Projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu deregulacji prawa gospodarczego i administracyjnego oraz doskonalenia zasad opracowywania prawa gospodarczego1 zawiera istotną zmianę w zakresie działalności nierejestrowanej, która ma szansę wreszcie uzdrowić tę instytucję i poszerzyć zakres jej wykorzystania w naszym społeczeństwie.
W ocenie skutków regulacji[1] (dalej: OSR) projektodawca zwrócił uwagę na wzrost zainteresowania działalnością nierejestrowaną w Polsce i jej pozytywny wpływ na życie gospodarcze w naszym kraju, m.in. na zjawisko walki z tzw. szarą strefą oraz umożliwienie prowadzenia drobnej aktywności ekonomicznej przez osoby fizyczne, przy jednoczesnym zachowaniu jak najmniejszej dozy formalności oraz obowiązków publicznych.
Statystyki pokazują, że o ile w 2018 r. przychody z tytułu działalności nierejestrowej wykazało 10,6 tys. podatników (a łączne przychody tych podatników wyniosły ok. 29 mln zł), o tyle już za 2022 r. było to 49,5 tys. podatników (łączne przychody – ok. 252 mln zł).
Jednocześnie OSR diagnozuje trzy podstawowe problemy praktyczne, które pokazała praktyka stosowania przepisów przez ostatnie prawie sześć lat, tj. brak jednoznacznego przesądzenia w przepisach, czy działalność tę mogą prowadzić cudzoziemcy, oraz tego, czy osoby ją prowadzące powinny w obrocie gospodarczym posługiwać się numerem NIP czy też PESEL.
Last but not least w OSR zauważa się również brak uregulowania kwestii oskładkowania umów cywilnoprawnych zawieranych w ramach działalności nierejestrowej, na skutek czego umowy takie mogą stanowić podstawę do objęcia ubezpieczeniami społecznymi i zdrowotnymi na zasadach ogólnych. I dziś ZUS rzeczywiście może chcieć tych składek (choć wydaje się to absurdalne), bo wystarczy wejść na rządową stronę informacyjną, aby dowiedzieć się, że prowadząc działalność nierejestrowaną, nie jesteśmy przedsiębiorcami, zatem zgodnie z Kodeksem cywilnym zawierane umowy o świadczenie usług stanowią umowy-zlecenia i od tych umów zleceniodawca odprowadza za nas składki do ZUS[2]. Oznacza to przykładowo,
że uczestnik warsztatów z tworzenia rękodzieła (niezależnie od swojego wieku), prowadzonych przez osobę fizyczną wykonującą działalność nierejestrowaną, powinien: zarejestrować się jako płatnik w ZUS, zgłosić osobę prowadzącą te warsztaty do ubezpieczenia społecznego i oczywiście odprowadzić składki naliczone od uiszczonego na rzecz tej osoby wynagrodzenia, które jej zapłacił, i jeszcze wyrejestrować tę osobę w terminie siedmiu dni od dnia zakończenia trwania owej umowy-zlecenia na prowadzenie warsztatów (sic!)[3].
Jak jest teraz?
Zgodnie z dzisiejszym stanem prawnym (definicja z art. 5 prawa przedsiębiorców[4]) nie stanowi działalności gospodarczej działalność wykonywana przez osobę fizyczną, której przychód należny z tej działalności nie przekracza w żadnym miesiącu 75% kwoty minimalnego wynagrodzenia, o którym mowa w ustawie z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę[5], i która w okresie ostatnich 60 miesięcy (tj. pięciu lat) nie wykonywała działalności gospodarczej. Limit przychodów dla działalności nieewidencjonowanej w 2024 r. zmienił się na początku roku i jeszcze do czerwca br. wynosi 3181,50 zł, a od lipca zmieni się po raz drugi i będzie wynosił już 3225 zł[6].
Co w praktyce oznacza, że przedsiębiorcze osoby mogłyby w taki sposób dorobić sobie prawie 40 tys. zł w skali roku! Ale niestety, jeśli tylko przekroczą próg 20 tys. zł w obrocie zrealizowanym na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych, to muszą już postarać się o swoją własną kasę fiskalną ze wszystkimi tego konsekwencjami.
Reasumując, jeśli takie osoby tylko sprzedają towary (oczywiście są wyjątki, a towar towarowi nierówny!), to co prawda nie muszą się rejestrować w CEIDG, płacić samemu blisko 2 tys. zł składek na ZUS miesięcznie, odprowadzać zaliczek na podatek dochodowy czy też prowadzić książki przychodów i rozchodów, ale jeśli tylko przekroczą połowę wyżej wymienionego progu dochodowego, to już czeka je nabycie kasy fiskalnej, co moim zdaniem wypacza słuszną ideę pobudzania przedsiębiorczości, która stoi za koncepcją działalności nierejestrowanej. Niestety podnoszenie progu przychodów (wobec wzrostu minimalnego wynagrodzenia) nie idzie w parze z limitem dotyczącym obowiązku stosowania kas fiskalnych.
Jeśli natomiast takie osoby chcą działać w usługach zamiast uprawiania drobnego handlu, to de facto narażają każdego swojego klienta na obowiązki związane z odprowadzaniem za te osoby składek na ZUS i karami za brak wykonania wyżej opisanych obowiązków płatnika składek. Czyli po raz kolejny mamy do czynienia z wypaczeniem kolejnej idei, jaka przyświecała wprowadzeniu tej instytucji do polskiego systemu prawnego, czyli maksymalnemu odformalizowaniu drobnej działalności gospodarczej.
Na pocieszenie zostaje nam jeszcze art. 113 ust. 1 i 9 ustawy o VAT[7], który jeśli tylko osoby te nie działają w usługach doradczych, prawniczych, jubilerskich czy ściągania długów[8], to przewiduje zwolnienie podmiotowe z tego podatku do kwoty 200 tys. zł w skali roku.
Jak ma być?
Jak podaje uzasadnienie projektu[9], wskazane jest, by osoby prowadzące działalność nierejestrowaną korzystały z numeru PESEL jako identyfikatora podatkowego (chyba że byłyby zarejestrowanymi podatnikami VAT); i tak też ma być[10].
Kluczowa zmiana to oczywiście nowy przepis art. 6 ust. 4aa ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych[11], zgodnie z którym wreszcie i wprost stwierdza się, że „osoby, o których mowa w art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców, nie podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentownemu, jeżeli są osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy, o której mowa w ust. 1 pkt 4 [czyli zleceniobiorcami – przyp. autora], o ile umowa taka jest zawierana w ramach działalności, o której mowa w art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców”[12].
Wreszcie w samej ustawie ‒ Prawo przedsiębiorców projektodawca przesądza w jej nowym art. 5 ust. 7[13], że działalność nierejestrowaną mogą wykonywać cudzoziemcy, o których mowa w art. 4 ust. 1, 2, 4 i 5 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej[14].
Podsumowanie
Aktualnie projekt jest na etapie skierowania go do konsultacji publicznych[15]. W mojej opinii, jeśli chodzi o tytułowe zagadnienie, czyli dalsze losy działalności nierejestrowanej, obrany kierunek zmian jest dobry. Jeśli zmiany wejdą w życie (a powinny), to mają sporą szansę „uwolnić” drobną działalność usługową (albo wreszcie wyprowadzić ją z „szarej strefy”) i wreszcie skończyć z absurdalnym wymogiem żądania np. od ucznia płacenia składek na ZUS za korepetycje prowadzone przez korepetytora w tej formie.
Szkoda tylko, że projektodawca nie zdecydował się konsekwentnie na wzrost limitu obrotów, z którym wiąże się zwolnienie z obowiązku rejestrowania sprzedaży na kasie fiskalnej, co w perspektywie uczyniłoby działalność nierejestrowaną naprawdę silnym bodźcem proprzedsiębiorczym w społeczeństwie, zważywszy na coroczny wzrost minimalnego wynagrodzenia za pracę, który przekłada się przecież wprost na wzrost możliwości zarobkowych osób wykonujących działalność nierejestrowaną.
[1]1 Projekt ustawy z dnia 5 kwietnia 2024 r.; https://legislacja.gov.pl/docs//2/12383815/13050484/13050485/dokument662638.pdf [dostęp: 9 maja 2024 r.]; dalej: projekt.
Ocena skutków regulacji, s. 1‒2; https://legislacja.gov.pl/docs//2/12383815/13050484/13050485/dokument662642.pdf [dostęp: 9 maja 2024 r.].
[2]https://www.biznes.gov.pl/pl/portal/00115 [dostęp: 9 maja 2024 r.].
[3]Por.wypowiedźP.Pruszyński,[w:]https://forsal.pl/biznes/firma/artykuly/9405487,dzialalnosc-nierejestrowana-zmiana-ws-skladki-zus.html [dostęp: 9 maja 2024 r.].
[4]Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. ‒ Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 236).
[5]Dz.U. z 2020 r. poz. 2207.
[6]https://www.biznes.gov.pl/pl/portal/00115 [dostęp: 9 maja 2024 r.].
[7]Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 361).
[8]https://www.biznes.gov.pl/pl/portal/00115 [dostęp: 9 maja 2024 r.].
[9]Uzasadnienie projektu, s. 30, https://legislacja.gov.pl/docs//2/12383815/13050484/13050485/dokument662640.pdf [dostęp: 9 maja 2024 r.].
[10]Art. 12 projektu, ibidem.
[11]Dz.U. z 2024 r. poz. 497.
[12]Art. 16 ust. 1 projektu.
[13]Art. 32 ust. 1 projektu.
[14]Dz.U. z 2022 r. poz. 470.
[15]https://legislacja.gov.pl/projekt/12383815/katalog/13050490#13050490 [dostęp: 9 maja 2024 r.].
