W Sejmie trwają prace nad rządowym projektem ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania lichwie. Jak nowelizowane przepisy wpłyną na funkcjonowanie firm pożyczkowych w Polsce?
Instytucja pożyczkowa jako podmiot pozabankowego sektora pożyczkowego została wprowadzona ustawą z 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym oraz niektórych innych ustaw[1] ? jest to kredytodawca, o którym mowa w art. 5 pkt 2 ustawy o kredycie konsumenckim: inny niż bank krajowy, bank zagraniczny, oddział banku zagranicznego, instytucja kredytowa lub oddział instytucji kredytowej w rozumieniu ustawy ? Prawo bankowe, spółdzielcza kasa oszczędnościowa-kredytowa, Krajowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa oraz podmiot, którego działalność polega na udzielaniu kredytów konsumenckich w postaci odroczenia zapłaty ceny lub wynagrodzenia na zakup oferowanych przez niego towarów i usług.
Oznacza to, że w rozumieniu Kodeksu cywilnego instytucją pożyczkową jest podmiot ? przedsiębiorca inny niż wskazany w art. 5 pkt 2a ustawy o kredycie konsumenckim, który w zakresie swojej działalności gospodarczej lub zawodowej udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi kredytu. Natomiast nie zostanie uznany za instytucję pożyczkową podmiot ? przedsiębiorca udzielający pożyczek na rzecz innych przedsiębiorców.
Ustawodawca, wprowadzając instytucję pożyczkową do obrotu prawnego, sformalizował jej funkcjonowanie poprzez wprowadzenie szeregu wymogów formalnoprawnych, np. zawęził możliwość wprowadzenia tej działalności do formy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki akcyjnej, z jednoczesnym wskazaniem minimalnej wysokości kapitału zakładowego 200 tys. zł. Dodatkowo określił wymogi formalne dotyczące członków zarządów, rad nadzorczych, komisji rewizyjnych czy też prokurentów tych spółek ? osoby pełniące funkcję w ww. organach nie mogą być prawomocnie skazane za przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi lub przestępstwo skarbowe.
Jednocześnie ustawodawca wprowadził zmiany regulujące zasady udzielania pożyczek przez instytucje pożyczkowe, w tym obowiązek zwrotu opłat i innych kosztów poniesionych przez konsumenta, gdy nie dochodzi do zawarcia umowy kredytu lub w przypadku niewypłacenia kredytu przez kredytodawcę w terminie wskazanym w umowie, limitowanie wysokości żądania odsetek za opóźnienie i innych opłat związanych z udzieleniem pożyczki czy też określenie maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytów oraz zasad obliczania tych kosztów w przypadku odroczenia spłaty kredytu i udzielania kolejnych kredytów w okresie. Celem tych zmian było zwiększenie ochrony praw konsumentów, a w konsekwencji zinstytucjonalizowanie pozabankowego sektora pożyczkowego.
Ustawą z 23 marca 2017 r. o kredycie hipotecznym oraz o nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami[2] ustawodawca wprowadził rejestr instytucji pożyczkowych, prowadzony przez Komisję Nadzoru Finansowego. Zgodnie z przywołaną regulacją każdy podmiot zamierzający prowadzić działalność jako instytucja pożyczkowa jest zobowiązany uprzednio uzyskać wpis do ww. rejestru.
Jednakże sam fakt, że KNF prowadzi wspomniany powyżej rejestr, nie oznacza, że instytucje pożyczkowe są przez nią nadzorowane. Zgodnie z klauzulą zamieszczoną na stronie KNF: ?Instytucje pożyczkowe nie są nadzorowane przez Komisję Nadzoru Finansowego. Oznacza to w szczególności brak uprawnień KNF do żądania od tych podmiotów informacji i wyjaśnień oraz do kontrolowania ich działalności w zakresie zgodności z prawem, jak również dokonywania oceny spełniania przez nie wymagań przewidzianych przepisami prawa. W konsekwencji wpis danego podmiotu do rejestru prowadzonego przez KNF nie powinien być interpretowany jako jakakolwiek forma zabezpieczenia czy zapewnienia ze strony organu nadzoru prawidłowości prowadzonej przez ten podmiot działalności, a w szczególności przestrzegania przez niego przepisów ustawy o kredycie konsumenckim?.
Do RIP wpisanych jest 525 podmiotów. W obecnym stanie prawnym KNF nie ma możliwości oddziaływania na ewentualne nieprawidłowości w funkcjonowaniu instytucji pożyczkowych.
Projekt ustawy antylichwiarskiej
30 listopada 2021 r. został opublikowany rządowy projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania lichwie[3]. Projektowana ustawa zakłada przede wszystkim zmiany z zakresu umów pożyczek poprzez wprowadzenie pojęcia kosztów pozaodsetkowych, określenie maksymalnych kosztów odsetkowych i pozaodsetkowych oraz obniżenie tych kosztów.
I tak: projektowane koszty pozaodsetkowe w całym okresie spłaty pożyczki nie będą mogły być wyższe niż 25% całkowitej kwoty danej pożyczki. Z kolei w przepisach o kredycie konsumenckim przewidziano obniżenie limitu pozaodsetkowych kosztów kredytu w całym okresie kredytowania z obecnych 100% kwoty kredytu do 45% tej kwoty. Według deklaracji projektodawców ma to przeciwdziałać negatywnemu zjawisku tzw. rolowania kredytu. Dodatkowo obniżony został górny limit pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego. Dotychczasowe wartości: 25% (koszty niezależne od okresu kredytowania) i 30% (koszty uzależnione od okresu kredytowania) zastąpione zostały wartościami odpowiednio 10% i 10% w przypadku zakupów ratalnych, których okres spłaty wyniesie 12 miesięcy, maksymalny limit dodatkowych opłat został zaś ustalony na 20% kwoty pożyczki w skali roku.
Restrykcyjne zasady będą obowiązywać przy zaciąganiu krótkoterminowych pożyczek na niewielkie kwoty. Limit dodatkowych opłat w przypadku tzw. chwilówek został radykalnie ograniczony do 20% kwoty pożyczki w skali roku.
W sposób jednoznaczny zostanie też uregulowana odpowiedzialność instytucji pożyczkowej wobec konsumentów, w tym za osoby trzecie, z których pomocy korzysta w ramach prowadzonej działalności, a także zostaną wprowadzone stosowne regulacje dotyczące ciężarów dowodowych w tym zakresie.
Zgodnie z projektem instytucja pożyczkowa będzie mogła prowadzić działalność wyłącznie w formie spółki akcyjnej, a jej minimalny kapitał zakładowy to 1 mln zł.
Opisane standardy będą dotyczyć także podmiotów mających siedzibę na terytorium państwa będącego członkiem UE innego niż Rzeczpospolita Polska, Konfederacji Szwajcarskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) ? strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym.
Nadzór nad instytucjami finansowymi
Wzmocnieniu ochrony konsumentów ma służyć wprowadzenie nadzoru Komisji Nadzoru Finansowego nad instytucjami pożyczkowymi, czego następstwem jest konieczność wprowadzenia gwarancji, zgodnie z którymi środki przeznaczane na działalność objętą ustawą nie będą pochodzić z działalności polegającej na gromadzeniu środków pieniężnych innych osób fizycznych, osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, w tym z emisji obligacji lub innych instrumentów dłużnych oraz ze źródeł nieudokumentowanych.
Szczegółowe obowiązki sprawozdawcze instytucji pożyczkowych względem KNF będą obejmowały informacje o: udzielonych kredytach konsumenckich; liczbie klientów, którym udzielono kredytu konsumenckiego; łącznych przychodach uzyskanych z działalności polegającej na udzielaniu kredytu konsumenckiego z wyodrębnieniem przychodów uzyskanych w związku z kosztami pozaodsetkowymi kredytu; bilansie, ze wskazaniem źródeł finansowania działalności w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego; osobach, o których mowa w art. 59a ust. 4, tj. członkach zarządu, nadzoru czy też prokurentach.
W ramach nadzoru KNF będzie mogła wydawać zalecenia, jak również żądać informacji na temat sposobu realizacji obowiązków innych niż informacyjne. W razie stwierdzenia naruszenia przepisów ustawy KNF będzie mogła nałożyć na instytucję pożyczkową karę w wysokości do 15 mln zł. Ponadto obok kary finansowej KNF uzyska uprawnienie do wykreślenia danego podmiotu z rejestru instytucji pożyczkowych. Decyzje w tym zakresie będą miały charakter decyzji administracyjnych, natychmiast wykonalnych. Dodatkowo kompetencją KNF stanie się możliwość nałożenia kar pieniężnych na członka zarządu nawet po zakończeniu sprawowania przez niego funkcji, jeżeli dane naruszenie miało miejsce w trakcie jej pełnienia, co do instytucji pożyczkowych zaś ? nawet po ich wykreśleniu z RIP.
Istotną zmianą w stosunku do obowiązujących przepisów będzie wprowadzenie obowiązku wnoszenia przez instytucje pożyczkowe wpłat na pokrycie kosztów nadzoru, w kwocie nie mniejszej niż 0,5% sumy przychodów z działalności kredytowej nie mniejszej niż 5 tys. euro. Instytucja pożyczkowa, która nie wywiąże się z powyższego obowiązku, musi liczyć się z nałożeniem na nią tzw. opłaty sankcyjnej w wysokości 5 tys. euro, która jednak nie spowoduje zwolnienia z obowiązku wniesienia powyższej wpłaty. Niewątpliwie projektowane zmiany w istotny sposób dotkną pozabankowego sektora pożyczkowego. Ale czy tak daleko idące zmiany nie ograniczą nadmiernie działalności firm i tym samym nie wpłyną na funkcjonowanie sektora?
[1] Dz.U. z 2015 r. poz. 1357.
[2] Dz.U. z 2017 r. poz. 819.
[3] Druk sejmowy nr 1911.
