Projektem ustawy z 26 sierpnia 2021 r.1 Ministerstwo Sprawiedliwości otworzyło drogę do kolejnej nowelizacji postępowania cywilnego, która obecnie2 jest już po konsultacjach publicznych oraz na etapie uzgodnień. A wśród projektowanych zmian znajdziemy m.in.: nowe przepisy dyscyplinujące profesjonalnych pełnomocników, kolejne modyfikacje w zakresie doręczeń oraz nowe obowiązki dla osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą.
radca prawny
Projektodawca po raz pierwszy od 16 lat decyduje się zmienić próg właściwości rzeczowej sądów okręgowych i ustalić go na poziomie 150 tys. zł[1], co uzasadnia z jednej strony wzrostem zarówno minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej (jak i ponad 2,5-krotnym wzrostem PKB w tym czasie), a z drugiej strony stale rosnącą dynamiką wzrostu wpływu spraw do sądów okręgowych przy jednoczesnym zauważalnym zmniejszeniu tej dynamiki w odniesieniu do sądów rejonowych[2]. Jednocześnie usuwa też z wyłącznej kognicji sądów okręgowych sprawy o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.
Radca prawny ma być zdyscyplinowany
Nowy przepis art. 128(1) k.p.c. stanowi, że pismo wnoszone przez stronę zastępowaną przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego albo Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej powinno zawierać wyraźnie wyodrębnione wnioski dowodowe[3]. Projektodawca definiuje od razu w zdaniu drugim ww. przepisu, co jego zdaniem nie jest wyraźnie wyodrębnionym wnioskiem dowodowym, a są to wnioski dowodowe zgłoszone ?jedynie w uzasadnieniu pisma procesowego?, które mają być uważane za nieistniejące, a sąd nie ma podejmować w odniesieniu do nich żadnych czynności! Uzasadnieniem dla tak daleko idącej sankcji (w istocie wyłącznie za inny układ pisma procesowego) ma być zmobilizowanie zawodowych pełnomocników do konstruowania pism procesowych w sposób zwięzły i przejrzysty, co ma z kolei umożliwić sądowi, jak i drugiej stronie szybkie zapoznanie się z jego treścią[4]. Dla tych radców prawnych, którzy do tej pory eksponowali wnioski dowodowe w komparycjach swoich pism, nie będzie więc żadnej rewolucji, ale dla pozostałych może oznaczać wręcz przegrane sprawy, jeśli sąd rzeczywiście całkowicie pominie istotny wniosek dowodowy zawarty np. na ostatniej stronie pisma procesowego. Dążenie do ekonomiki procesu na poziomie układu pism tworzonych przez profesjonalistów biorących w nim udział można uznać za działanie w dobrym kierunku, niemniej przewidziana sankcja rodzi uzasadnioną wątpliwość, podobnie jak powoływane w uzasadnieniu projektu motywy, które wskazywałyby pośrednio na to, że sędziowie albo nie doczytują do końca wszystkich pism procesowych, albo nagminnie przeoczają istotne wnioski dowodowe, rzekomo ?ukryte? na dalszych stronach pism procesowych.
Doręczenia zarządzenia o zwrocie ? stronie czy pełnomocnikowi?
Wskutek pytania prawnego skierowanego do Sądu Najwyższego w sprawie o III CZP 60/20[5] projektodawca słusznie decyduje się skreślić mylące słowo ?stronie? w treści aktualnego przepisu art. 130(1a) § 1 k.p.c.[6], wskutek czego w sposób pewny zagwarantuje, że od tej pory wszystkie zarządzenia o zwrocie pozwu przygotowane przez profesjonalnych pełnomocników bez wezwania do jego poprawienia lub uzupełnienia będą adresowane do autorów tychże pozwów, nie zaś do samych stron. To dobry znak, że MS wsłuchuje się w głos orzeczeń Izby Cywilnej SN i usuwa takie budzące wątpliwości problemy interpretacyjne. Szkoda, że sprawa tak oczywista musiała zająć czas sędziom SN, niemniej pewnie niejeden klient zdążył się zdziwić, kiedy dostał z sądu bez słowa wyjaśnienia pozew napisany przez swojego mecenasa.
Obowiązek zawiadamiania sądu o zmianie adresów do doręczeń w CEIDG
Celem nowo dodawanego przepisu art. 136 § 5 k.p.c.[7] zobowiązującego stronę będącą przedsiębiorcą wpisanym do CEIDG do zawiadamiania sądu o każdej zmianie adresu do doręczeń ujawnionego w CEIDG ma być wypełnienie pewnej luki prawnej, która umożliwi sądom pouczanie o skutkach niedopełnienia tego obowiązku (który aktualnie istnieje w odniesieniu do zmiany miejsca zamieszkania strony). W konsekwencji bowiem w odniesieniu do ww. osób, które nie dopełnią tego obowiązku informacyjnego, będzie możliwe zastosowanie przez sąd skutku w postaci pozostawienia pisma sądowego w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia[8].
Posiedzenie niejawne
Zgodnie z aktualną zasadą sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych
i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, sąd uzna ? mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych ? że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, jednakże jest to niedopuszczalne, jeżeli strona w pierwszym piśmie procesowym złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy, chyba że pozwany uznał powództwo[9]. Projektodawca zauważa, że w praktyce w wielu wypadkach strona wnosi o przeprowadzenie rozprawy pod jej nieobecność nie dlatego, że co do zasady chce, aby rozprawa została przeprowadzona, ale dlatego, by uniknąć negatywnych następstw, jakie ustawa wiąże z jej niestawiennictwem[10]. Stąd też proponuje zmianę istniejącej formuły, aby przeprowadzenie posiedzenia niejawnego było niemożliwe wyłącznie w sytuacji, gdy strona w pierwszym piśmie procesowym złożyła wniosek o ?wysłuchanie jej na rozprawie? (jak też w sytuacjach, gdy przepis szczególny przewiduje taki obowiązek, chyba że pozwany uznał powództwo)[11]. Przez tę subtelną zmianę sądy powinny poszerzyć katalog spraw możliwych do rozstrzygnięcia bez konieczności przeprowadzania rozprawy bez uszczerbku dla osób, które rzeczywiście pragną być przez sąd wysłuchane.
Zarzut potrącenia
Modyfikacji ma ulec rygoryzm przepisu art. 203(1) k.p.c. dotyczącego potrącenia ? projektodawcy chodzi o to, aby utrzymać dotychczasową funkcję przeciwdziałającą sytuacjom, gdy zarzut potrącenia jest sztucznie kreowany na potrzeby procesu (nie znajdując oparcia w realnych uprawnieniach strony), jednocześnie dopuszczając sytuacje,
w których już przed doręczeniem pozwanemu odpisu pozwu strona dokonała oświadczenia o potrąceniu i wywarło ono materialne skutki, a fakt złożenia takiego oświadczenia został potwierdzony stosownym dokumentem[12].
Zamknięcie rozprawy i odsetki od kosztów sądowych z urzędu
Za bardzo praktyczną należy uznać projektowaną możliwość zamknięcia rozprawy w drodze postanowienia wydanego na posiedzeniu niejawnym[13], której intencją jest wyeliminowanie często odległych w czasie terminów posiedzeń, gdzie jedynym powodem wyznaczenia jest konieczność zamknięcia rozprawy i wysłuchania stron. Projektodawca wiąże to ze wzmocnioną ostatnio zasadą pisemności postępowania cywilnego i wprost opowiada się za wysłuchaniem stron na piśmie po przeprowadzeniu postępowania dowodowego w sprawie[14]. Obwarowaniami do nadużywania tego przepisu ma być spełnienie przesłanki sprawniejszego rozpoznania sprawy oraz uprzedzenie stron o tej możliwości wraz z umożliwieniem im zabrania głosu w piśmie procesowym, w terminie nie krótszym niż trzy dni.
Na uwagę zasługuje również dodanie w treści przepisu art. 98 § 1(1) k.p.c. obowiązku orzekania przez sąd z urzędu o obowiązku zapłaty odsetek od zasądzonych kosztów procesu.
Podsumowując ? uzgadniana właśnie nowelizacja ma charakter wyjątkowo porządkowy, niemniej zawiera w sobie kilka istotnych z punktu widzenia praktyki procesowej rozwiązań, które mają szansę usprawnić proces cywilny.
[1]1?https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12350804/12812705/12812706/dokument519297.pdf ? dalej: Projekt [dostęp: 5 listopada 2021 r.].
2?https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12350804/katalog/12812705#12812705 ? stan na 5 listopada 2021 r.
Art. 17 pkt 4 k.p.c. ? zob. Projekt, s. 1.
[2] Projekt, s. 36.
[3] Projekt, s. 2.
[4]?Projekt, s. 41?42.
[5]?https://www.sn.pl/sprawy/SitePages/Zagadnienia_prawne.aspx?ItemSID=1410-301f4741-66aa-4980-b9fa-873e90506a11&ListName=Zagadnienia_prawne&Rok=2020 [dostęp: 5 listopada 2021 r.].
[6]?Projekt, s. 3.
[7]?Projekt, s. 3 oraz 43?44.
[8]?Por. art. 136 § 2?3 k.p.c. w zw. z projektowanym przepisem art. 136 § 5 zdanie drugie k.p.c. ? Projekt, s. 3.
[9]?Art. 148(1) § 1?3 k.p.c.
[10]?Projekt, s. 47.
[11]?Art. 148(1) § 3 k.p.c. ? zob. Projekt, s. 4?5.
[12] Art. 203(1) § 3 zdanie drugie k.p.c. ? zob. Projekt, s. 6 oraz 49?50.
[13] Art. 224 § 3 k.p.c. ? zob. Projekt, s. 10.
[14] Projekt, s. 55.
