Komisja Europejska od 13 lat publikuje roczne sprawozdania zawierające dane porównawcze z zakresu efektywności, jakości i niezależności systemów wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich UE. To jedno z narzędzi stosowanych przez Komisję Europejską do analizy stanu praworządności w krajach UE, o którym Prezydium KRRP, przewodnicząca Komisji Zagranicznej KRRP i przedstawiciele KIRP w Brukseli szczegółowo rozmawiali z kierownictwem DG Justice (Komisja Europejska) w marcu.
Nowym elementem tegorocznego opracowania „2025 EU Justice Scoreboard”, opublikowanego 1 lipca, jest uwzględnienie wskaźników istotnych dla właściwego funkcjonowania jednolitego rynku, które podkreślają rolę niezależnych systemów wymiaru sprawiedliwości we wspieraniu sprawiedliwego i konkurencyjnego otoczenia rynkowego. W praktyce oznacza to widoczny pozytywny wpływ na rozwój gospodarczy państw, które gwarantują stabilne i przewidywalne otoczenie regulacyjne, a także systemy sądowe sprzyjające rozwojowi inwestycji, np. poprzez skuteczność w walce z korupcją.
Po raz pierwszy w sprawozdaniu uwzględniono dane na temat dostępu do wymiaru sprawiedliwości osób zagrożonych dyskryminacją, w tym osób starszych, ofiar przestępstw, ofiar przemocy wobec kobiet / przemocy domowej, a także dane odnoszące się do odwoływania sędziów, a także roli różnych organów w powoływaniu i odwoływaniu szefów prokuratur.
Komisja Europejska informuje, że:
l w obszarze cyfryzacji stale zachodzą widoczne postępy, np. 26 państw UE zezwala na wszczęcie postępowania lub wniesienie pozwu w sprawach cywilnych i handlowych przez Internet, a dziewięć państw umożliwia przekazanie dowodów w formacie cyfrowym w sprawach cywilnych, handlowych, administracyjnych i karnych;
l 26 państw członkowskich stosuje szczególne rozwiązania dotyczące dostępu do wymiaru sprawiedliwości dla osób narażonych na dyskryminację;
l państwa UE stosują różne procedury powoływania organów odwoławczych do spraw zamówień publicznych i krajowych organów ochrony konkurencji, w tym ponad połowa przedsiębiorstw w 15 państwach członkowskich pozytywnie ocenia niezależność organów odwoławczych do spraw zamówień publicznych, natomiast w 16 państwach członkowskich przedsiębiorstwa pochlebnie oceniają autonomię krajowych organów ochrony konkurencji;
l z badań Eurobarometru wynika, że ponad 50% obywateli i przedsiębiorstw pozytywnie ocenia niezależność systemów sądowych.
Dane z tego sprawozdania zostały ujęte w raporcie Komisji Europejskiej na temat praworządności z 2025 r., który opublikowany został kilka dni później, tj. 8 lipca. Są one także uwzględniane przy ocenie Krajowych Planów Odbudowy i Zwiększania Odporności, w ramach których udostępnione zostało państwom UE ponad 650 mld euro w formie dotacji i pożyczek, z czego 20% przeznaczono na transformację cyfrową, a co najmniej 37% na działania realizujące cele klimatyczne. Warto o tym pamiętać, gdyż szacowane obecnie wydatki na technologie cyfrowe wynoszą 26%, a powiązanie wyników raportu z europejskim semestrem i KPO może być istotnym aspektem także z punktu widzenia realizacji projektów mających na celu cyfryzację wymiaru sprawiedliwości. W przypadku, gdy na podstawie raportu o praworządności stwierdzone niedociągnięcia lub brak postępów mają znaczenie makroekonomiczne, Komisja Europejska może zaproponować Radzie przyjęcie zaleceń dla danego państwa UE w celu poprawy krajowego systemu wymiaru sprawiedliwości.
Warto przy tej okazji zwrócić uwagę, że w ramach nowej perspektywy finansowej UE i nowej generacji unijnych instrumentów wydatkowania, które zostaną przedstawione jako część kolejnych Wieloletnich Ram Finansowych, zgodność z zasadą praworządności pozostanie koniecznością w przypadku unijnego wsparcia finansowego.
Dostęp do danych cyfrowych dla organów ścigania
Komisja Europejska zidentyfikowała potrzebę wyposażenia organów ścigania w odpowiednie i aktualne narzędzia umożliwiające legalny dostęp do informacji cyfrowych, przy jednoczesnej ochronie praw podstawowych, i przedstawiła w tym zakresie propozycję działania. Plan ten był przedmiotem rozmów nieformalnej Rady Ministrów UE ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych w dniach 22–23 lipca. Z danych Komisji Europejskiej wynika, iż średnio 85% spraw karnych opiera się obecnie na dowodach elektronicznych, co dotyczy głównie terroryzmu, przestępczości zorganizowanej, oszustw internetowych, handlu narkotykami, niegodziwego traktowania dzieci w celach seksualnych czy wymuszeń seksualnych.
Istotne dla danej sprawy dowody karne często pozostają niedostępne, ponieważ są usuwane przez usługodawców, zgodnie z ich obowiązkami w zakresie ochrony danych osobowych i prywatności lub ich potrzebami biznesowymi. Często zdarza się, że nie można uzyskać dowodów cyfrowych z powodu konfliktu przepisów między jurysdykcjami różnych państw.
Dochodzi do tego problem odzyskania danych ze skonfiskowanych urządzeń lub danych takich nie można odczytać, ponieważ są one zaszyfrowane albo nie mogą być skutecznie i legalnie przeanalizowane z powodu braku odpowiednich technologii lub wystarczających zasobów ludzkich do skutecznego filtrowania i analizowania dużych ilości przejętych danych bez naruszania unijnych ram prawnych i poszczególnych państw członkowskich.
Europol i Eurojust mają rozpocząć proces zacieśnienia współpracy między organami ścigania a dostawcami usług w zakresie dostępu do elektronicznego materiału dowodowego. Komisja Europejska zamierza do 2027 r. zbadać środki mające na celu poprawę współpracy transgranicznej w zakresie zgodnego z prawem pozyskiwania danych. Kluczowe ma być wzmocnienie europejskiego nakazu dochodzeniowego (do 2027 r.) oraz wspieranie wdrażania bezpiecznych zdolności w zakresie wymiany informacji między państwami członkowskimi, Europolem i innymi agencjami bezpieczeństwa (2026–2028).
Komisja Europejska razem z Europolem wspierać ma przy tym rozwój narzędzi kryminalistycznych, których finansowanie możliwe ma być z wykorzystaniem środków unijnych lub poprzez partnerstwa publiczno-prywatne.
Europol ma zostać przekształcony w centrum operacyjnej wiedzy fachowej w dziedzinie kryminalistyki cyfrowej (od 2026 r.), wyposażony w nowe technologie deszyfrowania (od 2030 r.). Komisja Europejska będzie promować opracowywanie i wdrażanie narzędzi sztucznej inteligencji, które umożliwią organom zgodne z prawem i skuteczne przetwarzanie dużych ilości zajętych danych, pomagając w skuteczniejszym filtrowaniu i analizowaniu dowodów cyfrowych.
Do 12 września 2025 r. Komisja Europejska zbiera opinie na temat oceny skutków zatrzymywania danych przez dostawców komunikacji elektronicznej. KIRP przekazała swój wkład w tym zakresie do wspólnego stanowiska CCBE.
28. reżim prawny
Komisja Europejska w odpowiedzi na potrzeby rynku związane z uproszczeniem unijnych przepisów odnośnie do zwiększenia skali działalności przedsiębiorstw innowacyjnych typu start-up, ograniczania biurokracji i zwiększania europejskiej konkurencyjności na rynkach globalnych rozpoczęła konsultacje w sprawie tzw. 28. reżimu prawnego. Inicjatywa ta ułatwić ma zakładanie przedsiębiorstw, inwestowanie i prowadzenie działalności transgranicznej.
Obecna różnorodność krajowych przepisów prawa spółek, wymogów dotyczących tworzenia, struktury i działalności przedsiębiorców kojarzy się z wysokimi kosztami i dużą ilością formalności w nieznanych systemach prawnych. Remedium ma być cyfryzacja procedur, zasada jednorazowości raportowania oparta na systemie integracji rejestrów przedsiębiorstw (BRIS), a więc wymiana informacji między rejestrami handlowymi a organami krajowymi, takimi jak organy podatkowe czy urzędy pracy. Do tego pomóc mają niepowtarzalny identyfikator europejski (EUDIW), certyfikat spółki UE (unijny dowód tożsamości spółki) i planowany europejski portfel biznesowy.
Po zakończeniu 12-tygodniowego publicznego procesu konsultacyjnego uzupełnionego ukierunkowanymi konsultacjami z biznesem, prawnikami praktykami i innymi zainteresowanymi podmiotami planowane jest przedstawienie projektu legislacyjnego w pierwszym kwartale 2026 r. Zachęcam do składania opinii w oparciu o własne doświadczenia i ewentualnego kontaktu z przedstawicielstwem KIRP w Brukseli w niniejszej sprawie.
KIRP przekazała swój wkład w tym zakresie do stanowiska CCBE.
KATARZYNA LACHOWICZ
radca prawny, stały przedstawiciel KIRP w Brukseli
Kontakt: lachowicz@kirp.pl
