowadzić do konkurencyjnych instytucji prawnych dotyczących majątku, w szczególności w państwach UE uznających małżeństwa osób tej samej płci. Zamiast tego proponuje się procedurę transkrypcji zagranicznych aktów małżeństwa, co uprościłoby procesy prawno-międzynarodowe. Zwrócono także uwagę na brak regulacji domniemania ojcostwa w związku partnerskim i wskazano na możliwość wprowadzenia zapisów dotyczących domniemania ojcostwa dzieci urodzonych w trakcie trwania związku, co ułatwiłoby kwestie związane z władzą rodzicielską i alimentami.
Opinia w przedmiocie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (druk nr 864)
Projekt ustawy o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego i innych ustaw ma na celu ułatwienie dochodzenia roszczeń cywilnoprawnych w przypadku naruszeń dóbr osobistych w Internecie. Proponuje m.in. wprowadzenie tzw. ślepego pozwu, umożliwiającego pozew przeciwko osobom o nieustalonej tożsamości. Projekt zakłada również nowe postępowania odrębne oraz zmiany w regulacjach dotyczących identyfikacji sprawców naruszeń. W opinii z aprobatą odniesiono się do zdiagnozowania przez ustawodawcę problemów, jednakże krytycznie oceniono proponowane skrócone terminy postępowań, które mogą być niewystarczające do rzeczywistego przyspieszenia procesów. Ponadto projekt nie uwzględnia ryzyka nadużywania „ślepego pozwu” w celu tłumienia debaty publicznej. Zauważono, że projektowany przepis art. 2 pkt 2b ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, odsyłający do definicji „nielegalnych treści” zawartej w rozporządzeniu 2020/2065, narusza zasady techniki prawodawczej poprzez kaskadowe odesłania, co wprowadza niejasność w stosowaniu przepisów. Dodatkowo projekt budzi wątpliwości dotyczące procedur procesowych, takich jak skrócenie terminów dla stron, co może prowadzić do naruszenia zasady równości stron w procesie. Proponowana regulacja dotycząca publikacji przeprosin w Monitorze Sądowym i Gospodarczym została skrytykowana jako niewystarczająca w kontekście naruszeń w Internecie. Zwrócono także uwagę na nieprecyzyjność przepisów o identyfikacji pozwanych, zwłaszcza w sprawach transgranicznych.
Opinia w sprawie zmienionych w wyniku uzgodnień, konsultacji publicznych i opiniowania projektów rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości:
1) w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (B766) oraz
2) zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych (B768).
Projektowane rozporządzenia są reakcją na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, który uznał niekonstytucyjność zróżnicowania wynagrodzeń adwokatów i radców prawnych w zależności od tego, czy pełnią oni funkcję z wyboru, czy z urzędu. Zmiany obejmują zrównanie stawek dla radców prawnych ustanowionych z urzędu z tymi dla pełnomocników z wyboru, a także podwyższenie górnej granicy wynagrodzenia. Istnieją jednak obawy, że zmiany te nie poprawią praktyki orzeczniczej, w której stawki są często zaniżane. W opinii zaproponowano systemową zmianę wynagrodzeń w oparciu o kryteria rynkowe i godzinowe, aby dostosować stawki do rzeczywistego nakładu pracy. Niezbędne jest również uwzględnienie realiów budżetowych z udziałem samorządów prawniczych, aby zapewnić sprawiedliwy dostęp do pomocy prawnej i sprawiedliwy proces.
Anna Lewandowska
